Mitumi Ulongolelu Chitabu cha Matendu ndi mdandaula wa kutumbula kwa Msambi wa vandu vevamsadika Kilisitu na kudandasika kwaki kuhuma ku Yelusalemu mbaka ku Yudea na Samaliya, na kutali neju, ngati Yesu cheavajovili vawuliwa vaki kwakona kutoliwa kuhamba kunani Matendu (musula ya 1:8). Chitabu cha Matendu chayandikwi na mtumi Luka na mewa ndi mweayandiki Lilovi la Bwina ngati chegayandikwi na Luka. Mweanuyo avi mlamisa na ayandiki kwa kulanda bwina mambu chegahumili kwa uchakaka. Ayandiki vitabu vyoha vivili Lilovi la Bwina na Matendu ga mitumi kwa Teofili mweavi Mgiliki, Nambu mpangu waki wavi ndava ya vamsadika voha Vagiliki na Vayawudi (musula ya 1:1). Chitabu cha Matendu ga mitumi chayandikwi pagati ya mwaka 60-64 peamali kuvelekewa Yesu chitabu chamaliki kuyandikwa lukumbi mtumi Pauli akona muchifungu. Mewa Luka agendili pamonga na mtumi Pauli yisadikika kuvya chitabu cha Matendu ga mitumi chayandikwi pamuji wa ku Antiokia. Chitabu ichi cha matendu ga mitumi chiyendeleza Lilovi la Bwina ngati cheayandiki Luka na chitumbula pala Yesu kutoliwa kunani kwa Chapanga. Chechamkitili Luka ayandika chitabu ichi ndi mewawa chechamkitili ayandika chitabu cha Lilovi la Bwina. Amganili Teofili na pamonga na vandu vevamsadiki Kilisitu vevayonjokisiki vavyai na uchakaka wa gala gevawuliwi. Ndava yeniyo ayandiki kwa uchakaka mambu gegahumili kwa Yesu peatama pamulia apa na kudandasika kwa vandu vevamsadika Kilisitu kila pandu. Chitabu cha Matendu cheatipelili miluhumu ya msambi wa kutumbula vandu vevamsadiki Kilisitu, kutama kwa kusadika wa Yesu ndi chindu kiki. Miluhumu ya vanalihengu yikutulangisa ndava ya kuhuvalila makakala ga Mpungu Msopi ndava ya mukudandasa ujumbi wa Lilovi la Bwina kwa vandu vangi. Gegavi Kutumbula Mpungu Msopi avahulukili vawuliwa va Yesu na msambi wa vandu vevakumsadika Kilisitu ukatumbula kukula (musula ya 1:1-8:1). Kavili Msambi wa vandu vevakumsadika Kilisitu ving'aiswa na kutumbula kudandasika kuvala Yelusalemu (musula ya 8:2-12:23). Mewa Pauli akahamba lugendu lwa kutumbula lwa lihengu la utumi (musula za 12:24-14:28). Kangi libanji lakonganiki ku Yelusalemu ndava ya kuhamula ndava ya mambu gegiganikiwa kwa vandu vamupya vevamsadiki Kilisitu (musula ya 15:1-35). Kavili Pauli ihamba lugendu lwa pili lwa utumi waki (musula ya 15:36-18:22). Kangi ahambili lugendu lwa datu lwa utumi waki (musula ya 18:23-20:38). Kangi Pauli ikamuliwa ku Yelusalemu (musula ya 21-26). Pamwishu Pauli ipelekwa ku Loma (musula za 27-28).
1 Mlongo Teofili, muchitabu cha kutumbula nayandiki kugavala mambu goha, Yesu geagahengili na kugawula kwakona kutumbula lihengu laki, 2 mbaka ligono lila Yesu peatoliwi kunani kwa Chapanga. Avalagizi munjila ya Mpungu Msopi vamitumi vala veavahagwili. 3 Mulukumbi lwa magono alobaini kuhuma mulifwa laki, avahumalili pamahele kulangisa kuvya avi mumi. Vamuwene mwene alongili nawu ndava ya Unkosi wa Chapanga. 4 Lukumbi lwe akonganiki nawu pamonga avalagazili. “Mkotoka kuwuka pa Yelusalemu, ndi mlindila njombi yeavalagazili Dadi, yemmali kuniyuwana nilongela ndava yaki. 5 Yohani abatizi kwa manji, nambu magono gadebe gegigelekela, nyenye yati mbatiziwa kwa Mpungu Msopi.”
Yesu itoliwa kuhamba kunani kwa Chapanga (Maluko 16:19-20; Luka 24:50-53)6 Vanalihengu pavakonganiki pamonga na Yesu, vakamkota, “Wu Bambu, lukumbi ulu ndi pawiwuyisa unkosi wula kwa Isilaeli?”
7 Nambu Yesu akavajovela, “Lusenje na lukumbi lwa mambu ago uvili pahi ya uhotola wa Dadi wangu, lihengu linu lepi kumanya yati givya ndali. 8 Nambu lukumbi Mpungu Msopi peakuvahelelela nyenye, ndi yati mwipokela makakala na kuvya mwemwijova ndava yangu pagati ya muji wa Yelusalemu pamulima woha wa ku Yudea na ku Samaliya, na hati pamwishu wa mulima.” 9 Peamali kujova genago, kuni voha vakumlolokesa, akatoliwa kunani kwa Chapanga, lihundi likamfiya vakotoka kumlola kavili.
10 Pevayendalili kulolokesa kunani, kuni mwene ihamba, bahapo vandu vavili vevawalili nyula za msopi vayimili papipi na vene, 11 vakajova, “Nyenye vandu va ku Galilaya! Ndava kyani myima kulolokesa kunani? Yesu mwenuyu mweatoliwi kuhuma kwinu, mewawa yati iwuya kavili ngati chemumuwene ihamba kunani kwa Chapanga.”
Matia ihaguliwa akamula pandu pa Yuda (Matei 27:3-10)12 Kangi vamitumi vakawuya Yelusalemu kuhuma kuchitumbi chila chechikemelewa Mizeituni chechavili utali wa kilomita yimonga kuhuma kumujini. 13 Pavahikili pamuji vakakwela kugolofa kwevatamayi, vavi Petili na Yohani na Yakobo na Andelea na Filipi na Tomasi na Batolomei na Matei na Yakobo mwana wa Alufayo, Simoni Zeloti chikundi cha Vayawudi vevibela ulongosi wa Loma, na Yuda mwana wa Yakobo. 14 Voha ava vakakonganeka kumuyupa Chapanga, pamonga na vadala na Maliya nyina waki Yesu na valongo vaki.
15 Magono ago, Petili ayimili pagati ya valongo vamsadika vala vevakonganiki, voha vavi vandu miya yimonga na ishilini, 16 akajova, “Valongo vangu, yaganikiwi Mayandiku Gamsopi gatimilayi, pandu pala Mpungu Msopi, alotili mu malovi ga Daudi kumvala Yuda mweavalongwisi vala vevamkamwili Yesu. 17 Yuda avi mmonga wa chikundi chitu muni ahaguliwi kuhenga lihengu la chitumi pamonga na tete.”
18 Mwene agulili mgunda kwa mashonga geagapatili ndava ya kumng'anamukila Yesu, akagwa pahi na kupapuka, maleme gaki gakahuma kuvala. 19 Lijambu lenilo likayuwanikana kwa kila mundu wa Yelusalemu, hati kwa luga yavi vakaukemela mgunda wula Hakeli Dama, mana yaki “Mgunda wa Ngasi.”
20 Hinu yiyandikiwi muchitabu cha Zabuli,
nyumba yaki yisigalila mang'ova, mundu yoyoha akotoka kutama mwenumo. Kangi yiyandikiwi. Mundu yungi atola pandu pa lihengu laki.21 Ndi mundu mmonga pagati yinu, mwealandini na tete lukumbi lwoha Bambu Yesu peavi mulugendu pamonga na tete ahaguliwa kuwungana na tete, 22 mwenuyo yiganikiwa kuvya mmonga wa vala vevalandini na tete, kutumbula Yohani peavili mukubatiza mbaka ligono lila Yesu peatoliwi kuhuma kwitu kuhamba kunani kwa Chapanga. Mwenuyo ndi iwungana na tete kujova ndava ya kuyuka kwa Yesu.
23 Hinu, vakaluwula mahina gavili, wa mmonga Yosefu mweikemiwa Basaba mewa Yusto, na yungi Matia. 24 Kangi vakamuyupa Chapanga, “Bambu, veve ukiyimanya mitima ya vandu voha. Hinu utilangisa yani mwemhagwili pagati ya vavili ava, 25 muni atola pandu pa lihengu la chitumi lealekili Yuda, mwene awukili kuhamba pandu paki mwene.” 26 Vakamhagula na Matia ndi akahaguliwa mwene ayonjokeswa pagati ya vamitumi kumi na mmonga vala.
Matendu 2 ->
1 Mlongo Teofili, muchitabu cha kutumbula nayandiki kugavala mambu goha, Yesu geagahengili na kugawula kwakona kutumbula lihengu laki, 2 mbaka ligono lila Yesu peatoliwi kunani kwa Chapanga. Avalagizi munjila ya Mpungu Msopi vamitumi vala veavahagwili. 3 Mulukumbi lwa magono alobaini kuhuma mulifwa laki, avahumalili pamahele kulangisa kuvya avi mumi. Vamuwene mwene alongili nawu ndava ya Unkosi wa Chapanga. 4 Lukumbi lwe akonganiki nawu pamonga avalagazili. “Mkotoka kuwuka pa Yelusalemu, ndi mlindila njombi yeavalagazili Dadi, yemmali kuniyuwana nilongela ndava yaki. 5 Yohani abatizi kwa manji, nambu magono gadebe gegigelekela, nyenye yati mbatiziwa kwa Mpungu Msopi.”
6 Vanalihengu pavakonganiki pamonga na Yesu, vakamkota, “Wu Bambu, lukumbi ulu ndi pawiwuyisa unkosi wula kwa Isilaeli?”
7 Nambu Yesu akavajovela, “Lusenje na lukumbi lwa mambu ago uvili pahi ya uhotola wa Dadi wangu, lihengu linu lepi kumanya yati givya ndali. 8 Nambu lukumbi Mpungu Msopi peakuvahelelela nyenye, ndi yati mwipokela makakala na kuvya mwemwijova ndava yangu pagati ya muji wa Yelusalemu pamulima woha wa ku Yudea na ku Samaliya, na hati pamwishu wa mulima.” 9 Peamali kujova genago, kuni voha vakumlolokesa, akatoliwa kunani kwa Chapanga, lihundi likamfiya vakotoka kumlola kavili.
10 Pevayendalili kulolokesa kunani, kuni mwene ihamba, bahapo vandu vavili vevawalili nyula za msopi vayimili papipi na vene, 11 vakajova, “Nyenye vandu va ku Galilaya! Ndava kyani myima kulolokesa kunani? Yesu mwenuyu mweatoliwi kuhuma kwinu, mewawa yati iwuya kavili ngati chemumuwene ihamba kunani kwa Chapanga.”
12 Kangi vamitumi vakawuya Yelusalemu kuhuma kuchitumbi chila chechikemelewa Mizeituni chechavili utali wa kilomita yimonga kuhuma kumujini. 13 Pavahikili pamuji vakakwela kugolofa kwevatamayi, vavi Petili na Yohani na Yakobo na Andelea na Filipi na Tomasi na Batolomei na Matei na Yakobo mwana wa Alufayo, Simoni Zeloti chikundi cha Vayawudi vevibela ulongosi wa Loma, na Yuda mwana wa Yakobo. 14 Voha ava vakakonganeka kumuyupa Chapanga, pamonga na vadala na Maliya nyina waki Yesu na valongo vaki.
15 Magono ago, Petili ayimili pagati ya valongo vamsadika vala vevakonganiki, voha vavi vandu miya yimonga na ishilini, 16 akajova, “Valongo vangu, yaganikiwi Mayandiku Gamsopi gatimilayi, pandu pala Mpungu Msopi, alotili mu malovi ga Daudi kumvala Yuda mweavalongwisi vala vevamkamwili Yesu. 17 Yuda avi mmonga wa chikundi chitu muni ahaguliwi kuhenga lihengu la chitumi pamonga na tete.”
18 Mwene agulili mgunda kwa mashonga geagapatili ndava ya kumng'anamukila Yesu, akagwa pahi na kupapuka, maleme gaki gakahuma kuvala. 19 Lijambu lenilo likayuwanikana kwa kila mundu wa Yelusalemu, hati kwa luga yavi vakaukemela mgunda wula Hakeli Dama, mana yaki “Mgunda wa Ngasi.”
20 Hinu yiyandikiwi muchitabu cha Zabuli,
21 Ndi mundu mmonga pagati yinu, mwealandini na tete lukumbi lwoha Bambu Yesu peavi mulugendu pamonga na tete ahaguliwa kuwungana na tete, 22 mwenuyo yiganikiwa kuvya mmonga wa vala vevalandini na tete, kutumbula Yohani peavili mukubatiza mbaka ligono lila Yesu peatoliwi kuhuma kwitu kuhamba kunani kwa Chapanga. Mwenuyo ndi iwungana na tete kujova ndava ya kuyuka kwa Yesu.
23 Hinu, vakaluwula mahina gavili, wa mmonga Yosefu mweikemiwa Basaba mewa Yusto, na yungi Matia. 24 Kangi vakamuyupa Chapanga, “Bambu, veve ukiyimanya mitima ya vandu voha. Hinu utilangisa yani mwemhagwili pagati ya vavili ava, 25 muni atola pandu pa lihengu la chitumi lealekili Yuda, mwene awukili kuhamba pandu paki mwene.” 26 Vakamhagula na Matia ndi akahaguliwa mwene ayonjokeswa pagati ya vamitumi kumi na mmonga vala.
Matendu 2 ->