MATTHEW 13

Kari bo na muguri ko ningam ningi waram wore ko den pangan

(Mark 4:1-9; Luke 8:4-8)

1 Se worem suanta mu te la Jesus kawam mu beteram ale nama yu Galilee norogen te daigam. 2 Bare kariimet suen biya nukote taiman, se nu uwuta ari bita ko mu dal bo te nama aragam ale daigam. Se kariimet yu norogen te sanami muruwuman. 3 Se nu den suen biya mu den pangan te nunga manarukaso, ale mam, “Ningam ura ko kari bo ko ningam te inang muguri warukko namaram. 4 Ale ningam ningi na muguri mu warukaso se inang muguri saki ko molak te kapaman se inangnang taiman ale no gilingiman. 5 Se na muguri saki mu ali karakarang te kapaman. Se ali mu memek, manga la, se tairate papak maman ale tarigiman. 6 Bare ko yager mu kuringita, se worem bausam ale kaiyam se marakaman. 7 Se na muguri sang mayang kore karogo mu ningi kapaman ale papak maman, se mayang mu tarigiman ale nunga ereman. 8 Bare inang muguri sang mu ali ningo te kapaman, ale aragaman ale nunguning kapaman, ale inang muguri motam motam la warman mu kiaman, ale saki 100, se saki 60, se saki 30 iwita nunguning kapaman. 9 Awiriya dogowa ago te den ikiso agi mu, den imi ikiokko!”

Jesus den pangan te munakakaso ko duap

(Mark 4:10-12; Luke 8:9-10)

10 Bare ko olekem kote taiman ale isarman, “Ni awuk se den pangan te kariimet nunga manorsam?” maman.

11 Se nu nunga maonam, “Duruk wonong ko kingdom ko ikia yumura mu nina ningaram, bare nuna mu mena. 12 Awiriya ikia mu karogo mu bo bo karogo taukko, ale ikia mu karogo terong maukko. Bare awiriya ikia mu mena, mu noko ikia nuamur karogo bagoso mu mena namarukko. 13 Duap owore te se ani den pangan te nunga manorsam. ‘Nuna nomotam ago, bare mel bo te me arigisan; nuna ikia ikimon, bare ko nunguning ko me sinarsan.’ 14 Se borta te prophet Isaiah ko den balam mu ko nunguning kaparam. Isaiah iwita balam,

‘Nina den ikia iki lagaral,

bare ko nunguning me ikialko;

nina ariga mu ari lagaral,

bare mel bo me arigal ale ko sinararalko.

15 Mu awuk, kariimet imi nunga

nongomang nutagu kaola biya;

nodogawa den ikiokko mu ikup biya,

ale nomotam kaloman se sisiram.

Uwuta mena le mu, nuna nomotam sor

arigiso, se nodogawa den ikiso,

se nongomang nunga ikia sinarso,

se giris palagasan se ani nunga nungursam le, bare mena.’*

16 Bare nina mu ninga nemetam sor arigiso, se ninga nedegawa den ikiso, se nina mu ko amilmilaralko. 17 Ani nunguningta ninga manorsam, prophet alo, se kariimet nongomang diram mu suen biyala mel nina ariwasan ewere arigimonko nongomang biya, bare me ari gilingiman, ale den nina ikiwasan ewere ikimonko nongomang biya, bare me iki gilingiman.†

Jesus na muguri ko den pangan wore ko duap apuram

(Mark 4:13-20; Luke 8:11-15)

18 “Buta se nede gurugal ale kari na muguri ko ningam te waram wore ko den pangan ko nunguning wetang te balik se ikialko. 19 Mu iwita: Kariimet kingdom ko den ikisan, bare ko nunguning ko me sinarsan mu, den inang muguri iwita lage te kapaman se Satan taiso ale tagi batutumu giso wore iwita. 20 Se awiriya na muguri ali karakarang te kapaman mu iwita mu, kari den ikiso ale amilmil te taso. 21 Bare nu kumik nukuri yager mena, se tom tukunangta baga, tom den umu ko kager daong ikup taiso, mu nu pasak ala den umu buring tuso. 22 Se awiriya den mu na muguri mayang kore karogo mu ningi kapaman mu iwita mu, kari den ikiso, bare ali ewere ko bagara ko ikia moso, ale manga taukko ko ikia kawel mu tawun biya kote taiso, se den tam mu ko nunguning ko bagara aolak ningi me kaposo.‡Kariimet sang manga tamonko ikia biyala nongote aniso: 1 Timothy 6:9-10. 23 Bare awiriya na muguri ali ningo mu te kapaman mu iwita mu, kari den ikiso ale gomang ningi beteso. Se noko bagara aolak mu te den umu ko nunguning kaposo, ale inang muguri motam motam la warman mu kiaso ale ko tom 100 agi, 60 agi, 30 ko iwita nunguning kaposo. Se den pangan umu ko nunguning mu uwutata.”

Sum memek ningam ningi tarigiram ko den pangan

24 Jesus den pangan bo tala kariimet nunga maonam, mu iwita: “Duruk wonong ko kingdom mu, kari bo na muguri ningo ko ningam te waram wore iwita. 25 Bare tirom kariimet suen la ani sapaman mu, kari ilak bitawara mu tairam ale sum memek ko muguri mu na muguri ningo mu ningi waru waru ago namaram, ale namaram. 26 Se udagi te na muguri papak maman tarigiman mu sum memek mu karogotala papak maman ale tarigiman.

27 “Se ningam kotam ko ura kari alo kote taiman ale manorman, ‘Kari Biya,’ maman, ‘ana ko ikisan mu ni na muguri ningo wore la ka ningam ningi warem. Bare sum memek mu aparete taiman?’

28 “Se nu mam, ‘Mu kari ani agarak memek wore munan umu beteram,’ mam.

“Se ko ura kari maman, ‘Awuk, ana namanak sum memek mu barurumu warnak e?’ maman.

29 “Bare nu mam, ‘Mena. Mu awuk, nina sum memek bila se na muguri ningo karogo bilal bore ko,’ mam. 30 ‘Buta se am awural se suen la aragamon se nunguning gia ko tom te asele tutenakko. Tom umu te ani inang nunguning bolala awura ko kari iwita nunga manikko: Nina giral sum memek mu bilal ale tama te kaiya ko sikipi bolala awural se anirukko. Bare inang nunguning mu asele gial ale aninga inang ko kawam ningi tugumalko.’ ”

Tam mustard ko den pangan

(Mark 4:30-32; Luke 13:18-19)

31 Jesus den pangan bo tala nunga maonam, ale mam, “Duruk wonong ko kingdom mu kari bo tam mustard ko muguri bo tam ale ko ningam ningi aguwam wore turan. 32 Mustard muguri mu mel muguri suen la nunga ningi kituwura gotek nunguningkiri. Bare tom aragoso tarigiso mu ningam ko inang mel nunga kia saposo, ale tam iwita sanamoso, se inangnang binga taisan ale ko kower te singir kalosan.”

Yeast ko den pangan

(Luke 13:20-21)

33 Ale aking den pangan bo tala nunga maonam, “Duruk wonong ko kingdom mu imet bo yeast tam ale plaua bag 3 karogo gurugam se plaua lagaram aromemek aram wore iwita.”

34 Jesus mel imi suen la den pangan te la kariimet nunga manarukaso. Nu den bo diram la wetang te me nunga manarukaso, am den pangan te la den balukaso. 35 Munan umu te prophet ko den balam mu ko nunguning kaparam:

“Ani den pangan te munakarikko;

ani ikia saki, tom ali te aratam te la

yumura la aniram, mu ko balikko.”§

Jesus sum memek ko den pangan wore ko duap balam

36 Asele nu kariimet lilim biya nunga awu beteram ale kawam ningi kasu naguram. Se ko olekem alo kote taiman ale manorman, “Ni den pangan bo sum diwang ko balem wore ko nunguning balu se ana ikinakko,” maman.

37 Se nu mam, “Kari na muguri ningo waram mu Kari ko Namar. 38 Se ningam mu ali lilim la imitang. Se na inang ningo mu kingdom ko kariimet, se sum memek mu Satan ko kariimet memek alo. 39 Se kari diwang sum memek mu ko muguri waram mu Satan. Se inang gia ko tom mu tom nukum te ko baluwoso. Se inang gia ko ura kari mu engel alo.

40 “Ale sum memek gisan ale tama ningi warsan se kani namasan, uwutatala tom nukum te kariimet memek mu memek tamonko. 41 Kari ko Namar mu ko engel alo nunga awurok se namamon ale noko kingdom ningi anapeya memek tagiwoso, se kariimet memek munan kulukursan, mu suen la nunga sugu barurumumonko. 42 Ale tama kowar tamatama mu ningi nunga warmon se nogore maraka se nia kika se bagamonko. 43 Se kariimet ningo diram mu nunga Nonet ko kingdom ningi worem iwita nikinang kapa se ilak bagamonko. Awiriya dogowa ago te den ikiso agi mu, den imi ikiokko!*Tom nukum: Matthew 24:31; 2 Thessalonians 1:5-10; Jude 1:14-15; Daniel 12:2-3.

Kari mel ningo arigam ale giam ko den pangan ilagala

44 “Duruk wonong ko kingdom mu mel yawarakala nunguningkiri bo ali bilik bo ningi kaluwu beteman se aniram wore iwita. Se kari bo arigam ale amilmil te aking kaluwu beteram, ale namaram ko melmasak suen la dia saparam, ale ko manga tam ale ali umu dia tam.†

45 “Se aking duruk wonong ko kingdom mu diara guruga kari bo nu kulolo yawara yawara ko loagakaso wore turan. 46 Se nu kulolo bo am yawarakala nunguningkiri mu arigam, ale namaram ko melmasak suen la diaram, ko manga tam, ale kulolo umu dia tam.

Wal ko pote ko den pangan

47 “Se akingtala duruk wonong ko kingdom mu wal ko pote gagi ningi sapaman ale wal duap duap te iluman wore iwita. 48 Se wal ningi nama suen kelagaman mu, wal tata kari pote wal ago tagiman karogo saun te arataman. Asele dagiman ale wal tutia gilingikasan. Se wal ningo mu korokem tugukasan, bare wal memek mu waru sapakasan. 49 Munan imi tom nukum te uwutata aratukko. Engel alo taimon ale kariimet ningo diram mu tutia awu se, memek mu nunga gimon ale 50 tama kowar tamatama mu ningi nunga warmon se nogore maraka se nia kika se bagamonko.”

51 Se Jesus ko olekem alo nunga isuam, “Nina den pangan ani balukasam ko duap suen la ikiman ale ko sinarman e?” Se nuna aing maman.

52 Se nu den pangan bo tala nunga maonam, “Buta se den laun ko kausa kari mu duruk wonong ko kingdom ko ninguru kiti guruguman se ko ikiam, mu nu kawam ko kotam iwita, se ko kawam ningi mel ningo ningo iru mu ta, se laun mu ta, gi karogo aratu wetang awuso.”‡Kausa ningo mu Kaem ko den ningi aniso: 1 Corinthians 10:11; 2 Timothy 3:15-17.

Nazareth alo Jesus nubiring tuman

(Mark 6:1-6; Luke 4:16-30)

53 Se Jesus den pangan suen la imi balu kutuwuram mu sor umu beteram. 54 Tai ko wonong duap te aratam mu synagogue ningi kausa ura duap beteram. Se kariimet nongomang motam ninguru pitigiram se balukasan, “Kari ewere ikia sinar se sokel duap bo ewere aparete tam?” makasan. 55 “Bare ewere carpenter ko namar wore ye? Se ko nuam nup Maria, se ko uriamitak James, Joseph, Simon, se Judas alo wore ye? 56 Se ko korasari suen la ana nangarak imi te bagasan! Kari ewere aparete mel duap duap ewere giam?” makasan. 57 Ale ko nongomang magakaso.

Bare Jesus nunga maonam, “Prophet mu nup ago, bare kota ko wonong te se ko gue suan ningi mu mel yam ko betesan!”

58 Se nu miracle suen biya umu te me beteram, mu awuk, nuna ko ko nongomang ningi me nunguning aram.

<- MATTHEW 12 MATTHEW 14 ->