1 Muxu top-top adǝmlǝrni kɵrüp u bir taƣⱪa qiⱪti; u u yǝrdǝ olturƣinida, muhlisliri uning yeniƣa kǝldi. 2 U aƣzini eqip ularƣa tǝlim berixkǝ baxlidi: —

3 Mubarǝk, roⱨta namrat bolƣanlar!

Qünki ǝrx padixaⱨliⱪi ularƣa tǝwǝdur.□«roⱨta namrat bolƣanlar» — bǝlkim ɵzining Hudaƣa ⱪǝt’iy moⱨtajliⱪini tonup yǝtkǝnlǝr. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Mubarǝk, roⱨta tilǝmqi bolƣanlar!». Grek tilida «namrat» degǝn sɵz «tilǝmqi» degǝn mǝnini ɵz iqigǝ alidu (mǝsilǝn, «Luⱪa» 16:20, 22dǝ).
Bu ayǝtlǝrdǝ «mubarǝk» degǝn sɵz (Huda tǝripidin) «bǝhtlik, bǝrikǝtlik ⱪilinƣan» degǝn mǝnidǝ ixlitilidu.  ■Yǝx. 57:15; 66:2; Luⱪa 6:20.

4 Mubarǝk, piƣan qǝkkǝnlǝr!

Qünki ular tǝsǝlli tapidu.□«piƣan qǝkkǝnlǝr» — bǝlkim ɵz gunaⱨliri wǝ Hudaƣa tayanmiƣanliⱪi üqün piƣan qekixni kɵrsitidu.  ■Yǝx. 61:2; 66:10,13; Luⱪa 6:21.

5 Mubarǝk, yawax-mɵminlǝr!

Qünki ular yǝr yüzigǝ mirashordur.■Zǝb. 37:11

6 Mubarǝk, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪⱪa aq wǝ tǝxnalar!

Qünki ular toluⱪ toyunidu.■Yǝx. 55:1.

7 Mubarǝk, rǝⱨimdillar!

Qünki ular rǝⱨim kɵridu.

8 Mubarǝk, ⱪǝlbi pak bolƣanlar!

Qünki ular Hudani kɵridu.■Zǝb. 15:1-2; 24:4; Ibr. 12:14.

9 Mubarǝk, tinqliⱪ tǝrǝpdarliri!

Qünki ular Hudaning pǝrzǝntliri dǝp atilidu.□«tinqliⱪ tǝrǝpdarliri» — grek tilida: «sulⱨi ⱪilƣuqilar».

10 Mubarǝk, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ yolida ziyankǝxlikkǝ uqriƣanlar! Qünki ǝrx padixaⱨliⱪi ularƣa tǝwǝdur.■2Kor. 4:10; 2Tim. 2:12; 1Pet. 3:14.

11 Mubarǝk, mǝn üqün baxⱪilarning ⱨaⱪarǝt, ziyankǝxlik wǝ ⱨǝrtürlük tɵⱨmitigǝ uqrisanglar; ■1Pet. 4:14. 12 xad-huram bolup yayranglar! Qünki ǝrxlǝrdǝ katta in’am silǝr üqün saⱪlanmaⱪta; qünki silǝrdin ilgiriki pǝyƣǝmbǝrlǝrgimu ular muxundaⱪ ziyankǝxliklǝrni ⱪilƣan. ■Luⱪa 6:23.

13 Silǝr yǝr yüzidiki tuzdursilǝr. Ⱨalbuki, ǝgǝr tuz ɵz tǝmini yoⱪatsa, uningƣa ⱪaytidin tuz tǝmini ⱪandaⱪmu kirgüzgili bolidu? U qaƣda, u ⱨeqnemigǝ yarimas bolup, taxlinip kixilǝrning ayiƣi astida dǝssilixtin baxⱪa ⱨeq ixⱪa yarimaydu.□«silǝr yǝr yüzidiki tuzdursilǝr» — tuz — (1) tǝm beridu; (2) qirip ketixtin tosidu; (3) zǝhim-yarilarni saⱪaytidu. Muhlislarning bu dunyaƣa bolƣan roli buningƣa ohxap ketixi kerǝk.  ■Mar. 9:50; Luⱪa 14:34.

14 Silǝr dunyaning nuridursilǝr. Taƣ üstigǝ selinƣan xǝⱨǝr yoxurunalmaydu. 15 Ⱨeqkim qiraƣni yeⱪip ⱪoyup, üstigǝ sewǝtni kɵmtürüp ⱪoymas, bǝlki qiraƣdanning üstigǝ ⱪoyidu; buning bilǝn, u ɵy iqidiki ⱨǝmmǝ adǝmlǝrgǝ yoruⱪluⱪ beridu. □«ⱨeqkim qiraƣni yeⱪip ⱪoyup, üstigǝ sewǝtni kɵmtürüp ⱪoymas...» — «sewǝt» grek tilida «ɵlqigüqi sewǝt».  ■Mar. 4:21; Luⱪa 8:16; 11:33. 16 Xu tǝriⱪidǝ, silǝr nurunglarni insanlar aldida xundaⱪ qaⱪnitinglarki, ular yahxi ǝmǝlliringlarni kɵrüp, ǝrxtiki atanglarni uluƣlisun.■1Pet. 2:12.

17 Meni Tǝwrat ⱪanunini yaki pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazƣanlirini bikar ⱪilƣili kǝldi, dǝp oylap ⱪalmanglar. Mǝn ularni bikar ⱪilƣili ǝmǝs, bǝlki ǝmǝlgǝ axurƣili kǝldim. 18 Qünki mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, asman-zemin yoⱪimiƣuqǝ, uningda pütülgǝnlǝr ǝmǝlgǝ axurulmiƣuqǝ Tǝwrattiki «yod» bir ⱨǝrp, ⱨǝtta birǝr qekitmu bikar ⱪilinmaydu. □«uningda , yǝni Tǝwrat ⱪanunida pütülgǝnlǝr ǝmǝlgǝ axurulmiƣuqǝ Tǝwrattiki «yod» bir ⱨǝrp... bikar ⱪilinmaydu» — «yod» bolsa ibraniy tilida: «i» («yod», y) — ǝng kiqik ⱨǝrp ⱨesablinidu.  ■Luⱪa 16:17. 19 Xu sǝwǝbtin, Tǝwrat ⱪanunining ǝⱪidilirigǝ, ⱨǝtta uning ǝng kiqikliridin birini bikar ⱪilip, wǝ baxⱪilarƣa xundaⱪ ⱪilixni ɵgitidiƣan ⱨǝrkim ǝrx padixaⱨliⱪida ǝng kiqik ⱨesablinidu. Əmma ǝksiqǝ, Tǝwrat ⱪanuni ǝⱪidilirigǝ ǝmǝl ⱪilƣanlar wǝ baxⱪilarƣa xundaⱪ ⱪilixni ɵgǝtküqilǝr bolsa ǝrx padixaⱨliⱪida uluƣ ⱨesablinidu. □«uning ǝng kiqikliridin birini bikar ⱪilip...» — yaki «uning ǝng kiqikliridin birini hilapliⱪ ⱪilip...» — Grek tilidiki peil bǝlkim «bikar ⱪilip» wǝ «hilapliⱪ ⱪilip» degǝn ikki mǝnini ɵz iqigǝ alidu.  ■Yaⱪ. 2:10. 20 Qünki mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪinglar Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝrningkidin axmisa, ǝrx padixaⱨliⱪiƣa ⱨeqⱪaqan kirǝlmǝysilǝr.□«Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr...» — «Pǝrisiylǝr» Yǝⱨudiylarning diniy ǝn’ǝniliridǝ ǝng qing turidiƣan ⱪattiⱪ tǝlǝplik etiⱪad eⱪimi idi.

21 Burunⱪilarƣa «Ⱪatilliⱪ ⱪilma, ⱪatilliⱪ ⱪilƣan ⱨǝrⱪandaⱪ adǝm soraⱪⱪa tartilidu» dǝp buyrulƣanliⱪini angliƣansilǝr. ■Mis. 20:13; Ⱪan. 5:17. 22 Biraⱪ mǝn ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, ɵz ⱪerindixiƣa bikardin-bikar aqqiⱪlanƣanlarning ⱨǝrbirimu soraⱪⱪa tartilidu. Ɵz ⱪerindixini «ǝhmǝⱪ» dǝp tilliƣan ⱨǝrkim aliy kengǝxmidǝ soraⱪⱪa tartilidu; ǝmma ⱪerindaxlirini «tǝlwǝ» dǝp ⱨaⱪarǝtligǝn ⱨǝrkim dozahning otiƣa layiⱪ bolidu. □«Ɵz ⱪerindixiƣa bikardin-bikar aqqiⱪlanƣanlar...» — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «bikardin-bikar» degǝn sɵzlǝr tepilmaydu. «... aliy kengǝxmidǝ soraⱪⱪa tartilidu» — «aliy kengǝxmǝ» Yǝⱨudiylarning ǝng yuⱪiri soti bolup, «sanⱨedrin» dǝp atilatti. Bǝzilǝr bu sɵz ǝrxtiki sotni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu; bizmu bu pikirgǝ mayilmiz. 23 Xuning üqün, sǝn ⱪurbangaⱨ aldiƣa kelip Hudaƣa ⱨǝdiyǝ atimaⱪqi bolƣiningda, ⱪerindixingning seningdin aƣrinƣan yeri barliⱪi yadingƣa kǝlsǝ, 24 ⱨǝdiyǝngni ⱪurbangaⱨ aldiƣa ⱪoyup turup, awwal ⱪerindixing bilǝn yarixiwal, andin kelip ⱨǝdiyǝngni ata.

25 Əgǝr üstüngdin dǝwa ⱪilmaⱪqi bolƣan birsi bolsa, uning bilǝn birgǝ yolda bolƣiningda uning bilǝn tezdin yarixip, dost bolƣin. Bolmisa, u seni soraⱪqiƣa, soraⱪqi bolsa gundipayƣa tapxuridu, sǝn zindanƣa solitiwetilisǝn. □«...üstüngdin dǝwa ⱪilmaⱪqi bolƣan birsi bolsa, uning bilǝn birgǝ yolda bolƣiningda uning bilǝn tezdin yarixip, dost bolƣin» — «uning bilǝn birgǝ yolda bolƣiningda» degǝn sɵz bǝlkim sotⱪa ⱪarap mangƣan yolda, yǝni sotⱪa qüxüxtin burun bolƣan «yarixix pursiti»ni kɵrsitidu. «Luⱪa» 12:58ni kɵrüng.  ■Luⱪa 12:58; Əf. 4:26. 26 Mǝn sanga xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, ⱪǝrzingning ǝng ahirⱪi bir tiyininimu ⱪoymay tɵlimigüqǝ, xu yǝrdin qiⱪalmaysǝn.□«ⱪǝrzingning ǝng ahirⱪi bir tiyini» — «bir tiyin» grek tilida «bir kodrans». Bu pulning ǝng kiqik birliki, xu dǝwrdiki bir ixqining künlük ⱨǝⱪⱪi bolƣan «dinarius»ning 1/64 ⱪismi idi.

27 Silǝr «Zina ⱪilmanglar» dǝp buyrulƣanliⱪini angliƣansilǝr. ■Mis. 20:14; Ⱪan. 5:18. 28 Biraⱪ mǝn ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, birǝr ayalƣa xǝⱨwaniy niyǝt bilǝn ⱪariƣan kixi kɵnglidǝ u ayal bilǝn alliⱪaqan zina ⱪilƣan bolidu. ■Ayup 31:1; Zǝb. 119:37. 29 Əgǝr ǝmdi ong kɵzüng seni gunaⱨⱪa azdursa, uni oyup taxliwǝt. Qünki pütün bǝdiningning dozahⱪa taxlanƣinidin kɵrǝ, bǝdiningdiki bir ǝzaying yoⱪ ⱪilinƣini kɵp ǝwzǝl. ■Mat. 18:8; Mar. 9:43. 30 Əgǝr ong ⱪolung seni gunaⱨⱪa azdursa, uni kesip taxliwǝt. Qünki pütün bǝdiningning dozahⱪa taxlanƣinidin kɵrǝ, bǝdiningdiki bir ǝzaying yoⱪ ⱪilinƣini kɵp ǝwzǝl.

31 Yǝnǝ: — «Kimdikim ayalini talaⱪ ⱪilsa, uningƣa talaⱪ hetini bǝrsun» dǝpmu buyrulƣan. □«Kimdikim ayalini talaⱪ ⱪilsa, uningƣa talaⱪ hetini bǝrsun» — «Ⱪan.» 24:1.  ■Qɵl. 30:2; Ⱪan. 23:20-22; 24:1. 32 Biraⱪ mǝn ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, kimdikim ɵz ayalining buzuⱪluⱪ ⱪilmixidin baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ ixni baⱨanǝ ⱪilip uni talaⱪ ⱪilsa, ǝmdi uni zinaƣa tutup bǝrgǝn bolidu; talaⱪ ⱪilinƣan ayalni ǝmrigǝ alƣan kiximu zina ⱪilƣan bolidu. □«Kimdikim ɵz ayalining buzuⱪluⱪ ⱪilmixidin baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ ixni baⱨanǝ ⱪilip uni talaⱪ ⱪilsa, ǝmdi uni zinaƣa tutup bǝrgǝn bolidu» — ayal kixi Mǝsiⱨ eytⱪan bu ǝⱨwalƣa qüxsǝ (demǝk, eri buzuⱪluⱪ ⱪilƣan bolsa), undaⱪta u talaⱪ ⱪilinƣan bolsa, baxⱪa bir ǝrgǝ tǝgsǝ bolidu. Xu waⱪitlarda talaⱪ ⱪilinƣan hotun ǝrsiz ⱪalsa, ǝⱨwali naⱨayiti ⱪiyin bolidu, ǝlwǝttǝ.  ■Mat. 19:7; Mar. 10:4,11; Luⱪa 16:18; 1Kor. 7:10.

33 Silǝr yǝnǝ burunⱪilarƣa «Ⱪǝsimingdin yanma, Pǝrwǝrdigarƣa ⱪilƣan ⱪǝsiminggǝ ǝmǝl ⱪil» dǝp buyrulƣanliⱪini angliƣansilǝr. ■Mis. 20:7; Law. 19:12; Ⱪan. 5:11; 23:22 34 Biraⱪ mǝn ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, ⱪǝt’iy ⱪǝsǝm ⱪilmanglar; ǝrxni tilƣa elip ⱪǝsǝm ⱪilmanglar, qünki ǝrx Hudaning tǝhtidur; ■Yǝx. 66:1; Yaⱪ. 5:12. 35 yaki yǝrni tilƣa elip ⱪǝsǝm ⱪilmanglar, qünki yǝr yüzi Hudaning tǝhtipǝridur. Yerusalemni tilƣa elipmu ⱪǝsǝm ⱪilmanglar, qünki u yǝr uluƣ padixaⱨning xǝⱨiridur. ■Zǝb. 48:2; Yǝx. 66:1. 36 Ⱨǝtta ɵz bexinglarni tilƣa elipmu ⱪǝsǝm ⱪilmanglar, qünki silǝrning qeqinglarning bir telinimu aⱪ yaki ⱪara rǝnggǝ ɵzgǝrtix ⱪolunglardin kǝlmǝydu. 37 Pǝⱪǝt degininglar «Bolidu», «bolidu», yaki «Yaⱪ, yaⱪ, bolmaydu» bolsun. Buningdin ziyadisi rǝzil bolƣuqidin kelidu.□«Buningdin ziyadisi rǝzil bolƣuqidin kelidu» — «rǝzil bolƣuqi» Xǝytanni kɵzritidu. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «rǝzilliktin kelidu».

38 Silǝr «Kɵzgǝ kɵz, qixⱪa qix» dǝp buyrulƣinini angliƣansilǝr. □«Kɵzgǝ kɵz, qixⱪa qix» — uyƣur tilidiki maⱪal bolsa: «Ⱪanƣa ⱪan, janƣa jan». Sottiki adalǝtlik ⱨɵkümlǝrni kɵrsitidiƣan bu sɵzlǝr Tǝwrat, «Mis.» 21:24, «Law.» 24:20dǝ tepilidu.  ■Mis. 21:24; Law. 24:20; Ⱪan. 19:21. 39 Biraⱪ mǝn ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, ǝski bilǝn tǝng bolmanglar. Kimdǝkim ong mǝngzinggǝ ursa, sol mǝngzingnimu tutup bǝr; ■Pǝnd. 24:29; Luⱪa 6:29; Rim. 12:17; 1Kor. 6:7; 1Tes. 5:15; 1Pet. 3:9. 40 wǝ birsi üstüngdin dǝwa ⱪilip, kɵnglikingni almaⱪqi bolsa, qapiningnimu bǝr. 41 Birsi sanga yük-taⱪini yüdküzüp ming ⱪǝdǝm yol yürüxkǝ zorlisa, uning bilǝn ikki ming ⱪǝdǝm mang. □«Birsi sanga yük-taⱪini yüdküzüp ming ⱪǝdǝm yol yürüxkǝ zorlisa...» — «ming ⱪǝdǝm» grek tilida: «bir miliyon», yǝni tǝhminǝn 1.5 kilometr. «birsi sanga yük-taⱪini yüdküzüp ming ⱪǝdǝm yol yürüxkǝ zorlisa, uning bilǝn ikki ming ⱪǝdǝm mang» — xu waⱪitlarda Rim imperiyǝsidiki ǝskǝrlǝrning addiy puⱪralarni ɵz yük-taⱪlirini kɵtürüp berixkǝ zorlax ⱨoⱪuⱪi bar idi. 42 Birsi sǝndin tilisǝ, uningƣa bǝr. Birsi sǝndin ɵtnǝ-yerim ⱪilmaⱪqi bolsa, uningƣa boynungni tolƣima.□«Birsi sǝndin tilisǝ, uningƣa bǝr» — Mǝsiⱨ tiligǝnlǝrgǝ nemini berix, nemini bǝrmǝslik toƣrisida sɵz ⱪilmiƣan; pǝⱪǝt kɵnglimizdǝ «berix pozitsiyisi»ni saⱪliximiz kerǝk. Dǝl tiligǝn nǝrsini beriximiz natayin («Ros.» 3:6ni kɵrüng).  ■Ⱪan. 15:8; Luⱪa 6:35.

43 Silǝr «Ⱪoxnangni sɵygin, düxmininggǝ nǝprǝtlǝn» dǝp eytilƣanni angliƣan. □«Ⱪoxnangni sɵygin» — «Law.» 18:18. «düxmininggǝ nǝprǝtlǝn» — ikkinqi sɵz Tǝwrattin ǝmǝs, bǝlki Yǝⱨudiy ustazlarning yazmiliridin elinip, ularning ǝn’ǝniwi kɵzⱪarixini ǝks ǝttüridu.  ■Law. 19:18. 44 Biraⱪ mǝn ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, silǝrgǝ düxmǝnlik bolƣanlarƣa meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitinglar, silǝrdin nǝprǝtlǝngǝnlǝrgǝ yahxiliⱪ ⱪilinglar, silǝrgǝ ziyankǝxlik ⱪilƣanlarƣa dua ⱪilinglar. □«silǝrgǝ ziyankǝxlik ⱪilƣanlarƣa dua ⱪilinglar....» — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ toluⱪ ayǝt: «...silǝrgǝ düxmǝnlik bolƣanlarƣa meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitinglar, silǝrni ⱪarƣiƣanlarƣa bǝht tilǝnglar, silǝrdin nǝprǝtlǝngǝnlǝrgǝ yahxiliⱪ ⱪilinglar, silǝrgǝ ⱨaⱪarǝt wǝ ziyankǝxlik ⱪilƣanlarƣa dua ⱪilinglar» deyilidu. «Luⱪa» 6:27-28nimu kɵrüng.  ■Luⱪa 6:27; 23:34; Ros. 7:60; Rim. 12:20; 1Kor. 4:13; 1Pet. 2:23. 45 Xundaⱪ ⱪilƣanda, ǝrxtiki Atanglarning pǝrzǝntliridin bolisilǝr. Qünki U ⱪuyaxining nurini yahxilarƣimu wǝ yamanlarƣimu qüxüridu, yamƣurnimu ⱨǝⱪⱪaniylarƣimu, ⱨǝⱪⱪaniyǝtsizlǝrgimu yaƣduridu. □«Xundaⱪ ⱪilƣanda, ǝrxtiki Atanglarning pǝrzǝntliridin bolisilǝr» — tǝkitlǝngǝn ix bǝlki Hudaning ⱨǝⱪiⱪiy harakterini baxⱪilarƣa bildürüx, Uningƣa ohxax bolux. 46 Əgǝr silǝr ɵzünglarƣa muⱨǝbbǝt kɵrsǝtkǝnlǝrgila meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsǝtsǝnglar, buning ⱪandaⱪmu in’amƣa erixküqiliki bolsun? Ⱨǝtta bajgirlarmu xundaⱪ ⱪiliwatmamdu? □«Ⱨǝtta bajgirlarmu xundaⱪ ⱪiliwatmamdu?» — bajgirlar intayin insapsiz, pǝskǝx adǝmlǝr dǝp ⱨesablinatti.  ■Luⱪa 6:32. 47 Əgǝr silǝr pǝⱪǝt ⱪerindaxliringlar bilǝnla salam-sǝⱨǝt ⱪilixsanglar, buning nemǝ pǝziliti bar? Ⱨǝtta yat ǝlliklǝrmu xundaⱪ ⱪilidiƣu! □«Ⱨǝtta yat ǝlliklǝrmu xundaⱪ ⱪilidiƣu!» — «yat ǝlliklǝr»ning kɵpinqisi xu waⱪitta butpǝrǝslǝr, kapirlar idi, ǝlwǝttǝ. 48 Xunga, ǝrxtiki Atanglar mukǝmmǝl bolƣinidǝk, silǝrmu mukǝmmǝl bolunglar.□«...Atanglar mukǝmmǝl bolƣinidǝk, silǝrmu mukǝmmǝl bolunglar» — yaki «... Atanglar mukǝmmǝl bolƣinidǝk, silǝr mukǝmmǝl bolisilǝr».  ■Yar. 17:1