1 U on ikki muhlisini yeniƣa qaⱪirip, ularƣa napak roⱨlarni ⱪoƣlax wǝ ⱨǝrbir kesǝllikni ⱨǝm ⱨǝrbir meyip-ajizni saⱪaytix ⱨoⱪuⱪini bǝrdi.□«napak roⱨlar» — jinlarni kɵrsitidu.  ■Mar. 3:13; Luⱪa 6:13; 9:1. 2 On ikki rosulning isimliri tɵwǝndikiqǝ: Awwal Petrus dǝpmu atilidiƣan Simon wǝ uning inisi Andiriyas, andin Zǝbǝdiyning oƣli Yaⱪup wǝ uning inisi Yuⱨanna, 3 Filip wǝ Bartolomay, Tomas wǝ bajgir Matta, Alfayning oƣli Yaⱪup wǝ Lǝbbaus dǝpmu atilidiƣan Taday,□«Filip wǝ Bartolomay,...» — «Bartolomay»ning baxⱪa bir ismi «Nataniyǝl» boluxi mumkin («Yuⱨ.» 1:45). «Lǝbbaus dǝpmu atilidiƣan Taday» — Injildiki bǝzi kona kɵqürimilǝrdǝ pǝⱪǝt «Taday» deyilidu. 4 millǝtpǝrwǝr dǝp atalƣan Simon wǝ keyin Əysaƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣan Yǝⱨuda Ixⱪariyot.□«millǝtpǝrwǝr dǝp atalƣan Simon» — yaki, «Ⱪanaanliⱪ Simon». «Yǝⱨudiy millǝtpǝrwǝrlǝr» wǝtinini Rim imperiyǝsidin azad ⱪilix üqün zorawanliⱪ bilǝn kürǝx ⱪilƣuqilar idi.

5 Əysa bu on ikkisini hǝlⱪning arisiƣa mundaⱪ tapilap ǝwǝtti: —

Yat ǝlliklǝrning yolliriƣa qiⱪmanglar, yaki Samariyǝliklǝrning xǝⱨǝrlirigimu kirmǝnglar, 6 bǝlki tenigǝn ⱪoy padiliri bolƣan Israil jǝmǝtidikilǝr arisiƣa beringlar.■Ros. 3:26; 13:26,46. 7 Barƣan yeringlarda: «Ərx padixaⱨliⱪi yeⱪinlixip ⱪaldi!» dǝp jakarlanglar.■Luⱪa 9:2. 8 Aƣriⱪ-silaⱪlarni saⱪaytinglar, ɵlüklǝrni tirildürünglar, mahaw kesǝllirini saⱪaytinglar, jinlarni ⱨǝydiwetinglar. Silǝrgǝ xapaǝt halis berilgǝndur, silǝrmu halis iltipat ⱪilinglar.□«Silǝrgǝ xapaǝt halis berilgǝndur, silǝrmu halis iltipat ⱪilinglar» — grek tilida pǝⱪǝt: «Silǝrgǝ halis berilgǝndur, silǝrmu halis beringlar» bilǝn ipadilinidu.  ■Luⱪa 10:9; Ros. 8:18,20. 9 Bǝlweƣinglarƣa altun, kümüx wǝ mis pullarni baƣlap elip yürmǝnglar. ■Mar. 6:8; Luⱪa 9:3; 22:35. 10 Sǝpǝr üqün birla yǝktǝktin baxⱪa nǝ hurjun, nǝ kǝx, nǝ ⱨasa eliwalmanglar. Qünki hizmǝtkar ɵz ix ⱨǝⱪⱪini elixⱪa ⱨǝⱪliⱪtur.□«hurjun» — yaki «tilǝmqining haltisi».  ■Law. 19:13; Ⱪan. 24:14; 25:4; Luⱪa 10:7; 1Kor. 9:4,14; 1Tim. 5:18.

11 Ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝr yaki yeziƣa barƣan waⱪtinglarda, aldi bilǝn xu yǝrdǝ kimning ⱨɵrmǝtkǝ layiⱪ mɵtiwǝr ikǝnlikini soranglar; xundaⱪ kixini tapⱪanda, u yǝrdin kǝtküqǝ uning ɵyidila turunglar. □«U yǝrdin kǝtküqǝ uning ɵyidila turunglar» — bu ǝmrdǝ qong danaliⱪ bar. Bu ikki sǝwǝbtin eytilƣan boluxi mumkin: — (1) kona zamanlarda kɵp diniy wǝz eytⱪuqilar ɵymu-ɵy yoⱪlap pul tilǝytti; lekin Əysaning muhlisliri ⱨeq tilǝmqilik ⱪilmasliⱪi kerǝk; (2) ular ɵymu-ɵy kɵqüp yürsǝ, hǝlⱪtǝ bir-birigǝ ⱪarap ⱨǝrtürlük ⱨǝsǝt-guman pǝyda boluximu mumkin — «Nemixⱪa ular bizning ɵydǝ ⱪonmaydu?» yaki «nemixⱪa ular bizning ɵydin kɵqüp ketidu?» degǝndǝk.  ■Mar. 6:10; Luⱪa 9:4; 10:8. 12 Birǝr ɵygǝ kirgininglarda, ularƣa salam beringlar. □«Birǝr ɵygǝ kirgininglarda, ularƣa salam beringlar» — oⱪurmǝnlǝrgǝ ayanki, «salam» (ibraniy tilida «xalom») degǝn sɵzning mǝnisi «(Sanga) hatirjǝmlik-amanliⱪ tilǝymǝn». 13 Əgǝr u ailidikilǝr ⱨɵrmǝtkǝ layiⱪ mɵtiwǝr kixilǝr bolsa, tiligǝn amanliⱪinglar ularƣa ijabǝt bolsun; ǝgǝr ular layiⱪ bolmisa, tiligǝn amanliⱪinglar ɵzünglarƣa ⱪaytsun. □«Əgǝr u ailidikilǝr ⱨɵrmǝtkǝ layiⱪ mɵtiwǝr kixilǝr bolsa» — yaki «salamƣa layiⱪ bolƣanlar bolsa». «ǝgǝr ular layiⱪ bolmisa, tiligǝn amanliⱪinglar ɵzünglarƣa ⱪaytsun» — muxu kixilǝrning layiⱪ ikǝnliki wǝ xundaⱪla ularning üstigǝ muhlislar tiligǝn amanliⱪning qüxüx-qüxmǝsliki ularning muhlislarni ⱪobul ⱪilƣan-ⱪilmiƣanliⱪi bilǝn baƣliⱪ idi. 14-ayǝtni kɵrüng. 14 Silǝrni ⱪobul ⱪilmiƣan, sɵzliringlarni anglimiƣan kimdǝkim bolsa, ularning ɵyidin yaki xu xǝⱨǝrdin kǝtkininglarda, ayiƣinglardiki topini ⱪeⱪiwetinglar. □«ularning ɵyidin yaki xu xǝⱨǝrdin kǝtkininglarda, ayiƣinglardiki topini ⱪeⱪiwetinglar» — «ayaƣdiki topini ⱪeⱪiwetix» degǝn ixarǝt «bizning silǝr bilǝn munasiwetimiz yoⱪ», degǝnni bildürüp, Hudaning sɵzini rǝt ⱪilƣanlarƣa ⱪattiⱪ agaⱨlandurux idi.  ■Mar. 6:11; Luⱪa 9:5; Ros. 13:51; 18:6. 15 Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, ⱪiyamǝt künidǝ Sodom wǝ Gomorra zeminidikilǝrning ⱨali xu xǝⱨǝrdikilǝrningkidin yenik bolidu.□«Sodom wǝ Gomorra» — Ibraⱨim pǝyƣǝmbǝr zamanidiki ikki xǝⱨǝr bolup, bu xǝⱨǝrlǝrning adǝmliri ohxax ⱨǝmjinsliⱪ zinahorluⱪiƣa (bǝqqiwazliⱪⱪa) ⱪattiⱪ berilip gunaⱨⱪa patⱪanliⱪtin, Huda bu xǝⱨǝrlǝrni adǝmliri bilǝn ⱪoxup ot qüxürüp yoⱪatⱪan.  ■Mar. 6:11; Luⱪa 10:12.

16 Mana, mǝn silǝrni ⱪoylarni bɵrilǝrning arisiƣa ǝwǝtkǝndǝk ǝwǝtimǝn. Xunga, yilandǝk sǝzgür, pahtǝktǝk sap dilliⱪ bolunglar. □«yilandǝk sǝzgür... bolunglar» — grek tilida «yilandǝk aⱪilanǝ ... bolunglar».  ■Luⱪa 10:3. 17 Insanlardin pǝhǝs bolunglar; qünki ular silǝrni tutuwelip sot mǝⱨkimilirigǝ tapxurup beridu, sinagoglirida ⱪamqilaydu. □«ular silǝrni tutuwelip sot mǝⱨkimilirigǝ tapxurup beridu» — «sot mǝⱨkimiliri» Yǝⱨudiylarning mǝⱨkimilirini wǝ bǝlkim baxⱪa hǝrⱨil soraⱪhanilarni kɵrsitidu.  ■Mat. 24:9; Luⱪa 21:12; Yⱨ. 15:20; 16:2; Wǝⱨ. 2:1. 18 Ular wǝ xundaⱪla yat ǝlliklǝr üqün bir guwaⱨliⱪ boluxⱪa, silǝr mening sǝwǝbimdin ǝmirlǝr wǝ padixaⱨlar aldiƣa elip berilip soraⱪⱪa tartilisilǝr. ■Ros. 24:1; 25:4. 19 Lekin ular silǝrni soraⱪⱪa tartⱪan waⱪtida, ⱪandaⱪ jawab berix yaki nemǝ jawab berixtin ǝnsirǝp kǝtmǝnglar. Qünki xu waⱪti-saitidǝ eytix tegixlik sɵzlǝr silǝrgǝ tǝminlinidu. ■Mar. 13:11; Luⱪa 12:11; 21:14. 20 Qünki sɵzligüqi ɵzünglar ǝmǝs, bǝlki Atanglarning roⱨi silǝr arⱪiliⱪ sɵzlǝydu.

21 Ⱪerindax ⱪerindixiƣa, ata balisiƣa hainliⱪ ⱪilip, ɵlümgǝ tutup beridu. Balilarmu ata-anisiƣa ⱪarxi qiⱪip, ularni ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilduridu. ■Mik. 7:2, 5; Luⱪa 21:16. 22 Xundaⱪla silǝr mening namim tüpǝylidin ⱨǝmmǝ adǝmning nǝpritigǝ uqraysilǝr. Lekin ahirƣiqǝ bǝrdaxliⱪ bǝrgǝnlǝr bolsa ⱪutⱪuzulidu. ■Mat. 24:13; Mar. 13:13; Luⱪa 21:19; Wǝⱨ. 2:10; 3:10. 23 Ular silǝrgǝ bu xǝⱨǝrdǝ ziyankǝxlik ⱪilsa, yǝnǝ bir xǝⱨǝrgǝ ⱪeqip beringlar. Qünki mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, Insan’oƣli ⱪaytip kǝlgüqǝ silǝr Israilning barliⱪ xǝⱨǝrlirini arilax wǝzipinglar tügimǝydu.■Mat. 2:13; 4:12; 12:15; Ros. 8:1; 9:25; 14:6.

24 Muhlis ustazidin, ⱪul hojayinidin üstün turmaydu. □«muhlis ustazidin, ⱪul hojayinidin üstün turmaydu» — bu sirliⱪ sɵz bǝlkim muhlislar Mǝsiⱨkǝ toluⱪ ǝgǝxsǝ, uningƣa ohxax azab-oⱪubǝtni kɵrülǝydu, degǝn mǝnini ɵz iqigǝ alidu.  ■Luⱪa 6:40; Yⱨ. 13:16; 15:20. 25 Muhlis ustaziƣa ohxax bolsa, ⱪul hojayiniƣa ohxax bolsa razi bolsun. Ular ɵyning igisini «Bǝǝlzibul» dǝp tilliƣan yǝrdǝ, uning ɵyidikilirini tehimu ⱪattiⱪ ⱨaⱪarǝtlimǝmdu?□«Ular ɵyning igisini «bǝǝlzibul» dǝp tilliƣan yǝrdǝ...» — «ɵyning igisi» Əysa ɵzi, ǝlwǝttǝ. «Bǝǝlzibul» — jinlarning padixaⱨi Xǝytanning yǝnǝ bir ismi. Əysa ɵzi hǝlⱪ arisida «alⱪixliⱪ» bolmisa uningƣa ǝgǝxkǝnlǝrmu uningƣa ohxax ⱨaⱪarǝtkǝ uqraxⱪa razi boluxi kerǝk, ǝlwǝttǝ; ⱨǝtta bu ixni «Huda Ɵz nami üqün bizgǝ ⱨaⱪarǝtkǝ uqraxⱪa imtiyaz bǝrdi» dǝp ⱨesablax kerǝk («Fil.» 1:29ni kɵrüng).  ■Mat. 9:34; 12:24; Mar. 3:22; Luⱪa 11:15; Yⱨ. 8:48.

26 Xunga ulardin ⱪorⱪmanglar; qünki ⱨeqⱪandaⱪ yepiⱪ ⱪoyulƣan ix axkarilanmay ⱪalmaydu, wǝ ⱨeqⱪandaⱪ mǝhpiy ix ayan bolmay ⱪalmaydu. ■Ayup 12:22; Yǝx. 8:12; Yǝr. 1:8; Mar. 4:22; Luⱪa 8:17; 12:2.

27 Mening silǝrgǝ ⱪarangƣuda eytidiƣanlirimni yoruⱪta eytiweringlar. Ⱪuliⱪinglarƣa piqirlap eytilƣanlarni ɵgzilǝrdǝ jakarlanglar. 28 Tǝnni ɵltürsimu, lekin adǝmning jan-roⱨini ɵltürǝlmǝydiƣanlardin ⱪorⱪmanglar; ǝksiqǝ, tǝn wǝ jan-roⱨni dozahta ⱨalak ⱪilixⱪa ⱪadir bolƣuqidin ⱪorⱪunglar. □«lekin adǝmning jan-roⱨini ɵltürǝlmǝydiƣanlardin ⱪorⱪmanglar...» — muxu ayǝttǝ «roⱨ-jan» insanlarning roⱨiy ⱪismini, yǝni iqki dunyasini kɵrsitidu.  ■Yǝr. 1:8; Luⱪa 12:4. 29 Ikki ⱪuxⱪaqni bir tiyingǝ setiwalƣili boliduƣu? Lekin ulardin birimu Atanglarsiz yǝrgǝ qüxmǝydu. □«Ikki ⱪuxⱪaqni bir tiyingǝ setiwalƣili boliduƣu?» — «bir tiyin» grek tilida «assariyon». Xu dǝwrdiki bir ixqining künlük ⱨǝⱪⱪi bolƣan «dinarius»ning 1/16 ⱪismi idi. 30 Əmma silǝr bolsanglar, ⱨǝtta ⱨǝrbir tal qeqinglarmu sanalƣandur. ■1Sam. 14:45. 31 Xunga, ⱪorⱪmanglar. Silǝr nurƣunliƣan ⱪuxⱪaqtinmu ⱪimmǝtliktursilǝr!

32 Xunga, meni insanlarning aldida etirap ⱪilƣanlarning ⱨǝrbirini mǝnmu ǝrxtiki Atamning aldida etirap ⱪilimǝn; ■Mar. 8:38; Luⱪa 9:26; 12:8; 2Tim. 2:12. 33 Biraⱪ insanlarning aldida mǝndin tanƣanlarning ⱨǝrbiridin mǝnmu ǝrxtiki Atam aldida tanimǝn.

34 Mening dunyaƣa keliximni tinqliⱪ elip kelix üqündur, dǝp oylap ⱪalmanglar. Mǝn tinqliⱪ ǝmǝs, bǝlki ⱪiliqni yürgürüxkǝ kǝldim. □«... Mǝn tinqliⱪ ǝmǝs, bǝlki ⱪiliqni yürgürüxkǝ kǝldim» — 5:38-48dǝ hatirilǝngǝndǝk, Əysaning etiⱪadqilarni uruxmasliⱪⱪa dǝwǝt ⱪilidiƣan tǝlimigǝ asasǝn, etiⱪadqilar ⱪoliƣa ⱪiliq elixiƣa bolmaydu xunga muxu ayǝttiki «ⱪiliq» (Hudaning sɵzlirigǝ rǝnjiydiƣan adǝmning ⱪolida bolup) etiⱪadqilarƣa ⱪarxi qiⱪⱪan ⱪiliqni, yaki kɵqmǝ mǝnidǝ «jedǝl-majira»ni kɵrsǝtkǝn bolsa kerǝk.  ■Luⱪa 12:51. 35 Qünki mening kelixim «Oƣulni atisiƣa, ⱪizni anisiƣa, kelinni ⱪeynanisiƣa ⱪarxi qiⱪirix» üqün bolidu. ■Mik. 7:6. 36 Xuning bilǝn «Adǝmning düxmǝnliri ɵz ailisidiki kixilǝr bolidu».□«Xuning bilǝn «Adǝmning düxmǝnliri ɵz ailisidiki kixilǝr bolidu» — muxu sɵzlǝr Tǝwrat «Mik.» 7:6din elinƣan.  ■Zǝb. 41:9; 55:12-14; Yⱨ. 13:18.

37 Ata-anisini mǝndinmu ǝziz kɵridiƣanlar manga munasip ǝmǝstur. Ɵz oƣul-ⱪizini mǝndinmu ǝziz kɵridiƣanlarmu manga munasip ǝmǝs. ■Luⱪa 14:26. 38 Ɵzining krestini kɵtürüp, manga ǝgǝxmigǝnlǝrmu manga munasip ǝmǝs. □«Ɵzining krestini kɵtürüp, manga ǝgǝxmigǝnlǝrmu manga munasip ǝmǝs» — rimliⱪlar tǝripidin ɵlüm jazasi berilgǝnlǝr mihlinidiƣan krestni mürisidǝ kɵtürüp jaza mǝydaniƣa baratti. Krestlinix adǝmni ⱪiynaydiƣan, intayin dǝⱨxǝtlik wǝ aⱨanǝtlik ɵlüm jaza usuli bolup, «ɵzining krestini kɵtürüx» degǝnning kɵp mǝniliri iqidǝ tɵwǝndikilǝrnimu oz iqigǝ alsa kerǝk: (1) Əysa Mǝsiⱨ üqün azab-oⱪubǝt tartixⱪa, (2) til-aⱨanǝt ixtixkǝ, (3) Hudaning iradisining ǝmǝlgǝ axuruluxi üqün zɵrür tepilƣanda, «ɵz-ɵzini ɵlüm jazasiƣa ⱨɵküm ⱪilƣandǝk» ɵzining arzu-ⱨǝwǝslirini rǝt ⱪilixⱪa tǝyyar bolux.  ■Mat. 16:24; Mar. 8:34; Luⱪa 9:23; 14:27. 39 Ɵz ⱨayatini ayaydiƣan kixi uningdin mǝⱨrum bolidu; mǝn üqün ɵz ⱨayatidin mǝⱨrum bolƣan kixi uningƣa erixidu. ■Mat. 16:25; Mar. 8:35; Luⱪa 9:24; 17:33; Yⱨ. 12:25. 40 Silǝrni ⱪobul ⱪilƣanlar menimu ⱪobul ⱪilƣan bolidu; meni ⱪobul ⱪilƣanlar bolsa meni ǝwǝtküqinimu ⱪobul ⱪilƣan bolidu. ■Luⱪa 10:16; Yⱨ. 13:20. 41 Bir pǝyƣǝmbǝrni pǝyƣǝmbǝrlik salaⱨiyitidǝ ⱪobul ⱪilƣan kixi pǝyƣǝmbǝrgǝ has bolƣan in’amƣa erixidu. Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmni u ⱨǝⱪⱪaniy ikǝn dǝp bilip ⱪobul ⱪilƣanlar ⱨǝⱪⱪaniy adǝmgǝ has bolƣan in’amƣa erixidu. □«Bir pǝyƣǝmbǝrni pǝyƣǝmbǝrlik salaⱨiyitidǝ ⱪobul ⱪilƣan kixi» — demǝk, uning pǝyƣǝmbǝr ikǝnliki, Hudaning sɵzini yǝtküzgǝnliki sǝwǝbidin uni ⱪobul ⱪilƣan kixini kɵrsitidu.  ■1Pad. 17:10; 18:4; 2Pad. 4:8. 42 Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, mening bu xakiqiklirimdin ǝng kiqiki birini mening muhlisim dǝp bilip uningƣa ⱨǝtta pǝⱪǝt birǝr qinǝ soƣuⱪ su bǝrgǝn kiximu jǝzmǝn ɵzigǝ layiⱪ in’amdin mǝⱨrum bolmaydu.■Mat. 25:40; Mar. 9:41; Ibr. 6:10.