Luⱪa 23

Əysaning waliy Pilatusning aldida sotlinixi

Mat. 27:1-2, 11-14; Mar. 15:1-5; Yⱨ. 18:28-38

1 Andin kengǝxmidikilǝrning ⱨǝmmisi ornidin turuxup, uni waliy Pilatusning aldiƣa elip berixti.■ 2 U yǝrdǝ ular uning üstidin xikayǝt ⱪilip:

— Ɵzini Mǝsiⱨ, yǝni padixaⱨ dǝp atiwelip, hǝlⱪimizni azdurup wǝ ⱪutritip, Ⱪǝysǝrgǝ baj-seliⱪ tapxuruxni tosⱪan bu adǝmni bayⱪap uni tuttuⱪ, — deyixti. □ ■

3 Pilatus uningdin: — Sǝn Yǝⱨudiylarning padixaⱨimusǝn? — dǝp soridi.

U: — Eytⱪiningdǝk, — dǝp jawab bǝrdi.□ ■

4 Andin Pilatus bax kaⱨinlar bilǝn kɵpqilikkǝ:

— Bu adǝmdin birǝr xikayǝt ⱪilƣudǝk ixni tapalmidim, — dedi.

5 Lekin ular tehimu ⱪǝt’iy ⱨalda:

— U Galiliyǝdin tartip taki bu yǝrgiqǝ, pütkül Yǝⱨudiyǝdimu tǝlim berix bilǝn hǝlⱪni ⱪutritidu.

Əysa Ⱨerod hanning aldida

6 Pilatus «Galiliyǝ» degǝn sɵzni anglap:

— Bu kixi Galiliyǝlikmu? — dǝp soridi 7 wǝ uning Ⱨerod hanning idarǝ kilƣan ɵlkidin kǝlgǝnlikidin hǝwǝr tepip, uni Ⱨerodⱪa yollap bǝrdi (u künlǝrdǝ Ⱨerodmu Yerusalemda idi).■

8 Ⱨerod Əysani kɵrgǝndǝ intayin huxal boldi. Qünki u uzundin beri uningƣa dair kɵp ixlarni anglap, uningdin bir mɵjizǝ kɵrüx ümididǝ bolup, uni kɵrüx pursitini izdǝwatatti.■ 9 U Əysadin kɵp soallarni soridi, lekin u Ⱨerodⱪa bir eƣizmu jawab bǝrmidi.

10 Bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliri yeⱪin turup uning üstidin ⱨǝ dǝp ǝrz-xikayǝt ⱪiliwatatti. 11 Ⱨerod han wǝ uning lǝxkǝrliri uni harlap mǝshirǝ ⱪilixip, uningƣa xaⱨanǝ ton-kiyim kiydürüp, uni yǝnǝ Pilatusning aldiƣa ⱪayturup yollidi.

12 Mana xu kündin baxlap, Pilatus bilǝn Ⱨerod dost bolup ⱪaldi; qünki ilgiri ular arisida adawǝt bolƣanidi.■

Əysaning ɵlümgǝ ⱨɵküm ⱪilinixi

Mat. 27:15-26; Mar. 15:6-15; Yⱨ. 18:39-40; 19:1-16

13 Waliy Pilatus bax kaⱨinlarni, Yǝⱨudiy ⱨɵkümdarlarni wǝ halayiⱪni yiƣip, ■ 14 ularƣa:

— Silǝr bu adǝmning üstidin «Hǝlⱪni azduridu wǝ ⱪutritidu» dǝp xikayǝt ⱪilip uni aldimƣa tartip kǝldinglar. Mana, mǝn silǝrning aldinglarda uni soraⱪ ⱪilƣinim bilǝn, uningdin silǝr xikayǝt ⱪilƣan jinayǝtlǝrdin birinimu tapalmidim. 15 Ⱨerodmu tapmidi; qünki mǝn silǝrni uning aldiƣa ǝwǝttim. Mana, uningda ɵlümgǝ layiⱪ ⱨeqⱪandaⱪ jinayǝt yoⱪ ikǝn. □ 16 Xunga mǝn uni jazalap, andin ⱪoyup berimǝn, — dedi □ 17 (uning ⱨǝr ⱪetimliⱪ ɵtüp ketix ⱨeytida, Yǝⱨudiy mǝⱨbuslardin birini ularƣa ⱪoyup berix mǝjburiyiti bar idi). ■ 18 Lekin kɵpqilik tǝngla quⱪan selixip:

— Buni yoⱪiting! Bizgǝ Barabbasni ⱪoyup bering! — deyixti ■ 19 (Barabbas bolsa xǝⱨǝrdǝ topilang kɵtürgǝnliki wǝ ⱪatilliⱪ ⱪilƣanliⱪi üqün zindanƣa taxlanƣan mǝⱨbus idi). 20 Xuning bilǝn Pilatus Əysani ⱪoyup berixni halap, kɵpqilikkǝ yǝnǝ sɵz ⱪilƣili turdi. 21 Lekin ular jawabǝn yǝnǝ quⱪan selixip:

— Krestligin, uni krestligin! — dǝp warⱪiraxti.

22 Pilatus üqinqi ⱪetim ularƣa:

— Nemixⱪa? U zadi nemǝ yamanliⱪ ⱪilƣan? Mǝn uningdin ɵlümgǝ layiⱪ ⱨeq jinayǝt tapalmidim. Xuning üqün mǝn uni jazalap, ⱪoyup berimǝn, — dedi.□

23 Biraⱪ ular yǝnila ⱨǝ dǝp quⱪan selixip: «U krestlǝnsun!» dǝp tǝlǝp ⱪilip qing turuwaldi. Ularning ⱨǝmdǝ bax kaⱨinlarning quⱪanliri ahir küqlük kǝldi. 24 Pilatus ularning tǝlipi boyiqǝ ada ⱪilinsun dǝp ⱨɵküm qiⱪardi. ■ 25 Wǝ ularning tiliginini, yǝni topilang kɵtürüx wǝ ⱪatilliⱪ üqün zindanƣa taxlanƣanni ⱪoyup berip, Əysani ularning haⱨixiƣa tapxurup bǝrdi.

Əysaning krestlinixi

Mat. 27:32-44; Mar. 15:21-32; Yⱨ. 19:17-19

26 Wǝ ular uni elip ketiwatⱪanda, yolda Kurini xǝⱨirilik Simon isimlik bir kixi sǝⱨradin keliwatatti; ular uni tutuwelip, krestni uningƣa kɵtürgüzüp, Əysaning kǝynidin mangdurdi. □ 27 Əysaning kǝynidǝ zor bir top hǝlⱪ, xundaⱪla uningƣa eqinip yiƣa-zar kɵtürüxiwatⱪan ayallarmu ǝgixip keliwatatti. 28 Lekin Əysa kǝynigǝ burulup ularƣa:

— Əy Yerusalemning ⱪizliri! Mǝn üqün yiƣlimanglar, bǝlki ɵzünglar wǝ baliliringlar üqün yiƣlanglar! 29 Qünki silǝrgǝ xundaⱪ eƣir künlǝr keliduki, kixilǝr: «Tuƣmaslar, bala kɵtürmigǝn ⱪorsaⱪlar wǝ emitmigǝn ǝmqǝklǝr bǝhtliktur!» — deyixidu. 30 Xu qaƣda kixilǝr taƣlarƣa: «Üstimizgǝ ɵrül!», dɵnglüklǝrgǝ: «üstimizni yap!» dǝp nida ⱪilixidu. □ ■ 31 Qünki adǝmlǝr yapyexil dǝrǝhkǝ xundaⱪ ixlarni ⱪilƣan yǝrdǝ, ⱪurup kǝtkǝn dǝrǝhkǝ nemǝ ixlar bolar?! — dedi.□ ■

32 Ikki jinayǝtqimu ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinƣili uning bilǝn tǝng elip kelingǝnidi. ■ 33 Wǝ ular «bax sɵngǝk» dǝp atalƣan jayƣa kǝlgǝndǝ, u yǝrdǝ uni wǝ yǝnǝ ikki jinayǝtqini, birini uning ong yenida wǝ yǝnǝ birini sol yenida krestkǝ tartti. □ ■ 34 Əysa:

— I Ata, ularni kǝqürgin, qünki ular ɵzining nemǝ ⱪiliwatⱪanliⱪini bilmǝydu, — dedi.

Lǝxkǝrlǝr qǝk taxlap, uning kiyimlirini bɵlüxüwaldi. ■ 35 Halayiⱪ ⱪarap turatti, Yǝⱨudiy ⱨɵkümdarlarmu yenida turup uningƣa dimiƣini ⱪeⱪip mǝshirǝ ⱪilip: Baxⱪilarni ⱪutⱪuzuptikǝn! Əgǝr u rasttin Hudaning Mǝsiⱨi, Uning talliwalƣini bolsa, ɵzini ⱪutⱪuzup baⱪsun! — deyixti.

36 Lǝxkǝrlǝrmu uni mǝshirǝ ⱪilixip, yeniƣa berip uningƣa sirkǝ tǝnglǝp:

37 — Əgǝr sǝn Yǝⱨudiylarning Padixaⱨi bolsang, ɵzüngni ⱪutⱪuzup baⱪ! — deyixti.

38 Uning üstidiki tahtayƣa grekqǝ, latinqǝ wǝ ibraniyqǝ ⱨǝrplǝr bilǝn: «Bu kixi Yǝⱨudiylarning Padixaⱨidur» dǝp yezip ⱪoyulƣanidi.□ ■

39 Uning bilǝn billǝ krestkǝ tartilƣan ikki jinayǝtqining biri uni ⱨaⱪarǝtlǝp:

— Sǝn Mǝsiⱨ ǝmǝsmiding? Əmdi ɵzüngnimu, biznimu ⱪutⱪuzǝ! — dedi.

40 Biraⱪ yǝnǝ biri uning gepigǝ tǝnbiⱨ berip: Sǝn ɵzüng ohxax ⱨɵkümning tegidǝ turup Hudadin ⱪorⱪmamsǝn? 41 Bizning jazaliniximiz ⱨǝⱪliⱪ, qünki ɵz ⱪilmixlirimizning tegixlik jazasini tarttuⱪ; lekin bu kixi ⱨeqⱪandaⱪ natoƣra ix ⱪilmiƣanƣu! — dǝp jawab bǝrdi. 42 Andin, u Əysaƣa:

— I Rǝb, padixaⱨliⱪing bilǝn kǝlginingdǝ, meni yad ⱪilƣin, — dedi.

43 Əysa uningƣa: — Bǝrⱨǝⱪ, mǝn sanga eytayki, bügün sǝn mǝn bilǝn billǝ jǝnnǝttǝ bolisǝn, — dedi.□

Əysaning ɵlümi

Mat. 27:45-56; Mar. 15:33-41; Yⱨ. 19:28-30

44 Ⱨazir altinqi saǝt bolup, pütün zeminni toⱪⱪuzinqi saǝtkiqǝ ⱪarangƣuluⱪ basti. □ ■ 45 Ⱪuyax nurini bǝrmidi wǝ ibadǝthanining pǝrdisi tosattin otturisidin yirtilip ikki parqǝ bolup kǝtti. □ ■ 46 Əysa ⱪattiⱪ awaz bilǝn nida ⱪilƣandin keyin: — I Ata! Roⱨimni ⱪolungƣa tapxurdum, — dedi-dǝ, tiniⱪi tohtap, jan üzdi.□ ■

47 U yǝrdǝ turƣan yüzbexi yüz bǝrgǝn ixlarni kɵrüp: — Bu adǝm ⱨǝⱪiⱪǝtǝn durus adǝm ikǝn! — dǝp Hudani uluƣlidi.■

48 Wǝ bu mǝnzirini kɵrüxkǝ yiƣilƣan barliⱪ hǝlⱪ yüz bǝrgǝn ixlarni kɵrüp kɵkrǝklirigǝ urup ɵylirigǝ ⱪaytixti. 49 Wǝ uni tonuydiƣan barliⱪ kixilǝr wǝ Galiliyǝdin uningƣa ǝgixip kǝlgǝn ayallar yiraⱪta turup, bu wǝⱪǝlǝrgǝ ⱪarap turdi.

Əysaning dǝpnǝ ⱪilinixi

Mat. 27:57-61; Mar. 15:42-47; Yⱨ. 19:38-42

50-51 Wǝ mana xu yǝrdǝ kengǝxmidikilǝrdin Yüsüp isimlik biri bar idi. U ɵzi aⱪkɵngül wǝ adil adǝm bolup, ularning mǝsliⱨǝtigǝ wǝ ⱪilƣiniƣa ⱪoxulmiƣanidi. Ɵzi Yǝⱨudiyǝ ɵlkisidiki Arimatiya degǝn bir xǝⱨǝrdin bolup, Hudaning padixaⱨliⱪini tǝlmürüp kütǝtti. ■ 52 U ɵzi Pilatusning aldiƣa berip Əysaning jǝsitini berixni tǝlǝp ⱪildi; 53 Wǝ uni kresttin qüxürüp kanap bilǝn kepǝnlǝp, ⱪoram taxtin oyup yasalƣan, ⱨeqkim ⱪoyulmiƣan bir ⱪǝbrigǝ dǝpnǝ ⱪildi. ■ 54 Bu «tǝyyarliⱪ küni» bolup, xabat küni yeⱪinlixip ⱪalƣanidi. □ 55 Wǝ uning bilǝn Galiliyǝdin kǝlgǝn ayallar Yüsüpkǝ ǝgixip, ⱪǝbrini wǝ uning jǝsǝtining ⱪandaⱪ ⱪoyulƣinini kɵrdi. ■ 56 Andin yenip berip ǝtirlǝr wǝ hux puraⱪliⱪ buyumlarni tǝyyar ⱪildi wǝ Tǝwrattiki ǝmr boyiqǝ xabat küni aram elixti.□

Luⱪa

■23:1

Mat. 27:2; Mar. 15:1; Yⱨ. 18:28.

b «Ⱪǝysǝr» — Rim imperatori. «...hǝlⱪimizni azdurup wǝ ⱪutritip, Ⱪǝysǝrgǝ baj-seliⱪ tapxuruxni tosⱪan bu adǝmni bayⱪap uni tuttuⱪ» — «(u) Ⱪǝysǝrgǝ baj-seliⱪ tapxuruxni tosⱪan» degǝn xikayǝt yalƣan, ǝlwǝttǝ. 20:20-26ni kɵrüng. Xikayǝt «siyasiy jǝⱨǝttiki» bolup, üq ⱪisimni ɵz iqigǝ alidu: (1) u hǝlⱪni ⱪutritiwatidu, «ammiwiy tǝrtip»ni buzdi; (2) hǝlⱪning baj-seliⱪ berixigǝ yol ⱪoymidi; (3) ɵzini padixaⱨ dǝp elan ⱪildi (demǝk, Rim imperatoriƣa ⱪarxi qiⱪⱪan).

■23:2 Mat. 17:25; 22:21; Mar. 12:17; Luⱪa 20:25; Ros. 17:7; Rim. 13:7.
d «Pilatus uningdin: — Sǝn Yǝⱨudiylarning padixaⱨimusǝn? — dǝp soridi. U: — Eytⱪiningdǝk, — dǝp jawab bǝrdi» — «Eytⱪiningdǝk» grek tilida bu sɵzning «Xundaⱪ, lekin ǝmǝliyǝt dǝl sening oyliƣiningdǝk ǝmǝs» degǝn puriⱪi qiⱪidu.

■23:3 Mat. 27:11; Mar. 15:2; Yⱨ. 18:33.

■23:7 Luⱪa 3:1.

■23:8 Luⱪa 9:7.

■23:12 Ros. 4:27.

■23:13 Mat. 27:23; Mar. 15:14; Yⱨ. 18:38; 19:4.
j «Ⱨerodmu tapmidi» — yaki «Ⱨerod uni (bizgǝ) ⱪayturuwetiptu».
k «Xunga mǝn uni jazalap, andin ⱪoyup berimǝn» — bu «jazalax» bǝlkim ⱪamqilax bolatti. Bu sɵzlǝr oⱪurmǝnlǝrgǝ ƣǝlitǝ tuyulixi mumkin. Birawda jinayǝt bolmisa, nemixⱪa uni jazalaydu? Mundaⱪ adalǝtsizlik Rim imperiyǝsi tüzümidǝ bǝk kɵp idi. Ular deloni sürüxtǝ ⱪilƣandimu adǝmni ⱪamqilaytti («Ros.» 22:24ni kɵrüng). Lekin muxu yǝrdǝ Pilatusning Əysani mundaⱪ «ⱪamqilaymǝn» deyixining mǝⱪsiti pǝⱪǝt Yǝⱨudiy qonglarni bir az razi ⱪilixtin ibarǝt idi, halas.

■23:17 Mat. 27:15; Mar. 15:6; Yⱨ. 18:39.

■23:18 Ros. 3:14.
n «xuning üqün mǝn uni jazalap, ⱪoyup berimǝn» — 16-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.

■23:24 Mat. 27:26; Mar. 15:15; Yⱨ. 19:16.
p «Wǝ ular uni elip ketiwatⱪanda, yolda Kurini xǝⱨirilik Simon isimlik bir kixi sǝⱨradin keliwatatti; ular uni tutuwelip, krestni uningƣa kɵtürgüzüp, Əysaning kǝynidin mangdurdi» — baxⱪa Injil bayanliridin bilimizki, buning sǝwǝbi Əysaning ⱨalsirap kǝtkǝnlikidin idi «Mat.» 27:32, «Mar.» 15:21 wǝ izaⱨatlarni kɵrüng.
~17~ «Xu qaƣda kixilǝr taƣlarƣa: «Üstimizgǝ ɵrül!», dɵnglüklǝrgǝ: «üstimizni yap!» dǝp nida ⱪilixidu» — Hudaning ƣǝzipi xunqǝ dǝⱨxǝtlik boliduki, kixilǝr uningdin ⱪeqix üqün ⱨǝrⱪanqǝ ⱪorⱪunqliⱪ amal-qarǝ bolsimu, halaydu. «Ⱨox.» 10:8 wǝ «Wǝⱨiy» 6:16ni kɵrüng.

■23:30 Yǝx. 2:19; Ⱨox. 10:8; Wǝⱨ. 6:16; 9:6.
~19~ «Qünki adǝmlǝr yapyexil dǝrǝhkǝ xundaⱪ ixlarni ⱪilƣan yǝrdǝ, ⱪurup kǝtkǝn dǝrǝhkǝ nemǝ ixlar bolar?!» — bu sirliⱪ bexarǝt bǝlkim: «Mǝn gunaⱨsiz, meⱨriban bolup Hudaning jaza ⱪoralliri bolƣan qǝtǝlliklǝrning ⱪolida xunqǝ kɵp azab tartⱪan yǝrdǝ, kǝlgüsidǝ silǝrdǝk gunaⱨⱪa patⱪanlarni ular ⱪandaⱪ jazalar?» degǝndǝk.

■23:31 Yǝr. 25:29; 1Pet. 4:17.

■23:32 Yⱨ. 19:18.
~22~ ««bax sɵngǝk» dǝp atalƣan jay» — «bax sɵngǝk» grek tilida «Kalwariy», ibraniy tilida «Golgota».

■23:33 Mat. 27:33,38; Mar. 15:22; Yⱨ. 19:18.

■23:34 Zǝb. 22:18; Mat. 27:35; Mar. 15:24; Yⱨ. 19:23; Ros. 7:60; 1Kor. 4:12.
~25~ «Uning üstidiki tahtayƣa grekqǝ, latinqǝ wǝ ibraniyqǝ ⱨǝrplǝr bilǝn: «Bu kixi Yǝⱨudiylarning Padixaⱨidur» dǝp yezip ⱪoyulƣanidi» — rimliⱪlar bu sɵzlǝrni Əysani mǝshirǝ ⱪilix üqün yazƣan, ǝlwǝttǝ. Xübⱨisizki, Pilatus bu arⱪiliⱪ Yǝⱨudiylarnimu mǝshirǝ ⱪilmaⱪqi yaki ǝyiblimǝkqi bolƣan; biraⱪ Huda bolsa bu arⱪiliⱪ ⱨǝⱪiⱪiy ǝⱨwalni kɵrsǝtkǝn («Yuⱨ.» 19:19-22ni, «Zǝb.» 76:10ni kɵrüng).

■23:38 Mat. 27:37; Mar. 15:26; Yⱨ. 19:19.
~27~ «Bǝrⱨǝⱪ, mǝn sanga eytayki, bügün sǝn mǝn bilǝn billǝ jǝnnǝttǝ bolisǝn» — Rǝbning: «sǝn «bügün» mǝn bilǝn billǝ jǝnnǝttǝ bolisǝn» degǝn muxu sɵzi bǝzilǝrning: «Əysa ɵlgǝndin keyin dozahⱪa qüxkǝn» degǝn bid’ǝt tǝlimining tolimu hata ikǝnlikini kɵrsitidu. Biz «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bu toƣruluⱪ azraⱪ tohtilimiz.
~28~ «altinqi saǝt... toⱪⱪuzinqi saǝt» — «altinqi saǝt» qüx bolup, «toⱪⱪuzinqi saǝt» qüxtin keyin saǝt üq. Yǝⱨudiylar waⱪitni ǝtigǝn saǝt altidin baxlap ⱨesablaytti (mǝsilǝn, ularda «birinqi saǝt» bizdǝ saǝt yǝttǝ bolatti).

■23:44 Mat. 27:45; Mar. 15:33.
~30~ «ibadǝthanining pǝrdisi tosattin otturisidin yirtilip ikki parqǝ bolup kǝtti» — «Mat.» 27:51diki izaⱨatni kɵrüng.

■23:45 Mat. 27:51; Mar. 15:38.
~32~ «Əysa... tiniⱪi tohtap, jan üzdi» — yaki «Əysa... roⱨini qiⱪardi». Grek tilida «roⱨ» wǝ «tiniⱪ» bir sɵz bilǝn ipadilinidu. «Zǝb.» 31:5ni kɵrüng. Muxu ayǝttiki birinqi «ⱪattiⱪ awaz bilǝn nida ⱪilix»i bǝlkim «Yuⱨ.» 19:30dǝ hatirilǝngǝn.

■23:46 Zǝb. 31:5; Mat. 27:50; Mar. 15:37; Yⱨ. 19:30; Ros. 7:59.

■23:47 Mat. 27:54; Mar. 15:39.

■23:50-51 Mat. 27:57; Mar. 15:43; Yⱨ. 19:38.

■23:53 Mat. 12:40; 26:12; 27:59; Mar. 15:46; Yǝx.53:9
~37~ «Bu «tǝyyarliⱪ küni» bolup, xabat küni yeⱪinlixip ⱪalƣanidi» — «tǝyyarliⱪ küni» xabat küni (dǝm elix küni, xǝnbǝ küni)ning ⱨarpa künidur. Dǝm elix künidǝ kixilǝrning «ix ⱪilmasliⱪ»i üqün ⱨarpa künidǝ tamaⱪ etilixi wǝ baxⱪa kerǝklik hizmǝtlǝrni aldin’ala ⱪiliwelixi kerǝk idi — xunga aldinⱪi küni «tǝyyarliⱪ küni» dǝp atilatti. Tǝwrat kalendari boyiqǝ «petir nan ⱨeyti»ningmu birinqi küni («Nisan», yǝni 1-ayning -15-küni) «xabat küni» dǝp ⱨesablinixi kerǝk idi («Law.» 23:6-7). Xunga uning ⱨarpa künimu «tǝyyarliⱪ küni» dǝp atilatti. Bu «Nisan» ayning 14-küni idi. Xabat küni Yǝⱨudiylar arisida ⱨǝptining barliⱪ künlirigǝ ohxaxla kǝqⱪurun baxlinidu.

■23:55 Luⱪa 8:2.
~39~ «ayallar ǝtirlǝr wǝ hux puraⱪliⱪ buyumlarni tǝyyar ⱪildi» — «buyumlar» — yaki «mǝlⱨǝmlǝr». Bu buyumlarning ixlitilixining mǝⱪsiti jǝsǝtning üstigǝ qeqip uning qirip ketixini astilitixtin ibarǝt idi.