36
Krizis — Asuriyǝ padixaⱨining besip kirixi
1 Ⱨǝzǝkiyaning on tɵtinqi yili xundaⱪ boldiki, Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaherib Yǝⱨudaning barliⱪ ⱪǝl’ǝ-ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrlirigǝ ⱨujum ⱪilip qiⱪip, ularni ixƣal ⱪildi. ■2Pad. 18:13; 2Tar. 32:1 2 Andin Asuriyǝ padixaⱨi «Rab-Xakǝⱨ» degǝn sǝrdarni qong bir ⱪoxun bilǝn Laⱪix xǝⱨiridin Yerusalemƣa ǝwǝtti. U Kir yuƣuqilarning etizining boyidiki yolda, yuⱪiri kɵlqǝkning norining bexiƣa kelip turdi.□«Rab-Xakǝⱨ» — bǝlkim Asuriyǝning padixaⱨining bax mǝsliⱨǝtqisining adǝttiki unwani boluxi mumkin. «Kir yuƣuqilarning etizining boyidiki yolda, yuⱪiri kɵlqǝkning norining bexi» — muxu jay ǝslidǝ dǝl Yǝxaya Aⱨaz padixaⱨ bilǝn kɵrüxüp, Asuriyǝning tajawuzi toƣruluⱪ agaⱨlandurƣan jay (7-babni kɵrüng). 
Asuriyǝ imperiyǝsi - miladiyǝdin ilgiri 650-yili
Asuriyǝ imperiyǝsi - miladiyǝdin ilgiri 650-yili
3 Xuning bilǝn Ⱨilⱪiyaning oƣli, ordini baxⱪuridiƣan Eliakim, ordining diwanbegi bolƣan Xǝbna wǝ Asafning oƣli, orda mirzibegi bolƣan Yoaⱨlar uning yeniƣa kǝldi 4-5 wǝ Rab-Xakǝⱨ ularƣa mundaⱪ dedi: —
Silǝr Ⱨǝzǝkiyaƣa: — «Uluƣ padixaⱨ, yǝni Asuriyǝ padixaⱨi sanga mundaⱪ dedi, dǝnglar: —
«Sening muxu ixǝngǝn tayanqing zadi nemiti?
Sǝn: (u pǝⱪǝt gǝpla, halas!) —
«Urux ⱪilix tǝdbir-mǝsliⱨitimiz ⱨǝm küqimiz bar» — dǝysǝn; sǝn zadi kimgǝ tayinip manga ⱪarxi ɵktǝ ⱪopisǝn? □«Sǝn: (u pǝⱪǝt gǝpla, halas!) — «Urux ⱪilix tǝdbir-mǝsliⱨitimiz ⱨǝm küqimiz bar» — dǝysǝn; sǝn zadi kimgǝ tayinip manga ⱪarxi ɵktǝ ⱪopisǝn?» — muxu gepigǝ ⱪariƣanda, Asuriyǝdikilǝrning Yǝxayaning «Pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigarƣa tayiniximiz kerǝk» degǝn bexarǝtliridin hǝwiri bar idi. 6 Mana, sǝn yeriⱪi bar axu ⱪomux ⱨasa, yǝni Misirƣa tayinisǝn! Birsi uningƣa yɵlǝnsǝ, uning ⱪoliƣa sanjip kiridu; mana Misir padixaⱨi Pirǝwngǝ tayanƣanlarning ⱨǝmmisi xundaⱪ bolidu!■Əz. 29:6, 7
7 Əgǝr sǝn manga: «Biz Hudayimiz bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa tayinimiz» — desǝng, Ⱨǝzǝkiya ɵzi Yǝⱨudadikilǝrgǝ wǝ Yerusalemdikilǝrgǝ: «Silǝr pǝⱪǝt Yerusalemdiki muxu ibadǝtgaⱨ aldidila Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilixinglar kerǝk» dǝp, xu Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan «yuⱪiri jaylar»ni ⱨǝm ⱪurbangaⱨlarni yoⱪ ⱪiliwǝttiƣu? Ular axu Pǝrwǝrdigarning yuⱪiri jayliri ǝmǝsmidi?□«Ⱨǝzǝkiya ...: «Silǝr pǝⱪǝt Yerusalemdiki muxu ibadǝtgaⱨ aldidila Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilixinglar kerǝk» dǝp, xu Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan «yuⱪiri jaylar»ni ⱨǝm ⱪurbangaⱨlarni yoⱪ ⱪiliwǝttiƣu? Ular axu Pǝrwǝrdigarning yuⱪiri jayliri ǝmǝsmidi?» — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ wǝⱨiy ⱪilinƣan ⱪanunƣa asasǝn, Israillar pǝⱪǝt Yerusalemdiki ibadǝthanidiki ⱪurbangaⱨtila ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa bolatti. Əslidǝ Ⱨǝzǝkiya muxu pǝrmanƣa asasǝn: (1) butpǝrǝslik ⱪilidiƣan ⱪurbangaⱨlarni ⱨǝm (2) hata yol bilǝn «Pǝrwǝrdigarƣa atap» ⱪurulƣan, ibadǝt ⱪilixⱪa beƣixlanƣan «yuⱪiri jaylar»ni yoⱪatⱪan. Rab-Xakǝⱨ xu gǝp bilǝn uni angliƣuqi Israillarni ⱪaymuⱪturmaⱪqi idi, ǝlwǝttǝ.
8 Əmdi hojam Asuriyǝ padixaⱨi bilǝn bir tohtamƣa kǝl: — «Əgǝr sǝndǝ atⱪa minǝligüdǝk ǝskǝrliring bolsa, mǝn sanga ikki ming atni bikarƣa berǝy!» □«Əgǝr sǝndǝ atⱪa minǝligüdǝk ǝskǝrliring bolsa, mǝn sanga ikki ming atni bikarƣa berǝy!» — bu kinayilik gǝp, ǝlwǝttǝ. Adǝttiki qaƣlarda Yǝⱨudada atlar naⱨayiti az idi. Urux waⱪtida tehimu azlap ketǝtti. Atliⱪ ǝskǝrlǝr ǝmǝs, ⱨǝtta addiy ǝskǝrlǝrmu naⱨayiti az idi. 9 Sǝndǝ undaⱪlar bolmisa, hojamning ǝmǝldarlirining ǝng kiqiki bolƣan bir lǝxkǝr bexini ⱪandaⱪmu qekindürǝlǝysilǝr?! Sǝn jǝng ⱨarwiliri wǝ atlarni elix üqün Misirƣa tayinisǝn tehi!
10 Mǝn ǝmdi muxu zeminni ⱨalak ⱪilix üqün Pǝrwǝrdigarsiz kǝldimmu? Pǝrwǝrdigar dǝrwǝⱪǝ manga: «Muxu zeminni ⱨalak ⱪilixⱪa qiⱪⱪin!» — dedi!»»
11 Eliakim, Xǝbna wǝ Yoaⱨ Rab-Xakǝⱨgǝ: —
«Peⱪirliriƣa aramiy tilida sɵzlisilǝ; biz buni qüxinimiz. Bizgǝ ibraniy tilida sɵzlimisilǝ, gǝpliri sepilda turƣanlarning ⱪuliⱪiƣa kirmisun!» — dedi. □«Peⱪirliriƣa aramiy tilida sɵzlisilǝ» — ⱨazirki Suriyǝning kona ismi «Aram» idi. Kona zamanda «Suriyǝ tili» «aramiy tili» deyilǝtti. Asuriyǝmu aramiy tilini ixlitǝtti.
12 Biraⱪ Rab-Xakǝⱨ: —
«Hojam meni muxu gǝpni hojanglarƣa wǝ silǝrgila eytixⱪa ǝwǝtkǝnmu? Muxu gǝpni silǝr bilǝn birliktǝ sepilda olturƣanlarƣa deyixkǝ ǝwǝtkǝn ǝmǝsmu? Qünki ular silǝr bilǝn birliktǝ ɵz poⱪini yegüqi ⱨǝm ɵz süydükini iqküqi bolidu!» — dedi.□«... Ular silǝr bilǝn birliktǝ ɵz poⱪini yegüqi ⱨǝm ɵz süydükini iqküqi bolidu!» — xǝⱨǝr muⱨasirigǝ qüxüp, aqarqiliⱪ wǝ ussuzluⱪta ⱪalƣanda adǝmlǝr dǝrwǝⱪǝ muxundaⱪ ⱪilixi mumkin. ■2Pad. 18:27
13 Andin Rab-Xakǝⱨ ibraniy tilida yuⱪiri awaz bilǝn: — «Uluƣ padixaⱨ, yǝni Asuriyǝ padixaⱨining sɵzlirini anglap ⱪoyunglar!» — dǝp warⱪiridi.
14 «Padixaⱨ mundaⱪ dǝydu: —
«Ⱨǝzǝkiya silǝrni aldap ⱪoymisun! Qünki u silǝrni ⱪutⱪuzalmaydu.
15 Uning silǝrni: — «Pǝrwǝrdigar bizni jǝzmǝn ⱪutⱪuzidu; muxu xǝⱨǝr Asuriyǝ padixaⱨining ⱪoliƣa qüxüp kǝtmǝydu» dǝp Pǝrwǝrdigarƣa tayanduruxiƣa yol ⱪoymanglar!». 16 Ⱨǝzǝkiyaƣa ⱪulaⱪ salmanglar; qünki Asuriyǝ padixaⱨi mundaⱪ dǝydu: —
«Mǝn bilǝn sülⱨilixip, mǝn tǝrǝpkǝ ɵtünglar; xundaⱪ ⱪilsanglar ⱨǝrbiringlar ɵzünglarning üzüm baringidin ⱨǝm ɵzünglarning ǝnjür dǝrihidin mewǝ yǝysilǝr, ⱨǝrbiringlar ɵz su kɵlqikinglardin su iqisilǝr; 17 ta mǝn kelip silǝrni buƣdayliⱪ ⱨǝm xarabliⱪ bir zeminƣa, neni bar ⱨǝm üzümzarliri bar bir zeminƣa, — zemininglarƣa ohxax bir zeminƣa apirip ⱪoyƣuqǝ yǝp-iqiweringlar!□«mǝn kelip silǝrni buƣdayliⱪ ⱨǝm xarabliⱪ bir zeminƣa, — zemininglarƣa ohxax bir zeminƣa apirip ⱪoyƣuqǝ yǝp-iqiweringlar!» — muxu gǝplǝr qirayliⱪ bolƣini bilǝn mǝnisi eniⱪki: — «Mening ǝsirlirim, ⱪullirim bolisilǝr!» degǝnlik. Yuⱪirida eytⱪinimizdǝk, Asuriyǝ padixaⱨi uqiƣa qiⱪⱪan ⱨiyligǝr aldamqi idi.
18 Ⱨǝzǝkiyaning silǝrgǝ: — «Pǝrwǝrdigar bizni ⱪutⱪuzidu» dǝp ixǝndürüxigǝ yol ⱪoymanglar! Əl-yurtlarning ilaⱨ-butlirining biri ɵz zeminini Asuriyǝ padixaⱨining ⱪolidin ⱪutⱪuzƣanmu? 19 Hamat wǝ Arpad degǝn yurtlarning ilaⱨ-butliri ⱪeni? Sǝfarwaim xǝⱨirining ilaⱨ-butliri ⱪeni? Ular Samariyǝni mening ⱪolumdin ⱪutⱪuzƣanmu?! 20 Muxu ǝl-yurtlarning ilaⱨ-butliridin ɵz zeminini ⱪutⱪuzƣan zadi kim bar? Xundaⱪ ikǝn, Pǝrwǝrdigar Yerusalemni mening ⱪolumdin ⱪutⱪuzalamdu?»».
21 Angliƣuqilar süküt ⱪilip uningƣa jawabǝn ⱨeqⱪandaⱪ bir sɵz ⱪilmidi; qünki padixaⱨning buyruⱪi xuki: —
«Uningƣa jawab bǝrmǝnglar».
22 Andin Ⱨilⱪiyaning oƣli, ordini baxⱪuridiƣan Eliakim, orda diwanbegi Xǝbna wǝ Asafning oƣli, orda mirzibegi Yoaⱨlar kiyim-keqǝklirini yirtixip, Ⱨǝzǝkiyaning yeniƣa kelip, Rab-Xakǝⱨning gǝplirini uningƣa uⱪturdi.
- Yǝxaya
- b «Rab-Xakǝⱨ» — bǝlkim Asuriyǝning padixaⱨining bax mǝsliⱨǝtqisining adǝttiki unwani boluxi mumkin. «Kir yuƣuqilarning etizining boyidiki yolda, yuⱪiri kɵlqǝkning norining bexi» — muxu jay ǝslidǝ dǝl Yǝxaya Aⱨaz padixaⱨ bilǝn kɵrüxüp, Asuriyǝning tajawuzi toƣruluⱪ agaⱨlandurƣan jay (7-babni kɵrüng).
□36:4-5 «Sǝn: (u pǝⱪǝt gǝpla, halas!) — «Urux ⱪilix tǝdbir-mǝsliⱨitimiz ⱨǝm küqimiz bar» — dǝysǝn; sǝn zadi kimgǝ tayinip manga ⱪarxi ɵktǝ ⱪopisǝn?» — muxu gepigǝ ⱪariƣanda, Asuriyǝdikilǝrning Yǝxayaning «Pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigarƣa tayiniximiz kerǝk» degǝn bexarǝtliridin hǝwiri bar idi.
- e «Ⱨǝzǝkiya ...: «Silǝr pǝⱪǝt Yerusalemdiki muxu ibadǝtgaⱨ aldidila Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilixinglar kerǝk» dǝp, xu Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan «yuⱪiri jaylar»ni ⱨǝm ⱪurbangaⱨlarni yoⱪ ⱪiliwǝttiƣu? Ular axu Pǝrwǝrdigarning yuⱪiri jayliri ǝmǝsmidi?» — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ wǝⱨiy ⱪilinƣan ⱪanunƣa asasǝn, Israillar pǝⱪǝt Yerusalemdiki ibadǝthanidiki ⱪurbangaⱨtila ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa bolatti. Əslidǝ Ⱨǝzǝkiya muxu pǝrmanƣa asasǝn: (1) butpǝrǝslik ⱪilidiƣan ⱪurbangaⱨlarni ⱨǝm (2) hata yol bilǝn «Pǝrwǝrdigarƣa atap» ⱪurulƣan, ibadǝt ⱪilixⱪa beƣixlanƣan «yuⱪiri jaylar»ni yoⱪatⱪan. Rab-Xakǝⱨ xu gǝp bilǝn uni angliƣuqi Israillarni ⱪaymuⱪturmaⱪqi idi, ǝlwǝttǝ.
- f «Əgǝr sǝndǝ atⱪa minǝligüdǝk ǝskǝrliring bolsa, mǝn sanga ikki ming atni bikarƣa berǝy!» — bu kinayilik gǝp, ǝlwǝttǝ. Adǝttiki qaƣlarda Yǝⱨudada atlar naⱨayiti az idi. Urux waⱪtida tehimu azlap ketǝtti. Atliⱪ ǝskǝrlǝr ǝmǝs, ⱨǝtta addiy ǝskǝrlǝrmu naⱨayiti az idi.
- ~7~ «Peⱪirliriƣa aramiy tilida sɵzlisilǝ» — ⱨazirki Suriyǝning kona ismi «Aram» idi. Kona zamanda «Suriyǝ tili» «aramiy tili» deyilǝtti. Asuriyǝmu aramiy tilini ixlitǝtti.
- ~8~ «... Ular silǝr bilǝn birliktǝ ɵz poⱪini yegüqi ⱨǝm ɵz süydükini iqküqi bolidu!» — xǝⱨǝr muⱨasirigǝ qüxüp, aqarqiliⱪ wǝ ussuzluⱪta ⱪalƣanda adǝmlǝr dǝrwǝⱪǝ muxundaⱪ ⱪilixi mumkin.
- ~10~ «mǝn kelip silǝrni buƣdayliⱪ ⱨǝm xarabliⱪ bir zeminƣa, — zemininglarƣa ohxax bir zeminƣa apirip ⱪoyƣuqǝ yǝp-iqiweringlar!» — muxu gǝplǝr qirayliⱪ bolƣini bilǝn mǝnisi eniⱪki: — «Mening ǝsirlirim, ⱪullirim bolisilǝr!» degǝnlik. Yuⱪirida eytⱪinimizdǝk, Asuriyǝ padixaⱨi uqiƣa qiⱪⱪan ⱨiyligǝr aldamqi idi.
■36:1
-
2Pad. 18:13; 2Tar. 32:1