20
On pǝrz
1 Huda munu barliⱪ sɵzlǝrni bayan ⱪilip mundaⱪ dedi: —
2 Mǝn seni «ⱪulluⱪ makani» bolƣan Misir zeminidin qiⱪirip kǝlgǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingdurmǝn.■Mis. 13:3; Ⱪan. 5:6; Zǝb. 81:10
3 Sening Mǝndin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ ilaⱨing bolmaydu.
4 Sǝn ɵzüng üqün mǝyli yuⱪiridiki asmanda bolsun, mǝyli tɵwǝndiki zeminda bolsun, yaki yǝr astidiki sularda bolsun, ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsining ⱪiyapitidiki ⱨeqⱪandaⱪ oyma xǝkilni yasima.□«Sǝn ɵzüng üqün ... ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsining ⱪiyapitidiki ⱨeqⱪandaⱪ oyma xǝkilni yasima» — 5-ayǝttin eniⱪ kɵrünidiki, 4-ayǝttǝ hatirilǝngǝn: «ɵzüng üqün ... xǝklidǝ.. yasima» degǝn bu ǝmrning kɵzdǝ tutⱪini adǝmlǝr qoⱪunux mǝⱪsitidǝ yasiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ xǝkillǝrdur. Demǝk, bu yazmilarda sǝn’ǝtning ɵzi yaki bǝdiiy ijadiyǝt, mǝsilǝn rǝssamliⱪ yaki ⱨǝykǝltiraxliⱪ mǝn’i ⱪilinƣan ǝmǝs. Mǝsilǝn, «muⱪǝddǝs qedir» wǝ keyinki «muⱪǝddǝs ibadǝthana»da birnǝqqǝ sürǝtlǝr (herublar, güllǝr, horma dǝrǝh ⱪatarliⱪlarning sürǝtliri) kɵrünidu. Bular butlar ǝmǝs, pǝⱪǝt bezǝx mǝⱪsitidǝ ixlǝngǝn. ■Law. 26:1; Zǝb. 97:7
5 Sǝn bundaⱪ nǝrsilǝrgǝ bax urma yaki ularning ⱪulluⱪiƣa kirmǝ. Qünki Mǝnki Pǝrwǝrdigar Hudaying wapasizliⱪⱪa ⱨǝsǝt ⱪilƣuqi Tǝngridurmǝn. Mǝndin nǝprǝtlǝngǝnlǝrning ⱪǝbiⱨliklirini ɵzlirigǝ, oƣulliriƣa, ⱨǝtta nǝwrǝ-qǝwrilirigiqǝ qüxürimǝn, □«wapasizliⱪⱪa ⱨǝsǝt ⱪilƣuqi Tǝngri» — bu ibarǝ toƣruluⱪ «tǝbirlǝr» wǝ «ⱪanun xǝrⱨi»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.
«Mǝndin nǝprǝtlǝngǝnlǝrning ⱪǝbiⱨliklirini ɵzlirigǝ, oƣulliriƣa, ⱨǝtta nǝwrǝ-qǝwrilirigiqǝ qüxürimǝn» — bu muⱨim sɵz toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni, xundaⱪla «Əzakiyal»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni (18-, 33-bablar toƣruluⱪ) kɵrüng. 6 Əmma Meni sɵyidiƣan wǝ ǝmrlirimni tutidiƣanlarƣa ming ǝwladiƣiqǝ ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ kɵrsitimǝn.□«ǝmrlirimni tutidiƣanlarƣa mingliƣan ǝwladiƣiqǝ» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ǝmrlirimni tutidiƣan mingliƣanliriƣa...». Biraⱪ «Ⱪan.» 7:9 tǝrjimimizgǝ mas kelidu. «ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ» — muxu yǝrdǝ «ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ» ibraniy tilida «hǝsǝd» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu sɵzning mǝnisi bǝk qongⱪur bolup, kɵp yǝrlǝrdǝ «ɵzgǝrmǝs muⱨǝbbǝt» yaki «ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinidu. Kɵp yǝrlǝrdǝ bir hil ǝⱨdǝ bilǝn baƣliⱪ bolidu; xunga sɵzning uzunraⱪ birhil tǝrjimisi: «meⱨir-muⱨǝbbǝt tüpǝylidin ǝⱨdidǝ daim turidiƣanliⱪi» degili bolidu. Mǝsilǝn, bu sɵz «Yar.» 21:23, 24:12, 32:10, «Mis.» 15:13, 34:6, 7lǝrdǝ ixlitilgǝn.
«Mǝndin nǝprǝtlǝngǝnlǝrning ⱪǝbiⱨliklirini ɵzlirigǝ, oƣulliriƣa, ⱨǝtta nǝwrǝ-qǝwrilirigiqǝ qüxürimǝn» — bu muⱨim sɵz toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni, xundaⱪla «Əzakiyal»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni (18-, 33-bablar toƣruluⱪ) kɵrüng. 6 Əmma Meni sɵyidiƣan wǝ ǝmrlirimni tutidiƣanlarƣa ming ǝwladiƣiqǝ ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ kɵrsitimǝn.□«ǝmrlirimni tutidiƣanlarƣa mingliƣan ǝwladiƣiqǝ» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ǝmrlirimni tutidiƣan mingliƣanliriƣa...». Biraⱪ «Ⱪan.» 7:9 tǝrjimimizgǝ mas kelidu. «ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ» — muxu yǝrdǝ «ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ» ibraniy tilida «hǝsǝd» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu sɵzning mǝnisi bǝk qongⱪur bolup, kɵp yǝrlǝrdǝ «ɵzgǝrmǝs muⱨǝbbǝt» yaki «ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinidu. Kɵp yǝrlǝrdǝ bir hil ǝⱨdǝ bilǝn baƣliⱪ bolidu; xunga sɵzning uzunraⱪ birhil tǝrjimisi: «meⱨir-muⱨǝbbǝt tüpǝylidin ǝⱨdidǝ daim turidiƣanliⱪi» degili bolidu. Mǝsilǝn, bu sɵz «Yar.» 21:23, 24:12, 32:10, «Mis.» 15:13, 34:6, 7lǝrdǝ ixlitilgǝn.
7 Pǝrwǝrdigar Hudayingning namini ⱪalaymiⱪan tilƣa alma; qünki kimdǝkim namini ⱪalaymiⱪan tilƣa alsa, Pǝrwǝrdigar uni gunaⱨkar ⱨesablimay ⱪalmaydu.■Law. 9:12; Mat. 5:33
8 Xabat künini muⱪǝddǝs dǝp bilip tutⱪili yadingda saⱪliƣin. ■Əz. 20:12 9 Altǝ kün ixlǝp barliⱪ ixliringni tügǝtkin; ■Mis. 23:12; 34:21; Luⱪa 13:14 10 lekin yǝttinqi küni Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa atalƣan xabat künidur; sǝn xu küni ⱨeqⱪandaⱪ ix ⱪilmaysǝn; mǝyli sǝn yaki oƣlung bolsun, mǝyli ⱪizing, mǝyli ⱪulung, mǝyli dediking, mǝyli buⱪang yaki sǝn bilǝn bir yǝrdǝ turuwatⱪan musapir bolsun, ⱨeqⱪandaⱪ ix ⱪilmisun. □«yǝttinqi küni.....xabat künidur» — ibraniy tilida «xabat» wǝ «yǝttinqi» degǝnlǝr aⱨangdax sɵz. «sǝn bilǝn bir yǝrdǝ turuwatⱪan» — ibraniy tilida «dǝrwaziliring iqidǝ turuwatⱪan» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. 11 Qünki altǝ kün iqidǝ Pǝrwǝrdigar asman bilǝn zeminni, dengiz bilǝn uning iqidiki barini yaratti andin yǝttinqi künidǝ aram aldi. Buning üqün Pǝrwǝrdigar xabat künini bǝht-bǝrikǝtlik kün ⱪilip, uni muⱪǝddǝs kün dǝp bekitti.■Yar. 2:2; Ibr. 4
12 Ata-anangni ⱨɵrmǝt ⱪil. Xundaⱪ ⱪilsang Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga ata ⱪilmaⱪqi bolƣan zeminda uzun ɵmür kɵrisǝn.■Mat. 15:4; Əf. 6:2
13 Ⱪatilliⱪ ⱪilma.■Mat. 5:21
14 Zina ⱪilma.■Mat. 5:27
15 Oƣriliⱪ ⱪilma.
16 Ⱪoxnang toƣruluⱪ yalƣan guwaⱨliⱪ bǝrmǝ.□«Ⱪoxnang toƣruluⱪ yalƣan guwaⱨliⱪ bǝrmǝ» — Tǝwrat-injil boyiqǝ «ⱪoxnang» Huda bizning yenimizƣa yeⱪin ⱪilƣan ⱨǝrbir adǝmni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.
17 Sǝn ⱪoxnangning ɵy-imaritigǝ kɵz ⱪiringni salma, nǝ ⱪoxnangning ayali, nǝ uning ⱪuliƣa, nǝ uning dediki, nǝ uning kalisi, nǝ uning ixiki yaki ⱪoxnangning ⱨǝrⱪandaⱪ baxⱪa nǝrsisigǝ kɵz ⱪiringni salma.□«ⱪoxnang» — bu sɵz toƣruluⱪ yuⱪiriⱪi izaⱨatni kɵrüng. ■Rim. 7:7
Hǝlⱪning wǝⱨimisi
18 Pütkül hǝlⱪ güldürmamilarni, qeⱪin-yalⱪunlarni, kanayning awazi wǝ taƣdin ɵrlǝp qiⱪⱪan is-tütǝklǝrni kɵrdi wǝ anglidi; ular bularni kɵrüp, titrixip yiraⱪ turuxti 19 wǝ Musaƣa: — Bizgǝ sǝnla sɵz ⱪilƣaysǝn, biz anglaymiz; lekin Huda bizgǝ Ɵzi sɵz ⱪilmisun; qünki undaⱪ ⱪilsa ɵlüp ketimiz, dedi.■Ⱪan. 5:25; Ibr. 12:19
20 Musa halayiⱪⱪa jawabǝn: — Ⱪorⱪmanglar; qünki Hudaning bu yǝrgǝ kelixi silǝrni sinax üqün, yǝni silǝrning Uning dǝⱨxǝtlikini kɵz aldinglarƣa kǝltürüp, gunaⱨ ⱪilmasliⱪinglar üqündur, — dedi.□«silǝrning Uning dǝⱨxǝtlikini kɵz aldinglarƣa kǝltürüp, gunaⱨ ⱪilmasliⱪinglar üqündur» — yaki «Uningdin bolƣan ⱪorⱪunq sening kɵz aldida bolup, bu gunaⱨ ⱪilmasliⱪinglar üqündur». 21 Xuning bilǝn halayiⱪ nerida turdi; lekin Musa Huda iqidǝ turƣan ⱪoyuⱪ bulutning ⱪexiƣa yeⱪin bardi.■Mis. 19:17; Ibr. 12:18
Ⱪurbangaⱨ toƣrisidiki nizam
22 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Sǝn berip Israillarƣa munu sɵzlǝrni yǝtküzgin: «Silǝrgǝ ǝrxtin sɵz ⱪilƣinimni kɵrdünglar. 23 Silǝr Mening ornumda ilaⱨ dǝp kümüxtin butlar yasimanglar, yaki ɵzünglar üqün altundin butlarni yasimanglar.
24 — Sǝn Mǝn üqün tupraⱪtin bir ⱪurbangaⱨ yasap, xu yǝrdǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ wǝ inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪliringni, ⱪoy-ɵqkǝ bilǝn kaliliringni sunƣin. Omumǝn Mǝn hǝlⱪⱪǝ namimni ⱨɵrmǝt bilǝn ǝslitidiƣan barliⱪ jaylarda, yeningƣa kelip sanga bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilimǝn.■Mis. 27:1; 38:1
25 — Əgǝr Manga atap taxlardin ⱪurbangaⱨ yasimaⱪqi bolsang, yonulƣan taxlardin yasimiƣin; qünki taxlarƣa ǝswabingni tǝgküzsǝng, ular napak bolup ⱪalidu. □«taxlarƣa ǝswabingni tǝgküzsǝng, ular napak bolup ⱪalidu» — 4-ayǝttiki ǝmr boyiqǝ, Hudani bildüridiƣan ⱨeqⱪandaⱪ sürǝt yaki xǝkil bolmaydu. Bu ayǝttiki ǝmr ⱪurbangaⱨ taxlirining üstidǝ ⱨeqⱪandaⱪ xǝkil-sürǝtlǝrning bolmasliⱪi («napak» bolmisun dǝp), butpǝrǝslik gunaⱨining aldini elix üqün berilgǝn. ■Ⱪan. 27:5; Yǝ. 8:30, 31 26 Ⱪurbangaⱨimƣa qiⱪidiƣan pǝlǝmpǝy bolmisun; undaⱪ bolƣanda, pǝlǝmpǝydin qiⱪⱪuqǝ ǝwriting kɵrünüp ⱪelixi mumkin», — dedi.
- Misirdin qiⱪix
- b «Sǝn ɵzüng üqün ... ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsining ⱪiyapitidiki ⱨeqⱪandaⱪ oyma xǝkilni yasima» — 5-ayǝttin eniⱪ kɵrünidiki, 4-ayǝttǝ hatirilǝngǝn: «ɵzüng üqün ... xǝklidǝ.. yasima» degǝn bu ǝmrning kɵzdǝ tutⱪini adǝmlǝr qoⱪunux mǝⱪsitidǝ yasiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ xǝkillǝrdur. Demǝk, bu yazmilarda sǝn’ǝtning ɵzi yaki bǝdiiy ijadiyǝt, mǝsilǝn rǝssamliⱪ yaki ⱨǝykǝltiraxliⱪ mǝn’i ⱪilinƣan ǝmǝs. Mǝsilǝn, «muⱪǝddǝs qedir» wǝ keyinki «muⱪǝddǝs ibadǝthana»da birnǝqqǝ sürǝtlǝr (herublar, güllǝr, horma dǝrǝh ⱪatarliⱪlarning sürǝtliri) kɵrünidu. Bular butlar ǝmǝs, pǝⱪǝt bezǝx mǝⱪsitidǝ ixlǝngǝn.
- d «wapasizliⱪⱪa ⱨǝsǝt ⱪilƣuqi Tǝngri» — bu ibarǝ toƣruluⱪ «tǝbirlǝr» wǝ «ⱪanun xǝrⱨi»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. «Mǝndin nǝprǝtlǝngǝnlǝrning ⱪǝbiⱨliklirini ɵzlirigǝ, oƣulliriƣa, ⱨǝtta nǝwrǝ-qǝwrilirigiqǝ qüxürimǝn» — bu muⱨim sɵz toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni, xundaⱪla «Əzakiyal»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni (18-, 33-bablar toƣruluⱪ) kɵrüng.
- e «ǝmrlirimni tutidiƣanlarƣa mingliƣan ǝwladiƣiqǝ» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ǝmrlirimni tutidiƣan mingliƣanliriƣa...». Biraⱪ «Ⱪan.» 7:9 tǝrjimimizgǝ mas kelidu. «ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ» — muxu yǝrdǝ «ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ» ibraniy tilida «hǝsǝd» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu sɵzning mǝnisi bǝk qongⱪur bolup, kɵp yǝrlǝrdǝ «ɵzgǝrmǝs muⱨǝbbǝt» yaki «ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinidu. Kɵp yǝrlǝrdǝ bir hil ǝⱨdǝ bilǝn baƣliⱪ bolidu; xunga sɵzning uzunraⱪ birhil tǝrjimisi: «meⱨir-muⱨǝbbǝt tüpǝylidin ǝⱨdidǝ daim turidiƣanliⱪi» degili bolidu. Mǝsilǝn, bu sɵz «Yar.» 21:23, 24:12, 32:10, «Mis.» 15:13, 34:6, 7lǝrdǝ ixlitilgǝn.
- ~9~ «yǝttinqi küni.....xabat künidur» — ibraniy tilida «xabat» wǝ «yǝttinqi» degǝnlǝr aⱨangdax sɵz. «sǝn bilǝn bir yǝrdǝ turuwatⱪan» — ibraniy tilida «dǝrwaziliring iqidǝ turuwatⱪan» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.
- ~14~ «Ⱪoxnang toƣruluⱪ yalƣan guwaⱨliⱪ bǝrmǝ» — Tǝwrat-injil boyiqǝ «ⱪoxnang» Huda bizning yenimizƣa yeⱪin ⱪilƣan ⱨǝrbir adǝmni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.
- ~15~ «ⱪoxnang» — bu sɵz toƣruluⱪ yuⱪiriⱪi izaⱨatni kɵrüng.
- ~18~ «silǝrning Uning dǝⱨxǝtlikini kɵz aldinglarƣa kǝltürüp, gunaⱨ ⱪilmasliⱪinglar üqündur» — yaki «Uningdin bolƣan ⱪorⱪunq sening kɵz aldida bolup, bu gunaⱨ ⱪilmasliⱪinglar üqündur».
- ~21~ «taxlarƣa ǝswabingni tǝgküzsǝng, ular napak bolup ⱪalidu» — 4-ayǝttiki ǝmr boyiqǝ, Hudani bildüridiƣan ⱨeqⱪandaⱪ sürǝt yaki xǝkil bolmaydu. Bu ayǝttiki ǝmr ⱪurbangaⱨ taxlirining üstidǝ ⱨeqⱪandaⱪ xǝkil-sürǝtlǝrning bolmasliⱪi («napak» bolmisun dǝp), butpǝrǝslik gunaⱨining aldini elix üqün berilgǝn.
■20:25 Ⱪan. 27:5; Yǝ. 8:30, 31
■20:2
-
Mis. 13:3; Ⱪan. 5:6; Zǝb. 81:10