1 Bu sözlerdin kéyin, Eysa top-top xalayiqqa we muxlislirigha mundaq dédi:

2 — Tewrat ustazliri we Perisiyler Musa peyghemberning höküm chiqirish ornida olturghan bolidu.□«Tewrat ustazliri we Perisiyler Musa peyghemberning höküm chiqirish ornida olturghan bolidu» — grék tilida sözmusöz: «Tewrat ustazliri we Perisiyler Musaning ornigha bésip olturghan bolidu». Démek, Tewrat qanunigha tebir bérish we qanunigha asasen dewalarda höküm chiqirish hoquqi ulargha tapshurulghan. Shu terepte xelq ulargha boysunushi kérek idi.  ■Neh. 8:4 3 Shunga, ularning silerge éytqan hemme sözlirige köngül qoyup, dégenlirini qilinglar. Lékin ularning qilghanliridek qilmanglar; chünki ular özlirining déginige özliri emel qilmaydu,■Qan. 17:19; Mal. 2:6; Rim. 2:19. 4 Belki ular kötürelmigüdek éghir yüklerni baghlap ademlerning zimmisige artip qoyidu. Emma özliri bu yüklerni kötürüshke birmu barmiqini midirlitishni xushyaqmaydu.□«Ular , yeni Perisiyler kötürelmigüdek éghir yüklerni baghlap ademlerning zimmisige artip qoyidu» — «éghir yükler» her türlük qattiq diniy qaide-yosunlarni körsitidu.  ■Yesh. 10:1; Luqa 11:46; Ros. 15:10. 5 Ular hemme emellirini insanlargha köz-köz qilish üchünla qilidu; chünki ular «ayet qapliri»ni keng qilip chigiwélip, tonlirining chuchilirini uzun sanggilitip qoyidu;□«Ular «ayet qapliri»ni keng qilip chigiwélip,...» — «ayet qapliri» teqwadarliqni bildürüsh üchün péshane yaki üsti bilikike chigiwélinidighan, ichige Tewrattin élin’ghan ayetler yézilghan pütük sélin’ghan kichik qap. Ular bu ishni «Mis.» 13:9, 16 we «Qan.» 6:8, 11:8ge asasen adet qilghan. «Ular... tonlirining chuchilirini uzun sanggilitip qoyidu» — Tewrat boyiche er kishiler tonlirigha mushundaq chuchilarni békitishi kérek (chuchilar kök renglik bolghachqa, Xudaning «köktin chüshürülgen» emrlirige esletme bolsun dégen meqsette békitilishke buyrulghan — «Chöl.» 15:38-39 we «Qan.» 22:12ni körüng). Biraq periysiyler peqet özlirini teqwadar körsitish üchün shundaq qilatti.  ■Chöl. 15:38; Qan. 6:8; 22:12; Mat. 6:5. 6 ular ziyapetlerde törde, sinagoglarda aldinqi orunlarda olturushqa,■Mar. 12:38,39; Luqa 11:43; 20:46. 7 bazarlarda kishilerning ulargha bolghan uzun salamlirigha we özlirini «Ustaz, ustaz» dep atashlirigha amraq kélidu.□«Bazarlarda kishilerning ulargha bolghan uzun salamlirigha... amraq kélidu» — «uzun» dégen söz grékche tékistte yoq; tarix tetqiqatlirigha asasen ulargha qilghan «salamlar»ni intayin uzun we murekkep dep bilimiz. «özlirini «ustaz, ustaz» dep atashlirigha amraq kélidu» — mushu yerde «Ustaz» grék tilida (ibraniy tilidimu oxshash) «Rabbi» dégen söz bilen ipadilinidu.  ■Yaq. 3:1.

8 Biraq siler bolsanglar «Ustaz» dep atilishni qobul qilmanglar; chünki silerning yalghuz birla ustazinglar bar we hemminglar qérindashtursiler.□«Biraq siler bolsanglar «Ustaz» dep atilishni qobul qilmanglar» — yuqiriqi izahatni körüng. 9 Yer yüzide héchqandaq kishini «Atam» démenglar, chünki peqet birla Atanglar, yeni ershte Turghuchi bardur. □«Yer yüzide héchqandaq kishini «Atam» démenglar» — roshenki, Mesih bu sözni rohiy jehettin éytqan; bu yerde közde tutulghini ademlerning öz jismaniy atisini «Ata», «Dada» dégenliki emes, belki melum bir ademni rohiy jehettin «Atam» déyishi közde tutulghan, elwette. Démisekmu, nurghun «xristiyan jamaetler» (mesilen, «Katoliklar» we «Prawuslawiylar») öz yétekchilirini «Ata» dep ataydu; «Papa» we «Pop» dégen sözler eslide «Dada» dégenliktur.  ■Mal. 1:6. 10 Siler «muellim» dep atilishnimu qobul qilmanglar, chünki peqet birla muellim, yeni Mesihning özi bardur; 11 belki aranglarda eng mertiwilik bolghan kishi silerning xizmitinglarda bolidu. ■Mat. 20:26. 12 Özini yuqiri tutmaqchi bolghini töwen qilinidu, özini töwen tutqini yuqiri qilinidu.■Ayup 22:29; Pend. 29:23; Luqa 14:11; 18:14; Yaq. 4:6,10; 1Pét. 5:5.

13 Biraq halinglargha way, ey Tewrat ustazliri we Perisiyler, saxtipezler! Siler ersh padishahliqining ishikini insanlargha taqap kéliwatisiler! Ya özünglar kirmeysiler, ya kirishni istigenlerning kirishige yol qoymaysiler.■Luqa 11:52.

14 Halinglargha way, ey Tewrat ustazliri we Perisiyler, saxtipezler! Siler tul ayallarning mal-dunyasini yewatisiler, shundaqtimu bashqilar aldida teqwadar körünsek dep, uzundin-uzun dua qilisiler. Shunga, siler téximu éghir jazagha tartilisiler.□«Halinglargha way, ey Tewrat ustazliri we Perisiyler, saxtipezler! Siler tul ayallarning mal-dunyasini yewatisiler... shunga, siler téximu éghir jazagha tartilisiler» — bezi kona köchürmilerde bu ayet tépilmaydu. Bu sözler «Mar.» 12:40 we «Luqa» 20:47dimu tépilidu.  ■Mar. 12:40; Luqa 20:47; 2Tim. 3:6; Tit. 1:11.

15 Halinglargha way, ey Tewrat ustazliri we Perisiyler, saxtipezler! Siler birla ademni étiqadinglargha kirgüzüsh üchün, déngiz we quruqluqni kézip chiqisiler. Biraq u kishi kirgüzülgendin kéyin, siler uni özliringlardin ikki hesse better bolghan dozaxning perzenti qilip yétishtürüp chiqisiler. □«....siler uni özliringlardin ikki hesse better bolghan dozaxning perzenti qilip yétishtürüp chiqisiler» — «dozaxning perzenti» dozaxqa kiridighan we belkim bashqilarni dozaxqa baridighan yolgha azduridighan kishi bolsa kérek.

16 Halinglargha way, ey qarighu yolbashchilar! Siler: «Herqandaq kishi ibadetxana bilen qesem qilsa, héchnémisi yoq, biraq ibadetxanidiki altunni tilgha élip qesem qilghanlar qesimide turushqa qerzdar bolidu» deysiler. 17 Ey exmeqler, korlar! Altun ulughmu yaki altunni muqeddes qilghan ibadetxanimu? 18 Siler yene: «Herkim qurban’gah bilen qesem qilsa, héchnémisi yoq, biraq qurban’gah üstidiki hediyeni tilgha élip qesem qilghanlar qesimide turushqa qerzdar bolidu» deysiler. 19 Ey korlar! Hediye ulughmu yaki hediyini muqeddes qilghan qurban’gahmu? □«Ey korlar!» — bezi kona köchürülmilerde «Ey exmekler, korlar!» déyilidu. 20 Shunga, qurban’gahni tilgha élip qesem qilghuchi bolsa hem qurban’gah bilen hem uning üstidiki barliq nersiler bilen qesem qilghan bolidu. 21 Ibadetxanini tilgha élip qesem qilghuchimu hem ibadetxanini, hem «ibadetxanida Turghuchi»ni tilgha élip qesem qilghan bolidu. ■1Pad. 8:13; 2Tar. 6:1, 2. 22 Ershni tilgha élip qesem qilghuchi Xudaning texti we textte olturghuchining nami bilen qesem qilghan bolidu.■2Tar. 6:33; Yesh. 66:1; Mat. 5:34; Ros. 7:49.

23 Halinglargha way, ey Tewrat ustazliri we Perisiyler, saxtipezler! Chünki siler hetta yalpuz, arpibediyan we zirilerning ondin bir ülüshini öshre qilip Xudagha ataysiler-yu, biraq Tewrat qanunining téximu wezinlik terepliri bolghan adalet, rehimdillik we sadiqliqni étibargha héch almaysiler. Awwal mushu ishlarni orundishinglar kérek, andin shu ishlarnimu ada qilmay qoymasliqinglar kérek.□«Halinglargha way, ey Tewrat ustazliri we Perisiyler, saxtipezler! Chünki siler hetta yalpuz, arpibediyan we zirilerning ondin bir ülüshini öshre qilip Xudagha ataysiler-yu,...» — oqurmenlerning éside barki, Xuda Tewrat qanunida ibadetxanidiki ishlar we kahinlarning kirimi üchün Öz xelqining mehsulatliridin «ondin bir ülüshi»ni telep qilghanidi.  ■1Sam. 15:22; Hosh. 6:6; Mik. 6:8; Mat. 9:13; 12:7; Luqa 11:42. 24 Ey qarighu yolbashchilar! Siler chinenglerdiki pashini süzüp éliwétisiler, lékin birer tögini pütün péti yutuwétisiler!□«Siler chinenglerdiki pashini süzüp éliwétisiler, lékin birer tögini pütün péti yutuwétisiler!» — Tewrat qanunidiki belgilimilerge asasen hem pasha hem töge göshimu haram gösh idi.

25 Halinglargha way, ey Tewrat ustazliri we Perisiyler, saxtipezler! Siler chine-qachilarning téshinila yuyup pakizlighininglar bilen ularning ichi hertürlük hérislik we ishretpereslikke tolghan. ■Luqa 11:39. 26 Ey qarighu Perisiy! Awwal chine-qachining ichini pakla, shundaqta téshimu pak bolidu!■Tit. 1:15.

27 Halinglargha way, ey Tewrat ustazliri we Perisiyler, saxtipezler! Siler aqartip qoyulghan, sirti chirayliq körünidighan lékin ichi ölüklerning ustixanliri we herxil napak nersilerge tolghan qebrilerge oxshaysiler. ■Ros. 23:3. 28 Shuningdek téshinglardin insanlarning aldida heqqaniy ademlerdek körünisiler, lékin ichinglar saxtipezlik we itaetsizlik bilen tolghan.

29 Halinglargha way, ey Tewrat ustazliri we Perisiyler, saxtipezler! Chünki siler peyghemberlerning qebrilirini yasap kéliwatisiler, heqqaniylarning mazarlirini bézep kéliwatisiler ■Luqa 11:47. 30 we siler: «Ata-bowilirimizning zamanida yashighan bolsaq iduq, ularning peyghemberlerning qénini töküshlirige shérik bolmayttuq» — deysiler. 31 Shunga siler öz sözünglar bilen özünglarning peyghemberlerni öltürgenlerning ewladliri ikenlikinglargha guwahliq berdinglar. □«Siler öz sözünglar bilen özünglarning peyghemberlerni öltürgenlerning ewladliri ikenlikinglargha guwahliq berdinglar» — démek, ular peyghemberlerni öltürgenlerni «ata-bowilirimiz» dep étirap qilidu. Ular köp bashqa ellerdek daim «ata-bowiliri»ni maxtap, biz ularning en’eniliride dawamliq méngishimiz kérek, — deytti. Lékin shu ata-bowlirining en’eniliri Xudaning heqqaniy teleplirige zit bolup kelgen we shu sewebtinmu peyghemberlerni öltürgen.  ■Ros. 7:51; 1Tés. 2:15. 32 Undaqta, ata-bowiliringlar bashlighan qilmishlirini toluqlanglar!□«Undaqta, ata-bowiliringlar bashlighan qilmishlirini toluqlanglar!» — Mesihning bu kinayilik, hejwiy gépi: «Silerning ata-bowiliringlarning izlirini basqininglar — (ularning en’enilerni tutup, Xudaning emrlirini tashlap) méni öltürüp ularning ishlirini toluqlighininglardur!» dégendektur.

33 Ey yilanlar! Zeherlik yilanlarning nesilliri! Dozax jazasidin qandaqmu qutulalarsiler? ■Mat. 3:7. 34 Shunga mana, silerge peyghemberler, danishmenler we alimlarni ewetip turimen. Siler ularning bezilirini kréstlep öltürisiler, bezilirini sinagogliringlarda derrige basisiler, sheherdin sheherge qoghlaysiler. □«... silerge peyghemberler, danishmenler we alimlarni ewetip turimen» — «alimlar» dégen bu sözni adette «Tewrat ustazliri» dep terjime qilimiz. Lékin Eysa Mesih öz qérindash Yehudiy xelqige ewetidighan «ustazlar»ni peqet «Tewrat ustazi» dégili bolmaydu, belki «Tewrat-Injil ustazliri» bolidu.  ■Mat. 10:16,17; Luqa 10:3; 11:49; Yuh. 16:2; Ros. 7:52. 35 Shundaq qilip, heqqaniy Habilning qan qerzidin tartip taki siler ibadetxanidiki muqeddes jay bilen qurban’gahning ariliqida öltürgen Berekiyaning oghli Zekeriyaning qan qerzigiche, heqqaniylarning yer yüzide éqitilghan barliq qan qerzliri bu dewrning béshigha chüshürülidu. □«...heqqaniy Habilning qan qerzidin tartip taki siler ibadetxanidiki muqeddes jay bilen qurban’gahning ariliqida öltürgen Berekiyaning oghli Zekeriyaning qan qerzigiche...» — Habilning öltürülüshi toghruluq «Yar.» 4:8-11, Zekeriyaning öltürülüshi «2Tar.» 24:20-22ni körüng. Bu ikki weqe Yehudiylarning Tewratni en’eniwi orunlashturush tertipi boyiche Tewratning eng béshida we ayighida xatirilinidu.
«2Tar.» 24:20-22 boyiche Zekeriyaning atisining ismi «Yehoyada» idi. «Berekiya» uning bashqa ismi bolsa kérek («Yehoyada» hem «Berekiya» dégen ikki isim «Yahqa (Perwerdigargha) medhiye oqulsun» dégen menidiki menidash sözlerdur).  ■Yar. 4:8; 2Tar. 24:21; Ibr. 11:4. 36 Men silerge berheq shuni éytip qoyayki, shu qilmishlarning jazasining hemmisi mushu dewrning béshigha chüshidu.

37 Ey Yérusalém, Yérusalém! Peyghemberlerni öltüridighan, özige ewetilgen elchilerni chalma-kések qilidighan sheher! Mékiyan chüjilirini qanat astigha yighqandek perzentliringni qanche qétim qoynumgha almaqchi boldum, lékin siler unimidinglar! □«Ey Yérusalém, Yérusalém!...» — muqeddes kitabta, ademning ismini ikki qétim chaqirish — uninggha bolghan chongqur méhir-muhebbitini we özige tolimu eziz ikenlikini körsitidu. «Mékiyan chüjilirini qanat astigha yighqandek perzentliringni qanche qétim qoynumgha almaqchi boldum, lékin siler unimidinglar!» — «perzentliring» — Yérusalémdikilerning özlirini körsitidu.  ■Zeb. 17:8; 91:4; Mat. 21:35,36; Luqa 13:34. 38 Mana, emdi öyünglar silerge xarabe bolup qalidu! □«...öyünglar silerge xarabe bolup qalidu» — üch bisliq söz bolup:
(1) Xudaning ibadetxanisi (lékin Mesihning «silerning öyünglar» dégini boyiche bu öy hazir Xudaningki emes, peqet silerningkidur);
(2) özlirining qoru-jayliri;
(3) bala-chaqilirining weyran bolidighanliqini körsitidu.  ■Zeb. 69:25; Yesh. 1:7; Yer. 7:34; Mik. 3:12; Ros. 1:20. 39 Chünki men shuni silerge éytip qoyayki, siler: «Perwerdigarning namida kelgüchige mubarek bolsun!» démigüche, siler méni qaytidin héch körelmeysiler.□«Perwerdigarning namida kelgüchige mubarek bolsun!» —Mushu ibare Zebur 118:26tin élin’ghan bolup, xelqning Mesihni qarshi alghanliqini körsitidu. Démek, ular Eysaning Mesih ikenlikige ishinip étirap qilmighuche ular uni qayta körmeydu. Bu söz shu muhim pakitni körsitiduki, Eysa Mesih dunyagha qaytip kelginide, Yehudiy xelqi alliqachan uninggha étiqad baghlap étirap qilghan bolidu.  ■Zeb. 118:26.