1 Rim impératori Tibérius Qeyserning seltenitining on beshinchi yili, Pontius Pilatus Yehudiye ölkisining waliysi, Hérod xan Galiliye ölkisining hakimi, Hérod xanning inisi Filip xan Ituriye we Traxonitis ölkisining hakimi, Lisanyas xan Abiliniy ölkisining hakimi bolghanda,□«Rim impératori Tibérius Qeyserning seltenitining on beshinchi yili» — bizning hésablishimizche Tibérius Qeyser miladiye 13-yili 27-Iyun impérator dep jakarlan’ghan. Shunga Yehya peyghemberning Israilgha Xudaning padishahliqini, shundaqla Mesihning kelgenlikini jar sélishqa bashlighanliqi miladiye 28-yili bolsa kérek idi. «Hérod xan Galiliye ölkisining hakimi, Hérod xanning inisi Filip xan Ituriye we Traxonitis ölkisining hakimi, Lisanyas xan Abiliniy ölkisining hakimi bolghanda...» — mushu ayette üch qétim ishlitilgen «hakim» dégen söz grék tilida «tétrarq» dégen söz bilen ipadilinidu. «tétrarq» dégenning toluq menisi «(zéminning) töttin bir qismi üstidiki hakim». «tétrarq» dégen mertiwe «waliy»din töwen idi.   2 Hannas hem Qayafa bash kahinliq qiliwatqanda, Xudaning söz-kalami chölde yashawatqan Zekeriyaning oghli Yehyagha keldi.□«... Hannas hem Qayafa bash kahinliq qiliwatqanda, Xudaning söz-kalami chölde yashawatqan Zekeriyaning oghli Yehyagha keldi» — bu 1-2-ayette Xuda chaqchaq qiliwatqandek — dunyada shunche muhterem erbablar bolghini bilen, U Öz söz-kalamini ularning héchqaysisigha amanet qilghan emes, belki chölde yashawatqan namelum bir Yehudiygha tapshurdi.  ■Ros. 4:6. 3 U Iordan deryasi wadisidiki barliq rayonlarni kézip, kishilerge gunahlargha kechürüm élip kélidighan, towa qilishni bildüridighan sugha «chömüldürüsh»ni jakarlashni bashlidi.□«Yehya peyghember... kishilerge gunahlargha kechürüm élip kélidighan, towa qilishni bildüridighan sugha «chömüldürüsh»ni jakarlashni bashlidi» — «kishilerge gunahlargha kechürüm élip kélidighan, towa qilishni bildüridighan sugha «chömüldürüsh»: — bashqiche éytqanda, «Gunahliq yolliringlardin yénip, towa qilinglar! Towa qilghanliqinglarni bildürüsh üchün chömüldürüshni qobul qilinglar. Shundaq qilghanda, Xuda silerni kechürüm qilidu!» — dégendek.  ■Mat. 3:1; Mar. 1:4. 4 Xuddi Tewrattiki Yeshaya peyghemberning sözliri xatirilen’gen qisimda pütülgendek:

«Bayawanda towlighuchi bir kishining:

Rebning yolini teyyarlanglar,

Uning yollirini tüz qilinglar! — dégen awazi anglandi.■Yesh. 40:3-5; Mat. 3:3; Mar. 1:3; Yuh. 1:23.

5 Barliq jilghilar toldurulidu,

Barliq tagh-döngler peslitilidu;

Egri-toqay jaylar tüzlinidu,

Ongghul-dongghul yerler tekshi yollar qilinidu.

6 Shundaq qilip, barliq et igiliri Xudaning nijatini köreleydighan bolidu! — dep towlaydu».□«barliq et igiliri Xudaning nijatini köreleydighan bolidu!» — «Yesh.» 40:3-5.  ■Zeb. 98:2-3; Yesh. 40:3-5; 52:10.

7 Yehya emdi aldigha chömüldürüshni qobul qilishqa chiqqan top-top xalayiqqa:

— Ey zeherlik yilan baliliri! Kim silerni Xudaning chüshüsh aldida turghan ghezipidin qéchinglar dep agahlandurdi?!□«Ey zeherlik yilan baliliri! Kim silerni Xudaning chüshüsh aldida turghan ghezipidin qéchinglar dep agahlandurdi?!» — bu kinayilik, hejwiy gep, elwette; menisi belkim «Towa qilmay, chömüldürüshni qobul qilish bizni Xudaning kélidighan ghezeptin qutquzidu, dégininglar qandaq gep?!» dégendek.  ■Mat. 3:7; 23:33. 8 Emdi towigha layiq méwilerni keltürünglar! We öz ichinglarda: «Bizning atimiz bolsa Ibrahimdur!» dep xiyal eylimenglar; chünki men shuni silerge éytip qoyayki, Xuda Ibrahimgha mushu tashlardinmu perzentlerni yaritip béreleydu.□«Emdi towigha layiq méwilerni keltürünglar!» — «towigha layiq méwiler» toghruluq «Matta»diki «qoshumche söz»imizni körüng. «Bizning atimiz bolsa Ibrahimdur!» — démek, «Biz ulugh Ibrahimning ewladliri bolghan «ulugh Yehudiy milliti» bolup, biz héchnéme qilmisaqmu Xuda aldida pak turiwérimiz» dégen pozitsiyini bildüridu.  ■Mat. 3:9; Yuh. 8:39; Ros. 13:26. 9 Palta alliqachan derexlerning yiltizigha tenglep qoyuldi; yaxshi méwe bermeydighan herqandaq derexler késip otqa tashlinidu!» — dédi.□«Palta alliqachan derexlerning yiltizigha tenglep qoyuldi» — Yehya peyghemberning bu ulugh sözi «Xudaning ghezipi emdi silerge yétip kélish aldida» dégen asasiy menini bildüridu. Bu söz toghruluq we 12-ayettiki kéyinki béshariti toghruluq «Matta»diki «qoshumche söz»imizni körüng.  ■Mat. 3:10; 7:19.

10 Uning etrapigha toplashqan kishiler emdi uningdin:

— Undaqta, biz qandaq qilishimiz kérek? — dep soridi.■Ros. 2:37.

11 U jawaben: — Ikki qur chapini bar kishi birini yoq kishige bersun, yeydighini bar kishimu shundaq qilsun, — dédi.■Yaq. 2:13,15; 1Yuh. 3:17.

12 Bezi bajgirlarmu chömüldürüshni qobul qilghili uning aldigha kélip:

— Ustaz, biz qandaq qilimiz? — dep soridi.

13 U ulargha: — Belgilen’gendin artuq baj almanglar, — dédi.

14 Andin bezi leshkerlermu uningdin:

— Bizchu, qandaq qilishimiz kérek? — dep sorashti.

U ulargha:

— Bashqilarning pulini zorawanliq bilen éliwalmanglar, héchkimge yalghandin shikayet qilmanglar we ish heqqinglargha razi bolunglar, — dédi.□«héchkimge yalghandin shikayet qilmanglar» — belkim pul ündürüwélish meqsitide qilin’ghan shikayetni körsitishi mumkin.

15 Emdi xelq teqezzaliqta bolup hemmeylen könglide Yehya toghruluq «Mesih mushu kishimidu?» dep oylashti. □«xelq teqezzaliqta bolup...» — démek, teqqezaliq bilen Qutquzghuchi-Mesihni kütkinide. 16 Yehya hemmeylen’ge jawaben: — Men silerni derweqe sugha chömüldürimen. Lékin mendin qudretlik bolghan birsi kélidu; men hetta keshlirining boghquchini yéshishkimu layiq emesmen! U silerni Muqeddes Rohqa hem otqa chömüldüridu. ■Yesh. 44:3; Yo. 2:27,28; Mat. 3:11; Mar. 1:8; Yuh. 1:26; Ros. 1:5; 11:16; 2:4; 11:15; 19:4. 17 Uning sorughuchi küriki qolida turidu; u öz xaminini topa-samandin teltöküs tazilaydu, sap bughdayni ambargha yighidu, emma topa-samanni öchmes otta köydürüwétidu, — dédi.■Mat. 3:12.

18 Emdi shundaq köp bashqa nesihetler bilen Yehya xush xewerni xelqqe yetküzdi. 19 Kéyin, hakim Hérod ögey akisining ayali Hérodiyeni tartiwalghanliqi tüpeylidin we shuningdek uning barliq bashqa rezil qilmishliri üchün Yehya teripidin eyiblen’gen, □«hakim Hérod» — «hakim» gérk tilida «tétrark». Bu söz «tötning birini idare qilghuchi» dégenni bildüridu; Hérod Rim impériyesining hökümranliqi astida bolup, Pelestinning töttin bir qismigha (Galiliyege) «padishah» yaki «xan» bolghan.  ■Mat. 14:3; Mar. 6:18. 20 Hérod bu barliq rezillikining üstige yene shuni qildiki, Yehyani zindan’gha tashlidi.

21 Shundaq boldiki, hemme xelq Yehyadin chömüldürüshni qobul qilghanda, Eysamu chömüldürüshni qobul qildi. U dua qiliwatqanda, asmanlar yérilip, ■Mat. 3:13; Mar. 1:9; Yuh. 1:32. 22 Muqeddes Roh kepter siyaqida chüshüp uning üstige qondi. Shuning bilen asmandin: «Sen Méning söyümlük Oghlum, Men sendin toluq xursenmen!» dégen bir awaz anglandi.□«Muqeddes Roh kepter siyaqida chüshüp uning üstige qondi» — «kepter siyaqida» yaki «paxtek siyaqida». Grék tilida bu qush «péristéra» dep atilidu. «Péristéra» grék tilida hem kepterni hem paxteknimu körsitidu. «...shuning bilen asmandin: «Sen Méning söyümlük Oghlum, Men sendin toluq xursenmen!» dégen bir awaz anglandi» — Eysaning Yehya peyghember teripidin chümüldürülüshi uning zindan’gha tashlinishidin burun, elwette.  ■Yesh. 42:1; Mat. 17:5; Mar. 9:7; Luqa 9:35; Kol. 1:13; 2Pét. 1:17.

23 Eysa öz xizmitini bashlighanda, ottuzgha kirip qalghanidi. U (xeqning neziride) Yüsüpning oghli idi; Yüsüp Xéliyning oghli, □«Eysa öz xizmitini bashlighanda, ottuzgha kirip qalghanidi» — «ottuzgha kirip qalghanidi» grék tilida «ottuzche yashqa kirgenidi» — Grékshunas Proféssor Ramsayning déyishiche bu ibare (1) ottuz yash (yigirme toqquz yaki ottuz bir yash emes); (2) del ottuz yashqa kirgen küni dégen menide. Kahinlar we Lawiylar del ottuz yashqa kirgende xizmitini bashlaytti («Chöl.» 4:3, «Yar.» 41:46nimu körüng).  ■Mat. 13:55; Yuh. 6:42. 24 Xéliy Mattatning oghli, Mattat Lawiyning oghli, Lawiy Melkiyning oghli, Melkiy Yannayning oghli, Yannay Yüsüpning oghli, 25 Yüsüp Mattatiyaning oghli, Mattatiya Amosning oghli, Amos Nahumning oghli, Nahum Héslining oghli, Hésli Naggayning oghli, 26 Naggay Mahatning oghli, Mahat Mattatiyaning oghli, Mattatiya Sémeyning oghli, Sémey Yüsüpning oghli, Yüsüp Yudaning oghli, □«Yüsüp» — yaki «Yoséx». «Yuda» — «Yehuda»ning qisqa shekli. 27 Yuda Yoananning oghli, Yoanan Résaning oghli, Résa Zerubbabelning oghli, Zerubbabel Salatiyelning oghli, Salаtiyel Nériyning oghli, □«Salatiyel» — «Mat.» 1:12ni körüng. Tewratta, mesilen «Ezra» 3:2de «Shéaltiel» déyilidu. 28 Nériy Melkiyning oghli, Melkiy Addining oghli, Addi Qosamning oghli, Qosam Élmadamning oghli, Élmadam Érning oghli, 29 Ér Yosening oghli, Yose Eliézerning oghli, Eliézer Yorimning oghli, Yorim Mattatning oghli, Mattat Lawiyning oghli, 30 Lawiy Siméonning oghli, Siméon Yehudaning oghli, Yehuda Yüsüpning oghli, Yüsüp Yonanning oghli, Yonan Eliaqimning oghli, □«Yehuda» — grék tilida mushu yerde «Yuda» déyilidu. 31 Eliaqim Méléahning oghli, Méléah Mennaning oghli, Menna Mattataning oghli, Mattata Natanning oghli, Natan Dawutning oghli, 32 Dawut Yessening oghli, Yesse Obedning oghli, Obed Boazning oghli, Boaz Salmonning oghli, Salmon Nahshonning oghli, Nahshon Amminadabning oghli, 33 Amminadab Aramning oghli, Aram Hézronning oghli, Hézron Perezning oghli, Perez Yehudaning oghli, □«Aram» — «Rut» 4:20 we «1Tar.» 2:10de «Ram». «Hézron» — grék tilida «Esrom». «Perez» — grék tilida «Pares». 34 Yehuda Yaqupning oghli, Yaqup Ishaqning oghli, Ishaq Ibrahimning oghli, Ibrahim Terahning oghli, Terah Nahorning oghli, ■Yar. 11:10. 35 Nahor Sérugning oghli, Sérug Raghuning oghli, Raghu Pelegning oghli, Peleg Éberning oghli, Éber Shélahning oghli, □«Sérug» — grék tilida «Sérux». «Raghu» — grék tilida «Raghaw». Ibraniyche «Reu». «Peleg» — grék tilida «Paleg». «Shélah» — grék tilida «Salah». 36 Shélah Qainanning oghli, Qainan Arpaxshadning oghli, Arpaxshad Shemning oghli, Shem Nuhning oghli, Nuh Lemexning oghli, □«Qainan» — grék tilida «Qainam». «Shem» — grék tilida «Sém». «Lemex» — grék tilida «Lamex». 37 Lemex Metushelahning oghli, Metushelah Hanoxning oghli, Hanox Yaredning oghli, Yared Mahalalilning oghli, Mahalalil Qénanning oghli, 38 Qénan Énoshning oghli, Énosh Sétning oghli, Sét Adem’atining oghli, Adem’ata bolsa, Xudaning oghli idi.□«...Qénan Énoshning oghli, Énosh Sétning oghli, Sét Adem’atining oghli, Adem’ata bolsa, Xudaning oghli idi» — bu nesebname we «Matta»da xatirilen’gen nesebname üstide «Matta»diki «qoshumche söz»imiz hemde «Yeremiya»diki (22:30 toghrisida) qoshumche sözimizni körüng. Bizningche Luqa bergen bu nesebname Mesihning anisi Meryemning nesebnamisidur.  ■Yar. 5:3.