Luqa 22

Rebni öltürüsh suyiqesti

Mat. 26:1-5, 14-16; Mar. 14:1-2, 10-11; Yh. 11:45-53

1 Emdi pétir nan héyti («ötüp kétish héyti» depmu atilidu) yéqinliship qalghanidi.■ 2 Bash kahinlar we Tewrat ustazliri uni ölümge mehkum qilishqa amal izdep yüretti; chünki ular xelqtin qorqatti.□ ■

3 Shu peytte on ikkiylendin biri bolghan, Ishqariyot dep atalghan Yehudaning könglige Sheytan kirdi.■ 4 U bérip bash kahinlar we ibadetxana pasiban begliri bilen Eysani qandaq qilip ulargha tutup bérish üstide meslihetleshti. 5 Ular intayin xush bolup, Yehudagha pul bérishke kélishti. 6 Yehuda maqul bolup, uni xalayiqtin ayrim qalghanda ulargha tutup bérishke muwapiq purset izdeshke kirishti.

Ötüp kétish héytining kechlik ziyapiti

Mat. 26:17-25; Mar. 14:12-21; Yh. 13:21-30

7 Emdi pétir nan héytining birinchi küni yétip kelgenidi. Shu küni «ötüp kétish héyti»gha atap qurbanliq qoza soyulatti.□ ■ 8 Shuning bilen Eysa Pétrus bilen Yuhannagha:

— Bérip bizge ötüp kétish héytining qozisini birge yégili teyyarlanglar, — dep ularni ewetti.

9 — Qeyerde teyyarlishimizni xalaysen? — dep soridi ular. 10 U ulargha mundaq dédi:

— Sheherge kirsenglar, mana u yerde kozida su kötürüwalghan bir er kishi silerge uchraydu. Uning keynidin méngip u kirgen öyge kiringlar. □ 11 We öy igisige: «Ustaz: — Muxlislirim bilen ötüp kétish héytining tamiqini yeydighan méhmanxana öy qeyerde? — dep sorawatidu» denglar. 12 U silerni bashlap üstünki qewettiki retlen’gen seremjanlashturulghan chong bir éghiz öyni körsitidu. Mana shu yerde teyyarliq qilip turunglar.

13 Shuning bilen ikkisi bériwidi, hemme ishlar uning éytqinidek bolup chiqti. Ular shu yerde ötüp kétish héytining tamiqini teyyarlashti. 14 Emdi waqti-saiti kelgende, Eysa dastixanda olturdi; on ikki rosul uning bilen bille olturushti. ■ 15 Andin u ulargha:

— Men azab chékishtin ilgiri, siler bilen ötüp kétish héytining bu tamiqigha hemdastixanda bolushqa tolimu intizar bolup kelgenidim. □ 16 Chünki silerge éytayki, bu héyt ziyapitining ehmiyiti Xudaning padishahliqida emelge ashurulmighuche, men buningdin qayta yémeymen, — dédi.□

17 Andin u bir jamni qoligha élip, teshekkür éytti we muxlislirigha:

— Buni élip aranglarda teqsim qilip ichinglar. 18 Chünki shuni éytayki, mundin kéyin Xudaning padishahliqi kelmigüche, hergiz üzüm sherbitidin qet’iy ichmeymen, — dédi.□

«Rebning ziyapiti»

19 Andin u bir tal nanni qoligha élip, Xudagha teshekkür éytti we uni oshtup, ulargha üleshtürüp bérip: — Bu méning siler üchün pida bolidighan ténimdur. Méni eslep turush üchün buningdin yenglar, — dédi.□ ■

20 U shuningdek tamaqtin kéyinki jamni qoligha élip mundaq dédi:

— Bu jamdiki sharab méning siler üchün tökülidighan qénimda bolghan yéngi ehdidur.□

21 Lékin mana, méni tutup bergüchining qoli méning bilen bir dastixandidur. ■ 22 We Insan’oghli derweqe özi toghrisida békitilgendek alemdin kétidu; biraq Insan’oghlining tutup bérilishige wasitichi bolghan ademning haligha way!■

23 Andin muxlislar bir-biridin:

— Arimizda zadi kim mushundaq ishni qilishi mumkin? — dep munazirige chüshüp kétishti.

Muxlislarning mertiwe heqqide munazirilishishi

24 Emdi ularning arisida qaysimiz eng ulugh sanilishimiz kérek dégen talash-tartish peyda boldi. 25 U ulargha mundaq dédi:

— Ellerdiki padishahlar qol astidiki xelq üstidin buyruqwazliq qilip idare qilidu, ularning üstidiki hoquqdarliri «xelqperwer» dep atilidu. □ ■ 26 Biraq siler shundaq bolmanglar; belki aranglardiki eng mertiwiliki özini eng kichikidek hésablisun we yétekchi bolghanlar hemmeylen’ge xizmetkardek bolsun. ■ 27 Kim mertiwilik, dastixanda olturghanmu yaki dastixandiki kütküchimu? Dastixanda olturghini emesmu? Biraq men bolsam aranglarda xizmitinglarda bolghuchi kütküchidekturmen.■

28 Siler bolsanglar, béshimgha sinaqlar kelgende bashtin-axir men bilen bille hemrah bolghansiler. 29 We xuddi Atam manga padishahliq hoquqi békitkendek, men silergimu shundaq békitimen. ■ 30 Shuning bilen siler méning padishahliqimda men bilen bir dastixanda yep-ichisiler we textlerde olturup, Israilning on ikki qebilisi üstidin höküm chiqirisiler.□ ■

Eysaning Pétrusning özidin tanidighanliqini aldin éytishi

Mat. 26:31-35; Mar. 14:27-31; Yh. 13:36-38

31 Reb yene Pétrusqa:

— «Ey Simon, Simon! Mana, Sheytan hemminglarni xuddi bughday tasqighandek tasqap sinashni tiligen. □ ■ 32 Lékin étiqading yoqimisun dep sanga dua qildim. Emdi sen towa qilip tüz yolgha qaytqandin kéyin, qérindashliringni mustehkemligin» — dédi.

33 — I Reb, — dédi Pétrus, — Men sen bilen bille zindan’gha tashlinip, bille ölümge bérishqa teyyarmen!

34 U uninggha: — I Pétrus, sanga éytayki, bügün xoraz chillighuche, sen «Uni tonumaymen» dep mendin üch qétim tanisen, dédi.□ ■

Uning muxlislirini alahide agahlandurushi

35 Andin, u ulardin:

— Silerni hemyansiz, xurjunsiz we keshsiz seperge ewetkinimde silerning birer nersenglar kem bolup qalghanmu? — dep soridi. Ular: — Yaq, dédi.□ ■

36 Shuning bilen u ulargha: — Lékin hazir her kimning hemyani bolsa, uni alsun; shundaq hem xurjuni bolsa, uni alsun we bir kimning qilichi bolmisa, chapinini sétip birdin qilich alsun. □ 37 Chünki men silerge shuni éytayki, muqeddes yazmilarda: «U jinayetchiler qatarida sanilidu» dep pütülgen söz mende choqum emelge ashurulidu. Chünki méning toghramdiki barliq ishlar toluq emelge ashmay qalmaydu — dédi.□ ■

38 — I Reb, qarighin, bu yerde ikki qilich bar iken, dédi ular.

— Boldi, yétidu! — dédi u ulargha.□

Eysaning Zeytun téghida dua qilishi

Mat. 26:36-46; Mar. 14:32-42

39 Andin u chiqip, aditi boyiche Zeytun téghigha yol aldi; uning muxlisliri uninggha egiship bardi. ■ 40 U yerge yétip barghanda u ulargha:

— Azdurulmasliqinglar üchün dua qilinglar, — dédi.

41 Andin, ulardin bir tash étimiche nériraq bérip, tizlinip turup:■

42 — I Ata, xalisang, bu qedehni mendin élip ketkeysen. Lékin méning emes, belki Séning iradeng ada qilinsun — dep dua qildi; □ 43 we asmandin bir perishte uninggha körünüp uni quwwetlendürdi. 44 U qattiq azabta tolghinip téximu ixlasliq bilen dua qiliwerdi. Buning bilen uning terliri yerge tökülgen qan tamchiliridek chüshüshke bashlidi. ■ 45 Andin duasini tügitip, ornidin turup, muxlislirining yénigha keldi. Ularning ghemge chöküp halsizlinip mügdep qalghanliqini körüwidi, ulargha:

46 — Uxlap qalghininglar némisi? Azdurulushtin saqlinish üchün qopup dua qilinglar, — dédi.

Eysaning tutqun qilinishi

Mat. 26:47-56; Mar. 14:43-50; Yh. 18:3-11

47 Uning sözi téxi ayaghlashmastinla, bir top ademler peyda boldi. Ularni bashlap kelgüchi on ikkeylendin biri bolghan Yehuda dégen kishi idi; u Eysagha salam bérip söygili qéshigha bardi.■

48 Eysa uninggha:

— Ey Yehuda, bir söyüsh bilen Insan’oghlini tutup bérersenmu? — dédi.

49 We Eysaning etrapidikiler néme ish yüz béridighanliqini bilip yétip: — I Reb, qilich bilen uraylimu? — dédi. 50 We ulardin biri qilichini kötürüp, bash kahinning chakirigha urup, ong quliqini shiliwetti. □ ■ 51 Biraq Eysa buninggha jawaben: — Boldi, toxta! — dédi; u qolini uzitip quliqigha tegküzüp, uni saqaytti.

52 Eysa özini tutqili kelgen bash kahinlar, pasiban begliri we aqsaqallargha qarap:

— Bir qaraqchini tutidighandek qilich-toqmaqlarni kötürüp kepsilerghu? ■ 53 Muqeddes ibadetxanida her küni siler bilen bille idim, siler qol salmidinglar. Hazir bu silerge tewe bolghan waqit-saettur we qarangghuluqning höküm sürüshidur — dédi.□

Eysaning üstidin shikayet qilinishi we Pétrusning Eysadin ténishi

Mat. 26:57-58, 69-75; Mar. 14:53-54, 66-72; Yh. 18:12-18, 25-27

54 Ular Eysani tutuwélip, bash kahinning öyige élip kélishti. Pétrus yiraqtin egiship mangdi. ■ 55 Emdi ular hoylining otturisida ot yéqip chöriside issinip olturghanda, Pétrus ularning arisigha kirip olturdi. ■ 56 Andin otning nurida uning olturghinini körgen bir dédek uninggha tikilip qarap turup: — Bu ademmu Eysa bilen bille idi, — dédi.

57 Lékin u ténip: — Ey xotun, uni tonumaymen! — dédi.

58 Andin uzun ötmey, yene bireylen uni körüp: — Senmu ulardin ikensen, — dédi. Lékin Pétrus: — Ey burader, undaq emesmen! — dédi.

59 Andin bir saetche ötkende bashqa bireylen: — Derheqiqet, bu hem uning bilen bille idi; chünki umu Galiliyeliktur, — dep ching turuwaldi.□

60 Lékin Pétrus:

— Hey burader, néme dewatqiningni bilmeymen! — dédi. We uning sözi ayaghlashmastinla, xoraz chillidi. 61 Emdi Reb keynige burulup, Pétrusqa tikilip qarap qoydi. Shuning bilen Pétrus Rebning sözini, yeni: «Bügün xoraz chillashtin ilgiri sen mendin üch qétim tanisen» dégenlikini yadigha keltürdi. ■ 62 We u tashqirigha chiqip qattiq yighlap ketti.

Eysaning aliy kéngeshmide sotlinishi

Mat. 26:67-68; Mar. 14:65

63 Emdi Eysani tutup turuwatqanlar uni mesxire qilishqa we sawap-dumbilashqa bashlidi; ■ 64 uning közlirini téngip uningdin: — Séni urghan kimdu? Qéni, bésharet bergin! — dep sorashti 65 we uninggha buningdin bashqa yene nurghun haqaretlerni yaghdurdi.

66 Tang atqanda, xelq aqsaqalliri, yeni bash kahinlar we Tewrat ustazliri yighilishti. Ular uni öz kéngeshmisige élip bérip ■ 67 uningdin: —

Éyte, sen Mesihmu? — dep sorashti.

U ulargha jawaben:

— Silerge éytsammu, qet’iy ishenmeysiler. 68 Silerdin birer soal sorisam, héch jawab bermeysiler. 69 Lékin bu waqittin bashlap Insan’oghli Hemmige Qadirning ong yénida olturidu, — dédi.□ ■

70 — Undaqta, sen Xudaning Oghli ikensen-de? — déyishti ular.

U: — Dégininglardek men shudurmen! — dep jawab berdi.□

71 Shuning bilen ular:

— Emdi bashqa guwahchiliqning bizge néme hajiti? Chünki özimiz uning öz aghzidin chiqqinini angliduq! — déyishti.□

Luqa

■22:1

Mis. 12:15; Mat. 26:2; Mar. 14:1.

b «...chünki ular xelqning ghezipidin qorqatti» — kahinlar we Tewrat ustazlirining xelqtin qorqushining sewebi, xelqning Mesihni qollaydighanliqidin; shunga ular uni biwasite öltürelmey, belki amal qilip rimliqlar aldida Eysagha erz qilish arqiliq ularning wasitisi bilen uni ölümge mehkum qilmaqchi.

■22:2 Zeb. 2:2; Yuh. 11:47; Ros. 4:27.

■22:3 Mat. 26:14; Mar. 14:10; Yuh. 13:27.
e «Emdi pétir nan héytining birinchi küni yétip kelgenidi» — «pétir nan héyti» yette kün ötküzületti. Tunji küni «ötüp kétish bayrimi» (ibraniy tilida «pasxa» héyti) idi. Bu küni, Yehudiylar qoylarni ibadetxanigha apirip soyup, andin öyide pétir nan bilen yeytti («Mis.» 12:1-20, «Law.» 23:4-8ni körüng).

■22:7 Mat. 26:17; Mar. 14:12,13.
g «mana u yerde kozida su kötürüwalghan bir er kishi silerge uchraydu» — Qanaanda (Pelestinde) er kishiler bügün’ge qeder adette su kötürmeydu.

■22:14 Mat. 26:20; Mar. 14:17.
i «tolimu intizarliq bolup kelgenidim» — grék tilida «intizarliq bilen intizar qildim».
j «bu héyt ziyapitining ehmiyiti Xudaning padishahliqida emelge ashurulmighuche, men buningdin qayta yémeymen» — Tewrattiki barliq héytlarning herbirining özi bir bésharettur, hemmisi Mesihning padishahliqida toluq emelge ashurulidu. «Lawiylar» 23-bab we «Lawiylar»diki «qoshumche söz»imiznimu körüng.
k «...üzüm sherbitidin qet’iy ichmeymen» — grék tilida «... üzüm télining méwisining sherbitidin qet’iy ichmeymen».
l «Méni eslep turush üchün buningdin yenglar» — grék tilida «méni eslep turush üchün bundaq qilinglar».

■22:19 Mat. 26:26; Mar. 14:22; 1Kor. 11:23,24.
n «tamaqtin kéyinki jam» — «ötüp kétish héyt»tiki ziyapet daim békitilgen alahide bir tertip boyiche ötküzilidu. «Tamaqtin kéyinki jam» «üchinchi jam» bolidu. «Bu jamdiki sharab méning siler üchün tökülidighan qénimda bolghan yéngi ehdidur» — Mesih éytqan bu «yéngi ehde» Yeremiya we bashqa peyghemberler arqiliq Tewratta wede qilin’ghan ajayp «yéngi ehde»dur («Yer.» 31:31-34 hem «Ez.» 36:25-27ni, shundaqla Yeremiyadiki «qoshumche söz»imiznimu körüng). Bu yéngi ehde «Mesihning qénididur» dégenning intayin chongqur menisi bardur, mushu ehde Mesihning pütün wujud-hayatigha pütülgenlikini, shundaqla ehdini pütkül insaniyetke yetküzüshke bolghan qet’iy niyitini körsitidu.

■22:21 Mat. 26:23; Mar. 14:18; Yuh. 13:21.

■22:22 Zeb. 41:9; Yuh. 13:18; Ros. 1:6.
q «Ellerdiki padishahlar qol astidiki xelq üstidin buyruqwazliq qilip idare qilidu, ularning üstidiki hoquqdarliri «xelqperwer» dep atilidu» — shu chaghda we dunyaning pütkül tarixida «xelqperwer» dep atalghanlar emeliyette «ismi bar, jismi yoq»lardek «xelqperwer»ning eksi bolidu, elwette. Mesihning bu ishni körsetkenliki, étiqadchilar hetta mushundaq abruynimu izdimesliki kérek, herqandaq «abruypereslik» qilishtin tolimu yiraqlishishi kérek, dégenliktur, dep oylaymiz.

■22:25 Mat. 20:25; Mar. 10:42.

■22:26 Luqa 9:48; 1Pét. 5:3.

■22:27 Mat. 20:28; Yuh. 13:14; Fil. 2:7.

■22:29 Luqa 12:32.
v «Israilning on ikki qebilisi üstidin höküm chiqirisiler» — yaki «Israilning on ikki qebilisi üstidin hökümranliq qilisiler».

■22:30 Mat. 19:28; Weh. 3:21.
~24~ «Ey Simon, Simon!» — muqeddes kitabta, birsining bir ademning ismini yaki bir jayning namini tekrar ikki qétim chaqirishi uninggha bolghan chongqur méhir-muhebbitini ipadilep, uning özige eziz ikenlikini körsitidu. «Sheytan hemminglarni xuddi bughday tasqighandek tasqap sinashni tiligen» — «tiligen» dégen bu söz Xuda Sheytanning telipi boyiche mushundaq qilishigha yol qoyghanliqini körsitidu.

■22:31 1Pét. 5:8.
~26~ «bügün xoraz chillighuche, sen «Uni tonumaymen» dep mendin üch qétim tanisen» — «bügün» — oqurmenlerning éside barki, Yehudiylar üchün «bu kün» «kéche» bilen bashlinidu. Mesih bu sözlerni kéchide éytidu. Shuning bilen u éytqan weqeler ashu kéchide, tang atmayla yüz béridu. Grék tilida uning sözliri inkar sheklide ipadilinidu: «Sen bügün «uni tonumaymen» dep üch qétim mendin tanmay turup xoraz chillimaydu».

■22:34 Mat. 26:34; Mar. 14:30; Yuh. 13:38.
~28~ «Silerni hemyansiz, xurjunsiz we keshsiz seperge ewetkinimde silerning birer nersenglar kem bolup qalghanmu?» — 9:3 we 10:3-4ni körüng.

■22:35 Mat. 10:9; Mar. 6:8; Luqa 9:3.
~30~ «lékin hazir her kimning hemyani bolsa, uni alsun; shundaq hem xurjuni bolsa, uni alsun we bir kimning qilichi bolmisa, chapinini sétip birdin qilich alsun» — bu sirliq emma muhim söz toghruluq «qoshumche söz»imizde azraq toxtilimiz.
~31~ «U jinayetchiler qatarida sanilidu» — yaki «U asiyliq qilghuchilar qatarida sanilidu». Bu bésharet «Yesh.» 53:12de tépilidu. «méning toghramdiki barliq ishlar toluq emelge ashmay qalmaydu» — «méning toghramdiki barliq ishlar» bolsa peqet Tewrattiki Mesihni aldin’ala ochuq éytqan bésharetler bolupla qalmay, belki Tewratta Mesihni körsitidighan barliq buyrulghan qurbanliqlar, emrler, belgilimiler hemde Tewratta xatirilen’gen barliq tarixiy «bésharetlik weqeler»ni öz ichige alidu.

■22:37 Yesh. 53:12; Mar. 15:28.
~33~ «I Reb, qarighin, bu yerde ikki qilich bar iken» — mushu xil «qilich» qisqa bolup, yene «pichaq» hésablan’ghili bolidu. «Boldi, yétidu! — dédi Eysa ulargha» — mushu ayet üstide 37-ayet bilen «qoshumche söz»imizde toxtilimiz.

■22:39 Mat. 26:36; Mar. 14:32; Yuh. 8:1; 18:1.

■22:41 Mat. 26:39; Mar. 14:35.
~36~ «bu qedehni mendin élip ketkeysen» — «bu qedeh» uning aldida turidighan azab-oqubetlerni körsitidu. Tewratta «qedeh» del shu menide bolup, «Zeb.» 75:8, «Yesh.» 51:17, 22, «Yer.» 25:15 we bashqa köp yerlerde Xudaning ghezipini bildüridu. Shunga Mesih mushu yerde hemmimizning gunahlirini kötürüp, Xudaning ghezipini ichishke teyyar turidu.

■22:44 Yuh. 12:27; Ibr. 5:7.

■22:47 Mat. 26:47; Mar. 14:43; Yuh. 18:3.
~39~ «...ulardin biri qilichini kötürüp, bash kahinning chakirigha urup, ong quliqini shiliwetti» — bu namelum muxlis Pétrus idi («Yh.» 18:10, «Mat.» 26:51, «Mar.» 14:71).

■22:50 Mat. 26:51; Mar. 14:47.

■22:52 Mat. 26:55; Mar. 14:48.
~42~ «hazir bu silerge tewe bolghan waqit-saettur we qarangghuluqning höküm sürüshidur» — «qarangghuluqning höküm sürüshidur» — démek, shu chaghda Xuda Sheytanning küch-qudritini, uning Özige we Mesihige bolghan nepritini bash kahinlar we bashqa hökümdarlardin ibaret shu rezil ademler arqiliq namayan qilishigha yol qoyghanidi. «1Kor.» 2:8»ni körüng.

■22:54 Mat. 26:57; Mar. 14:53; Yuh. 18:12,24.

■22:55 Mat. 26:69; Mar. 14:54,66; Yuh. 18:16,25.
~45~ «Derheqiqet, bu hem uning bilen bille idi; chünki umu Galiliyeliktur» — mushu kishi Pétrusning Galiliyelik ikenlikini belkim uning teleppuzi yaki bolmisa yerlik kiyim-kéchikidin bilip yetken bolsa kérek.

■22:61 Mat. 26:34,75; Mar. 14:72; Yuh. 13:38; 18:27.

■22:63 Ayup 16:10; Yesh. 50:6; Mat. 26:67; Mar. 14:6; Yuh. 19:3.

■22:66 Zeb. 2:2; Mat. 27:1; Mar. 15:1; Yuh. 18:28.
~49~ «Hemmige Qadirning ong yénida...» — grék tilida «Xudaning qudritining ong teripide». «Zeb.», 110:1ni körüng. Zeburdiki bu bésharetlik sözler Mesihni körsitidu, elwette. Ular özliri Eysani sotlawatimiz, dep oylatti, lékin emeliyette u Insan’oghli bolup axir bérip ularning sotchisi bolidu.

■22:69 Dan. 7:9; Mat. 16:27; 24:30; 25:31; 26:64; Mar. 14:62; Ros. 1:11; 1Tés. 1:10; Weh. 1:7.
~51~ «Dégininglardek men shudurmen!» — «dégininglardek» grék tilida bu sözning «Shundaq, lékin emeliyet del silerning oylighininglardek emes» dégen puriqi chiqidu.
~52~ «Emdi bashqa guwahchiliqning bizge néme hajiti? Chünki özimiz uning öz aghzidin chiqqinini angliduq!» — ularning Mesihge qaratqan erz-shikayiti: — «Xudaning Oghlimen» dégining «kupurluq qilghining», dégendin ibaret idi. Musa peyghemberge chüshürülgen qanun boyiche heqiqiy «kupurluq qilghuchi» ölümge mehkum bolushi kérek. Shunga Mesih özi éytqandin kéyin ulargha «bashqa guwahliq» kérek bolmidi! Halbuki, Yehudiy xelqi özlirining emes, belki Rim impériyesining qanuni astida turghachqa, Eysani ölümge mehkum qilish üchün Rim hakimiyiti aldida bashqa birer erz-shikayetni tépishi kérek. Bu töwendiki babta (23:2) körünidu.