1 Emdi shundaq boldiki, u bir yerde dua qiliwatatti; dua ayaghlashqanda, muxlisliridin biri uningdin:

— I Reb, Yehya öz muxlislirigha ögetkinidek, senmu bizge dua qilishni ögetseng, — dédi.

2 U ulargha mundaq dédi:

— Dua qilghininglarda, mundaq denglar:

«I Ata,

Séning naming muqeddes dep ulughlan’ghay.

Séning padishahliqing kelgey.

3 Her künlük nénimizni bizge herküni bergeysen.

4 Bizge qerzdar bolghan herkimni kechürginimizdek,

Senmu gunahlirimizni kechürgeysen.

Bizni azdurulushlargha uchratquzmighaysen».□«bizge qerzdar bolghan herkimni kechürginimizdek...» — bu ayettiki «qerz» choqum gunahlarni öz ichige alidu; ayetning ikkinchi qismini körüng.

5 U sözini dawam qilip ulargha mundaq dédi:

— Silerning ichinglardin biringlarning bir dosti bolup, yérim kéchide uning qéshigha bérip: Ey dostum, manga üch nan ötne bergin; 6 chünki manga seperdin bir dostum keldi we uning aldigha qoyghudek bir nersem qalmaptu, dése, 7 u öyining ichide turup: «Méni aware qilmighin, ishik taqaqliq, balilar orunda yénimda yatidu. Sanga élip bérishke qopalmaymen», déyishi mumkin.□«balilar orunda yénimda yatidu» — yaki «balilirim hemmimiz yétip qalduq». 8 Silerge shuni éytimenki, gerche u uning dosti bolush süpiti bilen bérishke ornidin turmisimu, uning xijil bolmay qayta-qayta yalwurushi bilen u choqum ornidin turup, qanche lazim bolsa uninggha béridu.□«uning xijil bolmay qayta-qayta yalwurushi bilen...» — «xijil bolmay qayta-qayta yalwurushi» grék tilida birla söz bilen ipadilinidu. 9 Shuning üchün men silerge éytayki, tilenglar, silerge ata qilinidu; izdenglar, tapisiler. Ishikni chékinglar, échilidu. ■Mat. 7:7; 21:22; Mar. 11:24; Yuh. 14:13; 15:7; 16:24; Yaq. 1:5, 6; 1Yuh. 3:22; 5:14. 10 Chünki herbir tiligüchi tiliginige érishidu; izdigüchi izdiginini tapidu; ishikni chekküchilerge ishik échilidu. 11 Aranglarda ata bolghuchilar öz oghli nan telep qilsa, uninggha tash béridighanlar barmu?! Yaki béliq telep qilsa, yilan béridighanlar barmu? ■Mat. 7:9. 12 Tuxum telep qilsa, chayan béridighanlar barmu? 13 Emdi siler rezil turup öz perzentliringlargha yaxshi iltipatlarni bérishni bilgen yerde, ershtiki Ata Özidin tiligenlerge Muqeddes Rohni téximu ata qilmasmu?

14 Emdi u bir kishidin «ademni gacha qilghuchi» jinni heydiwetkende, shundaq boldiki, jin uningdin chiqqanda, gacha zuwan’gha keldi. Xalayiq buninggha intayin heyran bolushti. □«jin uningdin chiqqanda, gacha zuwan’gha keldi. Xalayiq buninggha intayin heyran bolushti» — ularning heyran bolushining bir sewebi, Yehudiy ölimilarning pikriche, jinni heydesh üchün uning ismini jindin sorash kérek. Jin chaplashqan ademning aghzi arqiliq ismini éytsa, andin shu ismini ishlitip jinni heydigili bolatti. Emdi jin ademni gacha qilip qoyghan bolsa, jinning ismini bilish, shundaqla uni heydesh mumkin emes idi.  ■Mat. 9:32; 12:22. 15 Biraq ulardin beziliri: «U jinlarni jinlarning emiri bolghan Beelzebulgha tayinip heydiwétidu» — dédi. □«u jinlarni jinlarning emiri bolghan Beelzebulgha tayinip heydiwétidu» — «Beelzibul» (yaki, «Beelzibub») jinlarning padishahi Sheytanni körsitidu.  ■Mat. 9:34; 12:24; Mar. 3:22. 16 We bashqa beziler uni sinash meqsitide uningdin bizge asmandin bir möjizilik alamet körsetseng, dep telep qilghili turdi. □«bizge asmandin bir möjizilik alamet körsetseng...» — ular telep qilghan «möjizilik alamet» Eysaning heqiqiy Mesih ikenlikini ispatlaydighan bir karametni körsitidu, elwette. 17 Lékin u ularning néme oylawatqanliqini bilip ulargha mundaq dédi:

— Öz ichidin bölünüp özara soqushqan herqandaq padishahliq weyran bolidu; we herqandaq aile öz ichidin bölünüp özara soqushsa zawalliqqa yüz tutidu. ■Mat. 12:25; Mar. 3:24. 18 Shuninggha oxshash, eger Sheytan öz-özige qarshi chiqqan bolsa, undaqta, uning padishahliqi qandaqmu put tirep turalisun? Chünki siler méni, «Jinlarni Beelzebulgha tayinip heydeydiken» deysiler. 19 Eger men jinlarni Beelzibulgha tayinip qoghlisam, silerning perzentliringlar kimge tayinip jinlarni qoghlaydu?! Shunga ular siler toghruluq höküm chiqarsun! □«Eger men jinlarni Beelzibulgha tayinip qoghlisam, silerning perzentliringlar kimge tayinip jinlarni qoghlaydu?! Shunga ular siler toghruluq höküm chiqarsun!» — bu sözning ikki sherhi bar: —
(1) «silerning perzentliringlar» — Bu Perisiylerning öz talip-egeshküchilirini körsitidu. Emeliyette bolsa Perisiyler we egeshküchiliri jinlarni héch heydiyelmeytti. Undaqta Sheytanning padishahliqigha heqiqiy hujum qilghuchilar Eysa we muritlirimu, yaki perisiylermu? Perisiylerning Xudaning emes, belki Sheytanning teripide turghanliqi öz egeshküchilirining jinni heydeshke küchsiz bolghanliqigha ispat béretti.
(2) «silerning perzentliringlar» — Bu Eysaning egeshküchilirini (Israillarning oghullirini) körsitidu. Peqet Eysala emes, ularmu jinlarni heydiyeleydighan bolghan; shunga ularmu Eysaning Xudaning küchi bilen jin-sheytanlarni bir terep qiliwatqanliqigha ispat béretti.
Bizningche (1)-közqarash toghra. «qoshumche söz»imiznimu körüng. 20 Lékin men Xudaning barmiqi bilen jinlarni qoghlisam, undaqta Xudaning padishahliqi üstünglargha chüshüp namayan bolghan bolidu. □«men Xudaning barmiqi bilen jinlarni qoghlisam...» — «Xudaning barmiqi» Uning küch-qudritini körsitidu, elwette; lékin jinlarni bir terep qilish üchün Xuda pütkül bélikini emes, peqet «barmiqi»ni azraq midirlitip qoysila kupaye. 21 Toluq qorallan’ghan küchtünggür öz öyini qoghdap turghanda, uning mal-mülki aman qalidu; 22 lékin uningdin küchtünggür biri uning üstige hujum qilip uni yengse, uning tayan’ghan qorallirini tartiwalidu we mal-mülüklirini olja qilip özidikilerge teqsim qilip béridu.□«Toluq qorallan’ghan küchtünggür öz öyini qoghdap turghanda, uning mal-mülki aman qalidu... » — (10-ayеt) bu temsildiki «küchtünggür adem» Sheytanni körsitidu, elwette. «Uningdin küchtünggür biri», yeni uning öyini bulang-talang qilghuchi Eysadin bashqa héchkim bolmaydu.

23 Men terepte turmighanlar manga qarshi turghuchidur. Men terepke ademlerni yighmighuchilar bolsa tozutuwetküchidur.

24 Napak roh birawning ténidin chiqiriwétilishi bilen, u qurghaq jaylarni chörgilep yürüp birer aramgahni izdeydu; biraq tapalmighandin kéyin, «men chiqqan makanimgha qaytay!» deydu. □«napak roh» — jinni körsitidu.  ■Mat. 12:43. 25 Shuning bilen qaytip kélip, shu makanining pakiz tazilan’ghanliqini we retlen’genlikini bayqaydu-de, 26 bérip özidinmu better yette rohni bashlap kélidu; ular kirip bille turidu. Buning bilen héliqi ademning kéyinki hali burunqidinmu téximu yaman bolidu.□«Napak roh....bérip özidinmu better yette rohni bashlap kélidu; ular kirip bille turidu. Buning bilen héliqi ademning kéyinki hali burunqidinmu téximu yaman bolidu» — bu temsil hem jin chaplishishtin qutquzulghan ademning heqiqiy bir xetirini we shundaqla köchme menide Yehudiy xelqining ehwalinimu körsitidu. «Matta»diki («Mat.» 12:43-45 toghrisida) «qoshumche söz»imizni körüng.  ■Yuh. 5:14; Ibr. 6:4, 5; 10:26; 2Pét. 2:20.

27 We shundaq boldiki, u bu geplerni qiliwatqanda, köpchilik arisida bir ayal awazini kötürüp:

— Séni kötürgen qorsaq we émitken emchek bextliktur! — dédi.

28 Biraq u jawaben: — Belki Xudaning sözini anglap, Uninggha itaet qilidighanlar bextliktur! — dédi.■Mat. 7:21; Yuh. 6:29; Rim. 2:13.

29 Shu chaghda, top-tap ademler uning etrapigha olashqanda, u mundaq sözleshke bashlidi:

— Bu dewr derweqe rezil bir dewrdur; u möjizilik bir alametning köristilishni istep yüridu. Biraq buninggha «Yunus peyghemberde körülgen möjizilik alamet»tin bashqa héchqandaq ikkinchi bir alamet körsitilmeydu. □«... Buninggha «Yunus peyghemberde körülgen möjizilik alamet»tin bashqa héchqandaq ikkinchi bir alamet körsitilmeydu» — «Mat.» 12:39-40-ayetlerge qaralsun («Yunus peyghember yoghan béliqning qorsiqida üch kéche-kündüz yatqandek, Insan’oghlimu oxshashla üch kéche-kündüz yerning baghrida yatidu»).  ■Yun. 2:1,11. 30 Chünki Yunus peyghemberning özi Ninewe shehiridikilerge alamet-karamet bolghinigha oxshash, Insan’oghlimu bu dewrge yene shundaq bolidu.

31 Qiyamet küni «Jenubtin kelgen ayal padishah»mu bu dewrdikiler bilen teng tirilip, ularning gunahlirini békitidu. Chünki u Sulaymanning dana sözlirini anglash üchün yer yüzining chétidin kelgen; we mana, Sulaymandinmu ulugh birsi mushu yerde turidu. □«Jenubtin kelgen ayal padishahi» — «Sheba padishahliqining ayal padishahi»ni körsitidu («1Pad.» 10:1-10ni körüng). «Sheba» belkim jenubiy Erebistanni körsitidu.  ■1Pad. 10:1; 2Tar. 9:1; Mat. 12:42.

32 Qiyamet küni Ninewelikiler bu dewrdikiler bilen teng qopup, bu dewrdikilerning gunahlirini békitidu. Chünki Ninewelikler Yunus peyghember jakarlighan xewerni anglap towa qilghan; we mana, Yunus peyghemberdinmu ulugh birsi mushu yerde turidu!□«Qiyamet küni Ninewelikiler bu dewrdikiler bilen teng qopup, bu dewrdikilerning gunahlirini békitidu. Chünki Ninewelikler Yunus peyghember jakarlighan xewerni anglap towa qilghan; we mana, Yunus peyghemberdinmu ulugh birsi mushu yerde turidu!» — bu ayetler (29, 30 we -32-)de Eysa Yunus peyghemberning yoghan bir béliqning ichide üch kün turup tirik chiqqanliqini tilgha élish arqiliq öziningmu ölüp, üchinchi küni tirilidighanliqini aldin éytqan. Tewrat, «Yunus» 1-2-bablarni we shu kitabtiki «Yunus peyghemberning alamet-karamiti» toghruluq «qoshumche söz»imiznimu körüng. «bu dewrdikilerning gunahlirini békitidu» — démek, «Butperes Ninewelikler Yunus peyghemberning telimini anglap, yaman yoldin qaytqan. Biraq, bu yerde Yunus peyghemberdinmu ulugh birsi bolghan Mesih silerni yaman yoldin qaytishqa chaqirsa, qulaq salmidinglar».  ■Yun. 3:5.

33 Héchkim chiraghni yéqip qoyup, uni yoshurun jayda qoymas, yaki üstige séwetni kömtürüp qoymas, belki chiraghdanning üstige qoyidu; buning bilen öyge kirgenler yoruqluqni köridu. □«...üstige séwetni kömtürüp qoymas» — «séwet» grék tilida «ölchem séwet».  ■Mat. 5:15; Mar. 4:24; Luqa 8:16.

34 Tenning chirighi közdur. Shunga eger közüng sap bolsa, pütün wujudung yorutulidu. Lékin eger közüng xunük bolsa pütün wujudung qarangghu bolidu. □«eger közüng sap bolsa» — grék tilida «sap» dégen sözning ikki menisi bar: — (1) «bir, bölünmes, birleshken, saq»; (2) «séxiy» dégen menisi bar. Démek, shundaq bolghanda «sap» dégen sözning toluq menisi «közüng Xudaghila qarisa...» we «sen özüng séxiy bolsang....» dégen bolidu. «eger közüng xunük bolsa,...» — «xunük» dégen söz grék tilida hem «rezil» hem «saq emes, ajiz, késel» dégen ikki menini bildüridu. «Tenning chirighi közdur. Shunga eger közüng sap bolsa, pütün wujudung yorutulidu. Lékin eger közüng xunük bolsa pütün wujudung qarangghu bolidu» — Tewrat, «Pend.» 20:27ni körüng.  ■Mat. 6:22. 35 Shuning üchün hézi bolghinki, wujudungdiki «yoruqluq» qarangghuluq bolmisun! □«Shuning üchün hézi bolghinki, wujudungdiki «yoruqluq» qarangghuluq bolmisun!» — mushu sirliq gep saxtipezlikni közde tutidu. Chünki birsi saxtipezlikni qilip: «Mende yoruqluq (heqiqet) bar» dep turuwalsa, axir bérip choqum öz-özini aldaydu; andin kéyin uningda bolghan qarangghuluq adettiki «gunahkar» kishilerde bolghan qarangghuluqtin téximu éghir bolup qalidu. U waqitta bu kishilerde bolghan «yoruqluq» emeliyette qarangghuluqtur. Mundaq saxtipezlik adette peqet melum étiqadi bar kishiler yaki dindarlar arisida peyda bolidu. 36 Emdi eger barche wujudung yoruq bolsa we uning héch yéri qarangghu bolmisa, wujudung xuddi chiragh parlaq nuri bilen séni yorutqandek tamamen ayding bolidu.

37 Eysa söz qiliwatqanda, bir Perisiy uni öyige ghizagha teklip qildi. Shuning bilen u öyge kirip, dastixanda olturdi. □«...dastixanda olturdi» — grék tilida «...dastixanda yatti». Yehudiy xelqi dastixanda yanpashlap yatatti. 38 Lékin héliqi Perisiy uning tamaqtin ilgiri qol yumighinini körüp, intayin heyran boldi. □«héliqi Perisiy uning tamaqtin ilgiri qol yumighinini körüp, intayin heyran boldi» — Yehudiy xelqi «tamaqtin ilgiri qol yuyush» peqet salametlikke paydiliq bolupla qalmastin, belki insanlargha bir xil diniy sawab yetküzidu, dep qaraytti. Undaq qilmasliq ata-bowilirining qaldurghan qaide-yosunlirigha sel qarap ulargha qilin’ghan bihörmetlikke barawer idi. Shübhisizki, Mesih shu chaghda qesten qol yumay dastixanda olturghanidi. 39 Lékin Reb uninggha:

— Emdi siler ey Perisiyler, chine-qachilarning téshinila yuyup pakizlighininglar bilen ichinglar hertürlük hérislik we rezillikke tolghandur. ■Mat. 23:25; Tit. 1:15.

40 Ey nadanlar, téshini Yaratquchi ichinimu yaratqan emesmu?! 41 Emdi öz ich-ichinglardin xeyrxahliq qilinglar we mana, hemme nerse silerge pakiz bolidu.□«öz ich-ichinglardin xeyrxahliq qilinglar we mana, hemme nerse silerge pakiz bolidu» — bashqa birxil terjimisi: «piyale ichidikidin sediqe béringlar, we mana, hemme nerse silerge pakiz bolidu». Lékin bizningche mushu yerde Mesih insanning öz ichini Xudagha béghishlash kéreklikining hemmidin muhim ikenlikini körsitidu.  ■Yesh. 58:7; Dan. 4:24; Luqa 12:33.

42 Halinglargha way, ey Perisiyler! Chünki siler hetta yalpuz bilen suzapning we herxil dora-dermanlarning ondin birini öshre qilip Xudagha ataysiler-yu, biraq adalet we Xudaning muhebbitini héch étibargha almay kétiwérisiler. Derweqe, awwal mushu ishlarni orundishinglar kérek, andin shu ishlarnimu ada qilmay qoymasliqinglar kérek.□«siler Perisiyler hetta yalpuz bilen suzapning we herxil dora-dermanlarning ondin birini öshre qilip Xudagha ataysiler-yu» — oqurmenlerning éside barki, Xuda Tewrat qanunida ibadetxanidiki ishlar we kahinlarning kirimi üchün Öz xelqining mehsulatliridin «ondin bir ülüshi»ni telep qilghanidi. «biraq adalet we Xudaning muhebbitini héch étibargha almay kétiwérisiler» — Eysaning «Xudaning muhebbiti» dégini hem Xuda insanlargha baghlighan muhebbet hem insanlar Xudagha baghlash kérek bolghan muhebbetnimu öz ichige alsa kérek.  ■1Sam. 15:22; Hosh. 6:6; Mik. 6:8; Mat. 9:13; 12:7; 23:23.

43 Halinglargha way, ey perisiyler! Chünki siler sinagoglarda aldinqi orunlarda olturushqa, bazarlarda kishilerning silerge bolghan hörmetlik salamlirigha amraqsiler. □«siler Perisiyler... Bazarlarda kishilerning silerge bolghan hörmetlik salamlirigha amraqsiler» — tarix tetqiqatlirigha asasen, Yehudiylarning öz «ustazliri»gha qilghan «salamlar»ni intayin uzun we murekkep dep bilimiz.  ■Mat. 23:6; Mar. 12:38; Luqa 20:46. 44 Silerge way! Chünki siler xuddi kishiler kétiwétip, üstige dessep sélipmu sezmey ötüp ketken görlerge oxshaysiler! — dédi.□«...siler xuddi kishiler kétiwétip, üstige dessep sélipmu sezmey ötüp ketken görlerge oxshaysiler!» — Yehudiy mollilarning Tewrat qanunigha sherh bérishiche «qebrilerge tégish» ademni kech kirgüche «napak» qilatti, yuyunush kérek idi.  ■Mat. 23:27.

45 Tewrat ehliliridin biri uninggha:

— Ustaz, bularni éytqining bizgimu haqaret boldi! — dédi.

46 U uninggha mundaq jawab berdi:

— Silergimu way, ey Tewrat ehliliri! Chünki siler kötürelmigüdek éghir yüklerni ademlerning zimmisige artip qoysiler-yu, emma özünglar bu yüklerni kötürüshke birmu barmiqinglarni tegküzmeysiler! □«siler kötürelmigüdek éghir yüklerni ademlerning zimmisige artip qoysiler-yu,...» — «éghir yükler» her türlük qattiq diniy qaide-yosunlarni körsitidu.  ■Yesh. 10:1; Mat. 23:4; Ros. 15:10. 47 Silerge way! Chünki peyghemberlerning qebrilirini yasap kéliwatisiler, lékin ata-bowiliringlar ularni öltürdi. ■Mat. 23:29. 48 Shuning bilen siler ata-bowiliringlar qilghanlirigha razi bolghanliqinglargha guwahliq bérisiler. Chünki ular peyghemberlerni öltürdi we siler ularning qebrilirini yasaysiler. □«ular , yeni ata-bowiliringlar peyghemberlerni öltürdi we siler ularning qebrilirini yasaysiler» — Yehudiy xelqi daim «ulugh ata-bowilirimiz» «ata-bowilirimiz qaldurghan muqeddes qaide-yosunlar» deytti. Ular mushu «ata-bowilirimiz qaldurghan muqeddes qaide-yosunlar»gha ching ésiliwalatti, lékin peyghemberlerning sözlirige köngül bölmeytti, we ularning hazir ata-bowiliridek Xuda ewetken peyghemberlerge, hetta Qutquzghuchi-Mesihge bolghan ziyankeshlikliri toghruluq héch oylanmaytti (49-ayetni körüng). 49 Bu sewebtinmu Xudaning danaliqi deyduki: «Men ulargha peyghemberler we rosullarni ewetimen we bulardin bezilirini ular öltüridu we bezilirini ziyankeshlik bilen qoghliwétidu». □««Xudaning danaliqi deyduki: «Men ulargha peyghemberler we rosullarni ewetimen we bulardin bezilirini ular öltüridu we bezilirini ziyankeshlik bilen qoghliwétidu»» —bu sözler melum peyghember éytqan söz bolmighini bilen, u köp bésharetlerning yighinchaqlinishidur.  ■Mat. 10:16; Luqa 10:3; Yuh. 16:2; Ros. 7:51; Ibr. 11:35. 50-51 Shuning bilen dunya apiride bolghandin buyanqi barliq peyghemberlerning tökülgen qan qerzliri, yeni Habilning tökülgen qénidin tartip taki ibadetxanidiki qurban’gah bilen muqeddes jay ariliqida qetl qilin’ghan kahin Zekeriyaning tökülgen qénighiche barliq qan qerzler üchün mushu dewrdikilerdin hésab élinidu. Men silerge berheq shuni éytip qoyayki, bularning hemmisi mushu dewrdin élinidighan bolidu!□«yeni Habilning tökülgen qénidin tartip taki ibadetxanidiki qurban’gah bilen muqeddes jay ariliqida qetl qilin’ghan kahin Zekeriyaning tökülgen qénighiche barliq qan qerzler...» — Habilning öltürülüshi toghruluq «Yar.» 4:8-11ni, Zekeriyaning öltürülüshi toghruluq «2Tar.» 24:20-22ni körüng. Bu ikki weqe Yehudiylarning Tewratni en’eniwi orunlashturush tertipi boyiche Tewratning eng béshida we eng axirigha qoyulidu.  ■Yar. 4:8; 2Tar. 24:21; Ibr. 11:4.

52 Halinglargha way, ey Tewrat ehliliri! Chünki hékmet xezinisining achquchini élip turup, özünglar uning ichige kirmidinglar we kirey dégenlernimu kirgüzmidinglar.■Mat. 23:13.

53 U shu yerdin chiqqandin kéyin, Tewrat ustazliri bilen Perisiyler uning bilen qattiq qarshiliship, uninggha köp ishlarni muzakirilishishke qistidi □«U shu yerdin chiqqandin kéyin...» — yaki «U bularni éytqanda,...». 54 we uning üstidin shikayet qilishqa sözidin birer eyib tépiwélishqa paylap yüretti.