1 Bu ishlardin kéyin, Reb muxlislardin yene yetmishini teyinlep, özi barmaqchi bolghan barliq sheher-yézilargha ikki-ikkidin özidin burun ewetti.□«özi barmaqchi bolghan barliq sheher-yézilargha ikki-ikkidin özidin burun ewetti» — «özidin burun» grék tilida «uning yüzidin burun».
Bezi kona köchürmilerde «yetmish ikkisi» déyilidu. 99٪ köchürmilerde «yetmish» déyilidu. Bu san Tewrattiki birnechche «xasiyetlik sanlar»gha mas kélidu; mesilen, Israilning 12 qebilisi bar idi we 70 aqsaqali bar idi («Chöl.» 11:11ni körüng). Estayidil oqurmenler Tewrattiki bashqa yerlerdin mushu «12+70» dégen ikki sanning bille kelginini köridu. 2 U ulargha mundaq tapilidi:

— Yighilidighan hosul derweqe köp, lékin hosulni yighquchi ishlemchiler az iken. Shunga hosul Igisidin köprek ishlemchilerni Öz hosulungni yighishqa ewetkeysen, dep tilenglar.□«Yighilidighan hosul derweqe köp, lékin hosulni yighquchi ishlemchiler az iken» — «hosul» mushu yerde Xudaning padishahliqini qobul qilishqa teyyar turidighan kishilerni bildüridu, elwette. Mushundaq ademler «ormichilar»gha, yeni özlirige xush xewerni yetküzgüchilerge mohtajdur. «hosulning Igisi» — Xuda, elwette.  ■Mat. 9:37; Yuh. 4:35; 2Tés. 3:1. 3 Ménginglar! Men qozilarni börilerning arisigha ewetkendek silerni ewetimen.■Mat. 10:16. 4 Hemyan, xurjun we keshler almanglar; yolda kishiler bilen salamlishishqa toxtimanglar.□«xurjun» — yaki «tilemchining xaltisi». «yolda kishiler bilen salamlishishqa toxtimanglar» — ashu dewrdiki Yehudiylar arisida salamlishishqa adette uzun waqit kétetti.  ■2Pad. 4:29; Mat. 10:9; Mar. 6:8; Luqa 9:3; 22:35. 5 Qaysi öyge kirsenglar, aldi bilen: «Mushu öydikilerge aramliq bolghay!» denglar.■Mat. 10:12; Mar. 6:10. 6 U öyde «aramliq igisi» bolsa, tiligen aramliqinglar shu öyge qonidu; eger bolmisa, u aramliq özünglargha yanidu.□«U öyde «aramliq igisi» bolsa...» — «aramliq igisi» grék tilida «aramliqning oghli» déyilidu. Undaq ademler, shübhisizki, amanliqperwer bolup, Xudadin kélidighan amanliqni söyidu, shundaqla xush xewerni qarshi alidu. 7 Andin chüshken öyde turup yötkelmengler, shu öydikilerning berginini yep-ichinglar, chünki ishlemchi öz ish heqqini élishqa heqliqtur. U öydin bu öyge yötkilip yürmenglar.□«Andin chüshken öyde turup yötkelmengler» — démek, u öydin bu öyge yötkilip yürmenglar. «ishlemchi öz ish heqqini élishqa heqliqtur» — démek, xush xewerge ériship, rohiy payda körgen anglighuchilarning xush xewerchilerge jismaniy jehettin yardem bérishi tégishlik ishtur. «U öydin bu öyge yötkilip yürmenglar» — bu emrde chong danaliq bar. Ikki sewebtin éytilghan bolushi mumkin: — (1) kona zamanlarda köp diniy wez éytquchilar öymu-öy yoqlap pul tileytti; lékin Eysaning muxlisliri héch tilemchilik qilmasliqi kérek; (2) ular öymu-öy köchüp yürse, xelqte bir-birige qarap hertürlük heset-guman peyda bolushimu mumkin — «Némishqa ular bizning öyde qonmaydu?» yaki «Némishqa ular bizning öydin köchüp kétidu?» dégendek.  ■Law. 19:13; Qan. 24:14; 25:4; Mat. 10:10; 1Kor. 9:4,14; 10:27; 1Tim. 5:18.

8 Siler qaysi sheherge kirsenglar, ular silerni qobul qilsa, ular aldinglargha néme qoysa shuni yenglar. 9 U yerdiki késellerni saqaytip, ulargha: «Xudaning padishahliqi silerge yéqinlashti!» denglar. □«Xudaning padishahliqi silerge yéqinlashti!» — mushu söz grék tilida yene «Xudaning padishahliqi üstünglargha chüshti!» dégen menini bildüridu. 11-ayetni we 11:20nimu körüng. 10 Biraq siler qaysi sheherge kirsenglar, ular silerni qobul qilmisa, ularning reste-kochilirigha chiqip köpchilikke: ■Mat. 10:14; Mar. 6:11; Luqa 9:5. 11 «Silerge agah bolsun üchün hetta shehiringlarning ayighimizgha chaplashqan topisinimu qéqip chüshürüwétimiz! Halbuki, shuni bilip qoyunglarki, Xudaning padishahliqi silerge rasttinla yéqinlashti!» — denglar. □«Silerge agah bolsun üchün hetta shehiringlarning ayighimizgha chaplashqan topisinimu qéqip chüshürüwétimiz!» — «ayaghdiki topini qéqip chüshürüwétish» — mushu isharet «bizning siler bilen munasiwétimiz yoq», dégenni bildürüp, Xudaning sözini ret qilghanlargha qattiq agahlandurush idi. «Xudaning padishahliqi silerge rasttinla yéqinlashti!» — 9-ayettiki izahatta éytilghandek, bu sözler grék tilida yene «Xudaning padishahliqi üstünglargha chüshti!» dégen menini bildürüshi mumkin, we belkim mushu yerde del shu menididur.  ■Ros. 13:51; 18:6. 12 Men silerge éytip qoyayki, shu küni hetta Sodom shehiridikilerning köridighini bu sheherdikilerningkidin yénik bolidu.□«Shu küni hetta Sodom shehiridikilerning köridighini bu sheherdikilerningkidin yénik bolidu» — bashqa alahide waqit körsitilmise, «shu küni» muqeddes kitabta herdaim qiyamet künini, yeni Mesihning qaytip kélidighan künini körsitidu. «Sodom shehiri» — Ibrahim peyghember zamanidiki sheher bolup, bu sheherlerning ademliri oxshash jinsliqlar zinaxorluqigha (bechchiwazliqqa) qattiq bérilip gunahqa patqanliqtin, Xuda bu sheherlerni ademliri bilen qoshup ot chüshürüp yoqatqan.

13 Halinglargha way, ey qorazinliqlar! Halinglargha way, ey Beyt-Saidaliqlar! Chünki silerde körsitilgen möjiziler Tur we Zidon sheherliride körsitilgen bolsa, u yerlerdikiler xéli burunla bözge yöginip, külge milinip towa qilghan bolatti. □«Tur we Zidon sheherliri» — Tur we Zidon esli butperes yat ellerning sheherliri idi. Mesilen, «Ez.» 26-29-babni körüng. «u yerlerdikiler xéli burunla bözge yöginip, külge milinip towa qilghan bolatti» — «bözge yöginip, külge milinish» kona zamanlarda qattiq pushayman qilish, gunahlargha towa qilishning bir ipadisi idi. 14 Qiyamet künide Tur we Zidondikilerning köridighini silerningkidin yénik bolidu. 15 Ey ershke kötürülgen Kepernahumluqlar! Siler tehtisaragha chüshürülisiler!□«Ey ershke kötürülgen Kepernahumluqlar!» — bashqa birxil terjimisi: «Ey siler Kepernahumluqlar! Asman’gha chiqmaqchimidinglar?». Lékin bizningche «asman’gha kötürülgen» dégini toghra bolup, bu söz Eysa ularning arisida bolghanliqtin ulargha körsitilgen zor imtiyaz-iltipatni körsitidu.

16 U muxlislirigha yene:

— Kimdekim silerni tingshisa, ménimu tingshighan bolidu; kimdekim silerni chetke qaqsa, ménimu chetke qaqqan bolidu; kim méni chetke qaqqan bolsa, méni ewetküchinimu chetke qaqqan bolidu, — dédi.■Mat. 10:40; Mar. 9:37; Yuh. 13:20.

17 Yetmish muxlis xushal-xuramliq ichide qaytip kélip:

— I Reb! Hetta jinlarmu séning naming bilen bizge boysunidiken! — dep melum qildi.□«Hetta jinlarmu séning naming bilen bizge boysunidiken!» — ular ademlerni azad qilip chaplashqan jinlarni heydigen.

18 U ulargha:

— Men Sheytanning asmandin chaqmaqtek chüshüp ketkenlikini körgenmen. □«Men Sheytanning asmandin chaqmaqtek chüshüp ketkenlikini körgenmen» — grék tilida «Men Sheytanning asmandin chaqmaqtek chüshüp ketkenlikini körüwatattim» — yetmish muxlis wezipisini orundighanda Eysa ularning jin-sheytanlarning üstidin bolghan ghelibisini körüwatatti.  ■Weh. 12:8, 9. 19 Mana, men silerge yilan-chayanlarni dessep yanjishqa we düshmenning barliq küch-qudritini bésip tashlashqa hoquq berdim. Héchqachan héchqandaq nerse silerge zerer yetküzelmeydu. □«men silerge yilan-chayanlarni dessep yanjishqa we düshmenning barliq küch-qudritini bésip tashlashqa hoquq berdim» — mushu ayette «yilan-chayanlar» belkim Sheytanning küchliri, yeni jin-alwastilarni körsitidu; «düshmen» bolsa Sheytanning özini körsitidu.  ■Mar. 16:18; Ros. 28:5. 20 Lékin siler rohlarning silerge boysun’ghanliqi tüpeylidin shadlanmanglar, belki naminglarning ershlerde pütülgenliki tüpeylidin shadlininglar, — dédi.■Mis. 32:32; Yesh. 4:3; Dan. 12:1; Fil. 4:3.

21 Shu waqitta, Eysa rohta xushallinip mundaq dédi:

«Asman-zémin Igisi i Ata! Sen bu heqiqetlerni danishmen we eqilliqlardin yoshurup, sebiy balilargha ashkarilighanliqing üchün séni medhiyileymen! Berheq, i Ata, neziringde bundaq qilish rawa idi.□«Shu waqitta, Eysa rohta xushallinip mundaq dédi...» — «rohta xushallinip...» belkim öz rohida xushallandi. Bezi alimlar «rohta»ni «Muqeddes Rohta» dep chüshinidu.  ■Ayup 5:12; Yesh. 29:14; Mat. 11:25; 1Kor. 1:19; 2:7, 8; 2Kor. 3:14.

22 Hemme manga Atamdin teqdim qilindi; Oghulning kimlikini Atidin bashqa héchkim bilmeydu, we Atiningmu kimlikini Oghul we Oghul ashkarilashni layiq körgen kishilerdin bashqa héchkim bilmeydu».■Zeb. 8:5-6; Yuh. 1:18; 3:35; 6:44, 45; 17:2; 1Kor. 15:27; Fil. 2:10; Ibr. 2:8.

23 Andin u muxlislirigha burulup, ulargha astighina:

Siler körüwatqan ishlarni körgen közler neqeder bextliktur! □«Siler körüwatqan ishlarni körgen közler neqeder bextliktur!» — yaki «Siler körüwatqan ishlarni körgen közler neqeder mubarektur». «mubarek» eslide «Xuda teripidin beriketlen’gey» dégen menide.  ■Mat. 13:16. 24 Chünki men silerge shuni éytip qoyayki, nurghun peyghemberler we padishahlar siler körgen ishlarni körüshke intizar bolghini bilen ularni körmigen; we siler anglawatqan ishlarni anglashqa intizar bolghini bilen, ularni anglap baqmighan, — dédi.■1Pét. 1:10.

25 We mana, Tewrat ustazliridin biri ornidin turup Eysani sinimaqchi bolup:

— Ustaz, menggülük hayatqa waris bolmaq üchün néme ishni qilishim kérek? — dep soridi.□«Ustaz, menggülük hayatqa waris bolmaq üchün néme ishni qilishim kérek?» — grék tilida «néme ishni qilishim kérek?» dégen söz melum bir ishni birla qétim qilishni bildüridu.

26 U jawaben: — Tewrat qanunida néme pütülgen? Buninggha özüng qandaq qaraysen? — dédi.□«buninggha özüng qandaq qaraysen?» — grék tilida «buni qandaq oquysen?».

27 Héliqi kishi jawaben:

— «Perwerdigar Xudayingni pütün qelbing, pütün jéning, pütün küchüng we pütün zéhning bilen söygin»; we «Qoshnangni özüngni söygendek söy» — dédi.□«Perwerdigar Xudayingni pütün qelbing, pütün jéning, pütün küchüng we pütün zéhning bilen söygin»; we «Qoshnangni özüngni söygendek söy» — «Qan.» 6:5 we «Law.» 19:18.  ■Law. 19:18; Qan. 6:5; 10:12; 30:6; Rim. 13:9; Gal. 5:14; Yaq. 2:8.

28 Eysa uninggha: — Toghra jawab berding. Mana shundaq qilsang hayat bolisen, — dédi.□«Toghra jawab berding. Mana shundaq qilsang hayat bolisen» — «Xudani söyüsh» üchün Uni tonush kérek; uni tonush üchün Oghli bilen munasiwette bolush kérek (22-ayetni körüng).

29 Lékin özini heqqaniy dep ispatlimaqchi bolup, Eysadin yene sorap:

— Emdi «Méning qoshnam» kimdur? — dédi.□«Lékin özini heqqaniy dep ispatlimaqchi bolup,...» — yaki «Lékin özining soal sorishining yolluq ikenlikini bildürüsh üchün...». «Emdi «Méning qoshnam» kimdur?» — Yehudiy ölimilar we ustazlargha nisbeten «bizning qoshnilirimiz» peqet «Yehudiy qérindashlirimiz» dep hésablash kérek idi. Yehudiy emesler we Samariyelikler hergiz «qoshna» hésablanmaytti.

30 Eysa jawaben mundaq dédi:

— Bir adem Yérusalémdin Yérixo shehirige chüshüwétip, yolda qaraqchilarning qoligha chüshüp qaptu. Qaraqchilar uning kiyim-kécheklirini salduruwélip, uni yarilandurup, chala ölük halda tashlap kétiptu. 31 We shundaq boldiki, melum bir kahin shu yoldin chüshüwétip, héliqi ademni körüp, yolning u chéti bilen méngip ötüp kétiptu. □«melum bir kahin shu yoldin chüshüwétip, héliqi ademni körüp, yolning u chéti bilen méngip ötüp kétiptu» — mushu kahin Yehudiy bolushi kérek, elwette. Eger héliqi adem ölgen bolsa, undaqta kahin uninggha tegse, «napak hésablinip» muqeddes ibadetxanida ishleshke waqitliq nalayiq bolatti. Biraq u «(yuqiridin) chüshiwatidu» — démek, ibadetxanidin bashqa yerge kétiwatqanidi. Shuning bilen uning: «Mushu ölgendek ademge tegsem bolmaydu» dégen bahanini qilishi téximu orunsiz idi. Chünki u «napak» bolup qalsa, ibadetxanigha kirish kérek bolghan waqitqiche alliqachan «paqlinip bolatti». 32 Shuningdek bir Lawiyliq rohaniy bu yerge kelgende, yénigha kélip qarap qoyup, yolning u chéti bilen méngip ötüp kétiptu. □«bir Lawiyliq rohaniy» — Lawiylar muqeddes ibadetxanida kahinlargha yardemchi bolatti we bashqa rohiy ishlar, jümlidin telim bérish bilen shughullinatti. Eger héliqi kishi ölgen bolsa, umu «ölgen adem»ge tegsem «napak bolimen», dégenni bahane qilalaytti. 33 Lékin seperde bolghan bir Samariyelik héliqi ademning yénigha kelgende, uni körüpla ich aghritiptu □«bir Samariyelik...» — «Samariyelikler» Yehudiylar öch körgen, «kapir» dep hésablighan xelq idi. 34 we aldigha bérip, jarahetlirige may we sharab quyup, téngip qoyuptu. Andin uni öz ulighiqa mindürüp, bir saraygha élip bérip, u yerde halidin xewer aptu. 35 Etisi yolgha chiqqanda, ikki kümüsh dinarni élip saraywen’ge bérip: «Uninggha qarap qoyung, buningdin artuq chiqim bolsa, qaytishimda sizge töleymen» deptu.□«dinar» — grék tilida «dénarius» — Ikki dinar bir ishchining ikki künlük heqqige yéqin.

36 Emdi Eysa héliqi ustazdin:

— Séningche, bu üch adem ichide qaysisi qaraqchilarning qoligha chüshken héliqi kishige heqiqiy qoshna bolghan? — dep soridi.□«Séningche, bu üch adem ichide qaysisi qaraqchilarning qoligha chüshken héliqi kishige heqiqiy qoshna bolghan?» — mushu temsil boyiche muhim soal «qoshnam kim?» emes, belki «men dégen kim?». Mesihning temsli boyiche, méning yénimda turghan herqandaq kishige (qaysi millettin bolushidin qet’iynezer) «qoshna bolush»umgha toghra kélidu. Démek, «Men bashqilargha heqiqiy qoshnimen?».

37 — Uninggha méhribanliq körsetken kishi, — dep jawab berdi u.

Eysa uninggha: — Undaq bolsa, sen hem bérip shuninggha oxshash qilghin, — dédi.

38 We shundaq boldiki, u muxlisliri bilen bille yolda kétiwétip, melum bir yézigha kirdi. U yerde Marta isimlik bir ayal uni öyige chaqirip méhman qildi. □«u muxlisliri bilen bille yolda kétiwétip...» — grék tilida «ular yolda kétiwétip...». 39 Martaning Meryem isimlik bir singlisi bar idi. U Eysaning ayighi aldida olturup, uning söz-kalamini tingshiwatatti. 40 Emdi méhmanlarni kütüsh ishlirining köplükidin köngli bölünüp ketken Marta Eysaning aldigha kélip:

— I Reb, singlimning méni méhman kütkili yalghuz tashlap qoyghinigha karing bolmamdu? Uni manga yardemlishishke buyrughin! — dédi.

41 Lékin Eysa uninggha jawaben:

— Ey Marta, Marta, sen köp ishlarning ghémini yep aware bolup yürüwatisen. □«Marta, Marta,...» — muqeddes kitabta, birsining bir ademning ismini yaki bir jayning namini tekrar ikki qétim chaqirishi uninggha bolghan chongqur méhir-muhebbitini ipadilep, uning özige eziz ikenlikini körsitidu. 42 Biraq birla ish zörürdur; we Meryem shuningdin özige nésiwe bolidighan yaxshi ülüshni tallidi; bu hergiz uningdin tartiwélinmaydu — dédi.□«biraq birla ish zörürdur» — bu néme ish? Mesihning bu intayin muhim bayani toghrisida «qoshumche söz»imizde azraq toxtilimiz.