1 Shu waqitta, — deydu Perwerdigar, — Men Israilning jemetlirining Xudasi bolimen, ular Méning xelqim bolidu.

2 Perwerdigar mundaq deydu: — Qilichtin aman qalghan xelq, yeni Israil, chöl-bayawanda iltipatqa ige bolghan; Men kélip ularni aram tapquzimen. □«Qilichtin aman qalghan xelq, yeni Israil, chöl-bayawanda iltipatqa ige bolghan» — «Israil» mushu yerde Asuriye impériyesi miladiyedin ilgiriki 722-yili özige sürgün qilghan on qebilini körsitidu. «Qilichtin aman qalghan xelq» yene Babilgha sürgün bolghan Yehudani körsitidu (51:50ni körüng). «Chöl-bayawanda iltipatqa ige bolghan» dégen sözler, Israil Misirdin qutquzulup chiqip, chöl-bayawandin ötüp nurghun karamet ishlarni körgendek, mushu sürgün bolghan Israil bilen Yehuda Babil we bashqa shimaliy tereplerdin teng qutquzulup, chöl-bayawandin ötüp Xudaning iltipati bilen nurghun karamet ishlarni köridu. 3 Perwerdigar yiraq yurtta bizge körünüp: «Men séni menggü bir muhebbet bilen söyüp keldim; shunga Men özgermes méhribanliq bilen séni Özümge tartip kelgenmen. 4 Men séni qaytidin qurimen, shuning bilen sen qurulisen, i Israil qizi! Sen qaytidin dapliringni élip shad-xuram qilghanlarning ussullirigha chiqisen. ■Yer. 30:19 5 Sen qaytidin Samariyening taghliri üstige üzümzarlar tikisen; ularni tikküchiler özliri tikip, méwisini özliri yeydu. □«Sen qaytidin Samariyening taghliri üstige üzümzarlar tikisen; ularni tikküchiler özliri tikip, méwisini özliri yeydu» — üzümzarni östürüsh üchün uzun waqit kérek bolghachqa, ularning mewjut bolghanliqi shu chaghning aman-tinchliq künler ikenlikini körsitidu.  ■Yesh. 65:21 6 Chünki Efraimning égizlikide turghan közetchiler: «Turunglar, Perwerdigar Xudayimizgha ibadet qilishqa Zion’gha chiqayli!» — dep nida kötüridighan küni kélidu.□«Efraimning égizlikide turghan közetchiler: ...» — «Efraim» dégenlik mushu yerni «Israil», yeni «shimaliy padishahliq»ni körsitidu (shimaliy padishahliqtiki on qebile bezi waqitlarda qisqiche «Efraim» dep atalghan). «Israil» Yehudadin ayrilip chiqqan waqtida, Israilning padishahi öz puqralirini burunqidek Yehuda bilen bille Yérusalémdiki ibadetxanida ibadet qilsa, undaqta özidin yüz örüp kétishi yaki yaltiyishi mumkin dep qarap, ularning Yérusalémgha barmasliqi üchün özining «ibadetxana»sini qurup uninggha butlarni salghan. Mushu bésharet, kelgüside mushundaq hesetxorluq mewjut bolmaydu, Yehuda we Efraimning Xudaning ibaditide qelbi bir bolidu, deydu. «közetchiler» — bularning adettiki burchi, düshmenlerning yéqin kelgenliki toghruluq agah bérish. Lékin shu künler tinch-aman bolghachqa, ularning birdinbir burji «yéngi ay»ni bayqap, bayram-héytlarning yétip kelgenlikini, shuningdek Yérusalémgha chiqayli, dep jakarlashtin ibaret bolidu.  ■Yesh. 2:2, 3; Mik. 4:2

7 Chünki Perwerdigar mundaq deydu: —

Yaqup üchün shad-xuramliq bilen naxsha éytinglar,

Ellerning béshi bolghuchi üchün ayhay kötürünglar;

Jakarlanglar, medhiye oqup: «I Perwerdigar, Séning xelqingni,

Yeni Israilning qaldisini qutquzghaysen!» — denglar!□«Yaqup üchün shad-xuramliq bilen naxsha éytinglar, ellerning béshi bolghuchi üchün ayhay kötürünglar; jakarlanglar, medhiye oqup...denglar!» — bu sözler kimlerge éytilidu? Yaqup «ellerning béshi» dep atalghachqa, bu sözler «yat eller»ge éytilishi mumkin (10-ayetni körüng); yaki bolmisa sürgünlüktin yurtqa baldur qaytip kéliwatqan Yehudagha, yaki qérindashlirigha dua qilishni dewet qilip éytilidu.

8 Mana, Men ularni shimaliy yurtlardin épkélimen,

Yer yüzining chet-chetliridin yighimen;

Ular arisida emalar we tokurlar bolidu;

Hamilidar we tughay dégenler bille bolidu;

Ular ulugh bir jamaet bolup qaytip kélidu.■Yer. 3:18

9 Ular yigha-zarlar kötürüp kélidu,

Ular dua-tilawet qilghanda ularni yétekleymen;

Men ularni ériq-östengler boyida, héch putlashmaydighan tüz yol bilen yétekleymen;

Chünki Men Israilgha ata bolimen,

Efraim bolsa Méning tunji oghlumdur.■Mis. 4:22

10 Perwerdigarning sözini anglanglar, i eller,

Déngiz boyidiki yiraq yurtlargha: —

«Israilni tarqatquchi uni qaytidin yighidu,

Pada baqquchi padisini baqqandek U ularni baqidu;

11 Chünki Perwerdigar Yaqupni bedel tölep qutuldurghan,

Uninggha Hemjemet bolup özidin zor küchlük bolghuchining changgilidin qutquzghan!» — dep jakarlanglar.■Yesh. 40:10; 49:24,25

12 Ular kélip Ziondiki égizliklerde shad-xuramliqta towlaydu,

Perwerdigarning iltipatidin, yeni yéngi sharabtin, zeytun méyidin, mal-waranning qoziliridin berq uridu;

Ularning jéni xuddi mol sughirilghan baghdek bolidu,

Ular ikkinchi héch solashmaydu.■Yesh. 61:11

13 Shu chaghda qizlar ussulda shadlinidu,

Yigitler we moysipitlarmu teng shundaq bolidu;

Chünki Men ularning ah-zarlirini shad-xuramliqqa aylandurimen;

Men ulargha teselli bérip, derd-elimining ornigha ularni shadliqqa chömdürimen.

14 Men kahinlarni molchiliq bilen toyghuzimen,

Xelqim iltipatimgha qanaet qilidu, — deydu Perwerdigar.

15 Perwerdigar mundaq deydu: —

Ramah shehiride bir sada,

Achchiq yigha-zarning pighani anglinidu,

— Bu Rahilening öz baliliri üchün kötürgen ah-zarliri;

Chünki u baliliri bolmighachqa, tesellini qobul qilmay pighan kötüridu.□«Ramah shehiride bir sada, achchiq yigha-zarning pighani anglinidu,..» — «Ramah» bolsa Beyt-El we Beyt-Lehem arisidiki yéza; Yaqupning ayali Rahile (bala tughqinida) shu yerde ölüp kömülgenidi. Rahile «Israil»diki on qebilining ichidiki ikki chong qebilining ejdadi bolghan Efraim we Manassehning chong apisi idi; mushu yerde u ularning Israil zéminidin (sürgün bolup) elwida ayrilip ketkenliki üchün yighlap tashlighanliqigha simwol qilinidu.  ■Mat. 2:17,18

16 Perwerdigar uninggha mundaq deydu: — Yigha-zaringni toxtat, közliringni yashlardin tart; chünki munu tartqan japayingdin méwe bolidu, — deydu Perwerdigar; — ular düshmenning zéminidin qaytidu; 17 berheq, kélechiking ümidlik bolidu, — deydu Perwerdigar; — we séning baliliring yene öz chégrisidin kirip kélidu.

18 Men derweqe Efraimning özi toghruluq ökünüp:

«Sen bizge shash torpaqqa terbiye bergendek sawaq-terbiye berding;

Emdi bizni towa qildurghaysen,

Biz shuning bilen towa qilip qaytip kélimiz,

Chünki Sen Perwerdigar Xudayimizdursen;□«Men derweqe Efraimning özi toghruluq ökünüp: «Sen bizge shash torpaqqa terbiye bergendek sawaq-terbiye berding; emdi bizni towa qildurghaysen, ... chünki Sen Perwerdigar Xudayimizdursen» — ibraniy tilida Efraimning sözlirining hemmisi «men», «méni» qatarliq almashlar bilen ipadilinidu. Chüshinishlik bolsun dep mushu ayette we 19-ayette Efraim bayan qilin’ghanda, «men» dégen sözni «biz» dep terjime qilduq.
Ibraniy tilida «towa qilish» we «qaytip kélish» bir söz bilenla ipadilinidu. Mushu yerde shübhisizki, hem xelqning towa qilishini we öz yurtigha qaytip kélishinimu körsitidu.  ■Yigh. 5:21

19 Chünki biz towa qildurulushimiz bilen heqiqeten towa qilduq;

Biz özimizni tonup yetkendin kéyin, yotimizni urduq;

Biz yashliqimizdiki qilmishning sherm-hayasi tüpeylidin nomus qilip, xijalette qalduq!» — dégenlikini anglidim.□«biz özimizni tonup yetkendin kéyin, yotimizni urduq» — «yotini urush» dégen heriket qattiq pushayman, qattiq xijaletni bildüretti.  ■Qan. 30:2

20 — Efraim Manga nisbeten jan-jiger balam emesmu?

Chünki Men uni eyibligen teqdirdimu, uni herdaim könglümde séghinimen;

Shunga ich-baghrim uninggha aghriwatidu;

Men uninggha rehim qilmisam bolmaydu, — deydu Perwerdigar.

21 — Shunga özüngge yol belgilirini békitip qoyghin;

Sen sürgün’ge mangghan yolgha, shu kötürülgen yolgha köngül qoyup diqqet qilghin;

Hazir shu yol bilen qaytip kel, i jan-jigirim Israil qizi,

Mushu sheherliringge qarap qaytip kel!

22 Sen qachan’ghiche ténep yürisen, i yoldin chiqquchi qizim?

Chünki Perwerdigar yer yüzide yéngi ish yaritidu:

— Ayal kishi baturning etrapida yépiship xewer alidu!□«Perwerdigar yer yüzide yéngi ish yaritidu: — ayal kishi baturning etrapida yépiship xewer alidu!» — bu ajayib bésharet toghruluq «Qoshumche söz»imizni körüng. Bizningche u Mesihning pak qiz Meryemdin tughulushini öz ichige alidu.

23 Samawi qoshunlarning Serdari bolghan Perwerdigar — Israilning Xudasi mundaq deydu: — Men ularni sürgünlüktin qayturup eslige keltürginimde Yehudaning zéminida we sheherliride xeqler yene Yérusalém toghruluq: «Perwerdigar séni bextliq qilghay, i heqqaniyliq turghan jay, pak-muqeddeslikning téghi!» deydighan bolidu. ■Yer. 50:7 24 Shu yerde Yehuda — sheherliridikiler, déhqanlar we pada baqquchi köchmen charwichilar hemmisi bille turidu. 25 Chünki Men hérip ketken jan igilirining hajitidin chiqimen, herbir halidin ketken jan igilirini yéngilandurimen.

26 — Men Yeremiya buni anglap oyghandim, etrapqa qaridim, nahayiti tatliq uxlaptimen.□«— Men Yeremiya buni anglap oyghandim, etrapqa qaridim, nahayiti tatliq uxlaptimen» — bezi alimlar bu ayet kelgüsidiki Israilning ehwalini körsitip: «Ular shu chaghda: «Biz hazir oyghinip etrapqa qarisaq, yaxshi uyqudin behrimen bolduq» deydu» dep terjime qilidu. Bizningche belkim Xudaning sözi Yeremiyagha chüshide kelgendur.

27 Mana, shu künler kéliduki, — deydu Perwerdigar, — Men Israil jemetide we Yehuda jemetide insan neslini we haywanlarning neslini térip östürimen. 28 Shundaq boliduki, Men ularni yulush, söküsh, halak qilish, aghdurush üchün, ulargha nezirimni salghandek, Men ularni qurush we tikip östürüsh üchünmu ulargha nezirimni salimen, — deydu Perwerdigar.

29 Shu künlerde ular yene: «Atilar achchiq-chüchük üzümlerni yégen, shunga balilarning chishi qériq sézilidu» dégen mushu maqalni héch ishletmeydu. □«Atilar achchiq-chüchük üzümlerni yégen, shunga balilarning chishi qériq sézilidu» — démek, ata-bowimiz yaman ish qilghan, biraq biz uning yaman aqiwitini, Xudaning jazasini körimiz. 30-ayetni körüng.  ■Ez. 18:2, 3 30 Chünki herbirsi öz gunahi üchün ölidu; achchiq-chüchük üzümlerni yégenlerning bolsa, özining chishi qériq sézilidu.□«achchiq-chüchük üzümlerni yégenlerning bolsa, özining chishi qériq sézilidu» — bu 30-ayettiki maqal 29-ayettiki mequlning eksidur. «Ezakiyal peyghember» kitabida izahlighinimiz («qoshumche söz»imizde, «Ez.» 18:12 toghruluq éytilghan)dek, ata-bowilirining gunahliri bala-ewladlirigha melum bir tesiri bardur, dep eks étidu; lékin Xuda hazir yéngi ehdini (31-34ni körüng) ular bilen tüzmekchi boliduki, ularning herbirining Xuda bilen alahide munasiwet-dostluqi bar bolidu, ötkendiki ishlar ulargha héchqandaq tesir yetküzmeydu.

31 Mana, shu künler kéliduki, — deydu Perwerdigar, — Men Israil jemeti we Yehuda jemeti bilen yéngi ehde tüzimen; ■Ibr. 8:8 32 bu ehde ularning ata-bowiliri bilen tüzgen ehdige oxshimaydu; shu ehdini Men ata-bowilirini qolidin tutup Misirdin qutquzup yétekliginimde ular bilen tüzgenidim; gerche Men ularning yoldishi bolghan bolsammu, Méning ular bilen tüzüshken ehdemni buzghan, — deydu Perwerdigar. 33 Chünki shu künlerdin kéyin, Méning Israil jemeti bilen tüzidighan ehdem mana shuki:

— Men Öz Tewrat-qanunlirimni ularning ichige salimen,

Hemde ularning qelbigimu yazimen.

Men ularning Ilahi bolimen,

Ularmu Méning xelqim bolidu.□«shu künlerdin kéyin» — belkim Xuda xelqini öz yurtigha qayturghandin kéyin.  ■Yer. 24:7; 30:22; 31:33

34 Shundin bashlap héchkim öz yéqinigha yaki öz qérindishigha: — «Perwerdigarni tonughin» dep ögitip yürmeydu; chünki ularning eng kichikidin chongighiche hemmisi Méni tonup bolghan bolidu; chünki Men ularning qebihlikini kechürimen hemde ularning gunahini hergiz ésige keltürmeymen, — deydu Perwerdigar.■Yesh. 54:13; Yer. 33:8; Mik. 7:18; Yuh. 6:45; Ros. 10:43

35 Quyashni kündüzde nur bolsun dep bergen, ay-yultuzlarni kéchide nur bolsun dep belgiligen, dolqunlirini sharqiritip déngizni qozghaydighan Perwerdigar mundaq deydu (samawi qoshunlarning Serdari bolghan Perwerdigar Uning namidur): —■Yar. 1:16; Yesh. 51:15

36 — Mushu belgiligenlirim Méning aldimdin yoqap ketse, — deydu Perwerdigar, — emdi Israilning ewladlirimu Méning aldimdin bir el bolushtin menggüge qélishi mumkin. 37 Perwerdigar mundaq deydu: — Yuqirida asmanlar mölcherlense, töwende yer ulliri tekshürülüp bilinse, emdi Men Israilning barliq ewladlirining qilghan hemme qilmishliri tüpeylidin ulardin waz kéchip tashlighuchi bolimen, — deydu Perwerdigar.

38 Mana, shu künler kéliduki, — deydu Perwerdigar, — sheher mexsus Manga atilip «Hananiyelning munari»din «Doqmush derwazasi»ghiche qaytidin qurulidu; 39 elchem tanisi qaytidin ölchesh üchün shu yerdin «Gareb döngi»giche, andin Goatqa burulup sozulidu; 40 jesetler we qurbanliq külliri tashlinidighan pütkül jilgha, shundaqla Kidron deryasighiche hem sherqke qaraydighan «At derwazisi»ning doqmushighiche yatqan étizlarning hemmisi Perwerdigargha pak-muqeddes dep hésablinidu; sheher qaytidin héch yulup tashlanmaydu, hergiz qaytidin aghdurup tashlanmaydu.□«jesetler we qurbanliq külliri tashlinidighan pütkül jilgha» — mushu «jilgha» «Hinnomning jilghisi» (Ge-Hinnom)ni körsitidu (7-bab, 31-32-ayet we izahatinimu körüng). Bu jilghigha exletler hem herxil napak nersiler tashlinatti. Bu intayin napak, paskina jilghining kelgüsi zamanda (ayetning ikkinchi qismida éytilghandek) Xudagha atap muqeddes bolidighanliqi ajayib ish bolidu. Démek, Xudaning shepqiti bilen pütkül sheher we uning hemmisi intayin pak-muqeddes bolidu.
Yérusalém xehirining hazirqi etrapliri bu ayetlerde körsitilgen jaylarda kéngeytelmekte. «jesetler... tashlinidighan... jilgha» .. «Kidron deryasi»... «At derwazisi» — sheherning jenubiy teripige, «Kidron deryasi» sherqiy teripige, «At derwazisi» bolsa belkim shimaliy teripige jaylashqanidi.