1 Men Médialiq Darius padishah bolghan birinchi yilidila, uni mustehkemlesh hem kücheytish üchün ornumdin qozghalghanidim. 2 Emdi men sanga heqiqetni éytip bérey: —

Buningdin kéyin Parsqa yene üch padishah hökümranliqqa chiqidu; kéyin tötinchi padishah chiqip, bashqa padishahlardinmu köptin köp mal-dunyani toplaydu; u mal-dunyaliridin qudret tépip, hemme yurtlarni Grétsiyege jeng qilishqa qozghaydu.□«Buningdin kéyin Parsqa yene üch padishah hökümranliqqa chiqidu; kéyin tötinchi padishah chiqip...» — bu 11-babtiki bésharetler nahayiti tepsiliy körsitilgen. Biz mushu yerde tepsilatliri toghruluq köp izahat bermiduq, bularni «Qoshumche söz»imizge kirgüzduq. Kitabxanlarning özliri «ottura sherq»ning tarixi toghruluq herqandaq kitabtin bu bésharetlerning qandaq emelge ashurulghanliqini köreleydu. Asasen bu aldin éytilghan ishlar miladiyedin ilgiriki 530-164-yillar dawamida yüz bergen. Lékin 36-ayettin bashlap, bésharetler axirqi zamandiki ishlarghiche ötidu.

3 Uningdin kéyin küchlük bir padishah meydan’gha chiqidu. U zor padishahliqni idare qilip, némini xalisa shuni qilidu. □«Uningdin kéyin küchlük bir padishah meydan’gha chiqidu» — bu padishah «büyük Iskender», Grétsiyening birinchi impératori. 4 Lékin u hoquq yürgüzüwatqinida, padishahliqi parchilinip asmanning töt shamal teripige bölünüp kétidu. Uning textige ewladliri warisliq qilalmaydu, kéyinki padishahliq u höküm sürgen waqtidikidek küchlük bolmaydu; chünki uning padishahliqi aghdurulup, bashqilargha tewe bolup kétidu.

5 Uningdiki serdarlarning ichidin biri «jenubiy padishah» bolup küchiyidu; lékin yene bir serdar uningdinmu küchlük bolidu we özining téximu chong padishahliqini soraydu. □«Uningdiki serdarlar» — yaki «uningdiki emirliri». «Uningdiki serdarlarning ichidin biri «jenubiy padishah» bolup küchiyidu» — bu bésharettiki «jenubiy padishah»lar shübhisizki, Misirning padishahlirini körsitidu (8-ayetni körüng), birinchisi «Pitolimi sotér» (miladiyedin ilgiriki 323-285-yillarda höküm sürgen. 6 Birnechche yil ötkendin kéyin, jenubiy padishah shimaliy padishah bilen ittipaq tüzidu; jenubiy padishahning qizi shu ittipaqni mustehkemlesh üchün shimaliy padishahning yénigha baridu. Lékin kéyin bu qiz érishken hoquqidin mehrum qilinidu; shimaliy padishah özimu hoquqini qolida tutalmay, mezmut turalmaydu. Bu qiz we uni élip kelgenler, uning balisi hem shu waqitlarda uni qollighuchilarning hemmisige satqunluq qilinidu.□«jenubiy padishah shimaliy padishah bilen ittipaq tüzidu» — ibraniy tilida peqet «ular ittipaq tüzidu» déyilidu.
Bu bésharettiki «shimaliy padishah» shübhisizki tarixta Suriye dégen rayonda höküm sürgen. Birinchi «shimaliy padishah» bolsa Silyuqus nikator (Silyuqus I) bolup, eslide Misir padishahi «Pitolimi sotér»ning chong générali idi. U miladiyedin ilgiriki 312-280-yillarda textke olturghan. «bu qiz érishken hoquqidin mehrum qilinidu» — ibraniy tilida «bu qiz bilikining küchidin mehrum bolidu». «uning balisi hem ...» — ibraniy tilida «uning tughqini...». Bezi kona köchürmilerde «uni tughdurghuchi hem...» déyilidu.

7 Halbuki, uning ata jemet tughqinidin biri qoshunning hoquqini qoligha élip padishah bolup, shimaliy padishahning qorghinigha bésip kirip, ulargha qarshi hujum qilip chong ghelibe qilidu. □«uning ata jemet tughqinidin biri» — ibraniy tilida: — «uning yiltizliridin biri». «...padishah bolup» — ibraniy tilida «...uning (yeni jenubiy padishahning) ornigha turup,...» dep ipadilinidu. «...biri, qoshunning hoquqini qoligha élip padishah bolup,...» — bashqa birxil terjimisi «... biri, u bolsa uning (shimaliy padishahning) qoshunigha qarshi chiqip,...» 8 U ularning ilah-butliri, quyma mebudliri we butxaniliridiki altun-kümüshtin yasalghan jam-qachilarni Misirgha élip kétidu. U birnechche yil shimaliy padishahtin özini néri qilidu. □«quyma mebudliri» — yaki «emirliri». «butxaniliridiki altun-kümüsh...» — yaki «ularningki altun-kümüsh...». 9 Shimaliy padishah jenubiy padishahning zéminigha bésip kiridu, lékin axiri öz yurtigha chékinidu.□«jenubiy padishahning zémini» — Misirni körsitidu.

10 Shimaliy padishahning shahzadiliri qozghilip, zor qoshun teshkilleydu. Shahzadilerdin biri kelkündek kélip jenubqa bésip kiridu. Kéyin u yene jeng qilip, düshmen qorghinighichimu bésip kiridu. □«Kéyin u yene jeng qilip,...» — yaki «U qaytip, andin jeng qilip,..». 11 Jenubiy padishah qattiq ghezepte qoshun tartip jengge atlinip, shimaliy padishahqa hujum qilidu. Shimaliy padishah zor bir qoshunni jengge salidu, lékin uning shu zor qoshuni meghlup bolup esirge élinidu.

12 Shu zor qoshunning esirge élinishi bilen jenubiy padishah intayin meghrurlinidu. U tümenligen ademlerni yoqitidu, biraq uning ghelibisi uzun dawamlashmaydu. 13 Chünki shimaliy padishah yurtigha qaytip, burunqidinmu köp we küchlük qoshun teshkilleydu. Békitilgen yillar toshqandin kéyin u zor qudretlik qoshunni köp teminatlar bilen qoshup bashlap kélidu. 14 U chaghda nurghun kishiler jenubiy padishahqa qarshi turup uninggha qarshi qozghilang kötüridu. I Daniyal — séning xelqing ichidiki zorawanlar mushu ghayibane alamettiki bésharetni emelge ashurmaqchi bolup, yoghanchiliq qilidu, lékin ular meghlup bolidu. 15 Shimaliy padishah potey sélip mustehkem sheherni muhasire hujumi qilip bésiwalidu. Jenubdiki küchler, hetta eng xil qoshunlarmu berdashliq bérelmeydu, ularning qarshiliq qilghudek küchi qalmaydu. 16 Shimaldiki tajawuzchi bolsa özi xalighanche ish qilidu, uninggha héchkim qarshiliq qilalmaydu. U «güzel zémin»ni ishghal qilidu; uning qolida uni weyran qilghuchi küch bolidu. □«güzel zémin» — Qanaan zémini, yeni Pelestin. «uning qolida uni weyran qilghuchi küch bolidu» — ibraniy tilida «uning halakiti uning qolida bolidu». 17 Shimaliy padishah bel baghlap padishahliqidiki barliq küchlerni seperwer qilip Misirgha yol alidu; u Misir bilen ehde tüzidu, özi ehdide turghandek qilidu. Biraq Misirning hakimiyitini aghdrurush üchün u ayallirining bir qizini Misir padishahigha béridu. Lékin qizi atisi terepte turmaydu, uni qollimaydu.□«...küchlerni seperwer qilip Misirgha yol alidu» — «jenubiy padishahliq»ning Misir ikenliki 8-ayettin körünidu. «u Misir bilen ehde tüzidu, özi ehdide turghandek qilidu» — bashqa birxil terjimisi «uning bilen birnechche durus ademler bille baridu; u öz békitkinini emelge ashuridu». «Biraq Misirning hakimiyitini aghdrurush üchün...» — ibraniy tilida «Biraq Misirning hakimiyitini chiritish üchün...».

18 Kéyin u déngiz boyidiki yurtlargha hujum qilip, nurghun ademlerni esirge alidu. Lékin yat bir serdar uning kishilerni xar qilishlirini chekleydu we eksiche, uning bu xarlashlirini özige yanduridu. □«nurghun ademlerni esirge alidu» — yaki «nurghun yurtlarni igileydu». 19 U öz yurtidiki qorghanlargha chékinip kélidu. Lékin axirida u putlinip yoqilip kétidu. □«U öz yurtidiki qorghanlargha chékinip kélidu» — yaki «U öz yurtidiki qorghanlargha nishan qilip diqqet qilidu». 20 Kéyin uning ornigha yene bir padishah textke olturidu; u padishahliqning eng shan-shereplik jayigha bir zalim alwangbégini ewetidu. Lékin u uzun ötmeyla, malimanchiliqmu bolmay, jengmu bolmay öltürülidu».□«padishahliqning eng shan-shereplik jayi» — bu yerde «eng shan-shereplik jayi» belkim muqeddes ibadetxanini körsitidu. Yene birxil terjime qilghanda, «padishahliqning shan-sheripini bézesh üchün bir zulum salghuchini ewetidu» dégendek bolidu.

21 — «Shuningdin kéyin pes bir adem uning ornigha chiqip shimaliy padishahliqni alidu; emma padishahliqning hörmet-shöhriti uninggha héch tewe bolmaydu, dep qarilidu; lékin u xelqning asayishliq peytidin paydilinip, yalaqchiliq wasitiliri bilen hakimiyetni tartiwalidu. 22 Zéminigha kelkündek bésip kirgen küchlerni u hem kelkündek hujum qilip yoqitidu, shuningdek u hettaki «Xudaning ehdiside békitilgen emir»nimu yoqitidu. □«Xudaning ehdiside békitilgen emir» — mushu yerde muqeddes ibadetxanidiki «bash kahin»ni körsitidu. Oniyas isimlik kishi, bash kahin we bek adil kishi bolup, Suriyening «Antioqus Épifanis» dégen padishahi teripidin miladiyedin ilgiriki 172-yili öltürülgen. 23 Shertname tüzüsh arqiliq u bashqa yurtlarni aldaydu; ademliri kichik bir qoshun bolsimu, lékin uning küchi awup-awup, qudret tapidu.

24 U xalayiqning asayishliq peytidin paydilinip, eng bay ölkilerge tajawuz qilip kirip, atiliri yaki atilirining atiliri zadi qilip baqmighan ishlarni qilidu, yeni u oljini, ghenimetlerni we nurghun bayliqlarni qol astidikilirige üleshtürüp béridu; melum bir mezgilgiche qorghanlarghimu hujum qilish qestide bolidu. 25 U öz küchini ishqa sélip chong gheyret bilen qozghilip, zor qoshunni bashlap, jenubiy padishahqa hujum qilidu. Jenubiy padishahmu nahayiti zor qudretlik bir qoshun bilen jengge atlinidu. Lékin jenubiy padishah xainlarning yoshurun suyiqestige uchrap, muweppeqiyet qazinalmaydu. 26 Chünki uning nazu-németlirini yégenler uni yiqitidu. Uning qoshuni hemme yerge tarqilidu; nurghunliri öltürülidu.□«uning nazu-németlirini yégenler» — démek, eng ishenchlik ademliri.

27 Kéyin, bu ikki padishah bir-birini qestliship, yaman niyet bilen bir dastixanda tamaq yéyiship, bir-birige yalghan gep qilishidu; lékin bu ishlar héchkimge payda yetküzmeydu, chünki bu ishlarning axiri peqet belgilen’gen waqittila bolidu. □«bu ishlarning axiri peqet belgilen’gen waqittila bolidu» — mushu sirliq sözler toghruluq «qoshumche söz»imizni körüng. 28 Shimaliy padishah nurghun mal-mülüklerni élip öz yurtigha qaytidu. U könglide Xudaning xelqi bilen tüzgen muqeddes ehdige qarshi turidu; shuning bilen u ehdige qarshi heriketlerni qilip, andin öz yurtigha qaytidu.

29 Belgilen’gen waqitta shimaliy padishah yenila jenubqa tajawuz qilidu; lékin bu qétimqi ehwal ilgirikige we yene kélip eng axirqi qétimqisidiki bilenmu oxshimaydu. □«lékin bu qétimqi ehwal ilgirikige we yene kélip eng axirqi qétimqisidiki bilenmu oxshimaydu» — bashqa birxil terjimisi: — «lékin bu qétimqi axirqi ehwal ilgirikige oxshimaydu».
Bu bésharet (terjimimiz boyiche) toghruluq «qoshumche söz»imizni körüng. 30 Chünki Kittim arilidin chiqqan kémiler hujum qilip kélidu. Shunga u derd-elem bilen chékinidu we Xudaning Öz xelqi bilen tüzgen muqeddes ehdisige qarap intayin ghezeplinidu, uninggha qarshi xalighinini qilidu; shundaqla chékinip yan’ghanda muqeddes ehdige asiyliq qilghuchilarni etiwarlaydu. □«Kittim arilidin chiqqan kémiler» — «Kittim» hazirqi «Séprus» dégen ottura déngizdiki aral. Bu bésharet shübhisizki, miladiyedin ilgiriki 168-yili, Rim impériyesining kémiliri Kittim arilidin chiqip Antioqus Épifanisqa (Misirgha tajawuz qilghan waqtida) hujum qilghinini körsitidu. 31 Uning teripide turghan birnechche küchler qorghan bolghan muqeddes ibadetxanini bulghaydu, «kündilik qurbanliq»ni emeldin qalduridu we «weyran qilghuchi yirginchlik nomussizliq»ni uning ornigha qoyidu. □«qorghan bolghan muqeddes ibadetxana...» — yaki «muqeddes ibadetxana we qorghan...». «kündilik qurbanliq» — 8:11diki izahatni körüng.  ■Dan. 7:25; 9:27; Mat. 24:15; Mar. 13:14; Luqa 21:20; 2Tés. 2:3-4 32 U muqeddes ehdige xainliq qilghuchilarni xushamet-hiyligerlik bilen chirikleshtüridu; lékin öz Xudasini dost tutquchi xelq bolsa qeyserlik bilen heriket qilidu. 33 Xelq ichidiki aqillar nurghun qérindashlirigha telim yetküzidu; lékin birnechche künler ularning beziliri qilichta yiqilidu, otta köydürülüp öltürülidu, zindan’gha chüshidu yaki bulang-talanggha uchraydu. 34 Yiqilghan waqitlirida, Xudaning xelqi azghine yardemge ige bolidu. Emma nurghun kishler ularning qatirigha xushamet-hiyligerlik bilen soqunup kiridu. 35 Bezi aqillar yiqilidu. Lékin ularning yiqilishi özlirining sinilishi, tawlinish-tazilinishi, qiyamet künigiche paklinishi üchündur. Chünki axiret Xuda belgiligen waqittila kélidu.□«Chünki axiret Xuda belgiligen waqittila kélidu» — mushu yerde, bésharet «Antioqus Épifanis»ning dewridin, axir zaman’gha ötidu.  ■Dan. 12:10

36 Shimaliy padishah öz meyliche qiliwéridu; u tekebburliship, özini herqandaq ilahlardinmu ulughlap üstün qoyup, hetta hemme Ilahlarning Ilahi Bolghuchigha ajayib kupurluq söz qilidu; taki Xudaning ghezipi toluq tökülgen künigiche u dawamliq zor ronaq tapidu. Chünki Xudaning békitkini emelge ashmay qalmaydu. ■Dan. 7:25; 9:27; Mat. 24:15; Mar. 13:14; Luqa 21:20; 2Tés. 2:3-4; Weh. 13:1-8 37 Bu padishah ata-bowiliri choqun’ghan ilahlarghimu pisent qilmaydu, ayallarghimu héchqandaq hewes qilmaydu. Emeliyette u herqandaq ilahni hörmetlimeydu, chünki u özini herqandaq ilahtin ulugh dep qaraydu. □«ayallarghimu héchqandaq hewes qilmaydu» — yaki, «u ayallar etiwarlaydighan ilahqimu hörmet qilmaydu». 38 Bularning ornida u «küchler ilahi»ni hörmetleydu; uning ata-bowilirimu ezeldin choqunmighan bu ilahni bolsa u altun, kümüsh, yaqut we bashqa qimmetlik sowghatlarni teqdim qilip hörmetleydu. 39 U eng mustehkem qorghanlarni shundaq bir gheyriy ilahqa tayinip igileydu. Kimki uning hökümranliqigha béqinsa, u shulargha shereplik mensep béridu, ularni köpchilikni bashquridighan qilidu we in’am süpitide yer-zéminni teqsim qilip béridu.□«... gheyriy ilahqa tayinip igileydu» — yaki, «... gheyriy ilahqa hujum qilidu». Yene birxil terjimisi: «U eng mustehkem qorghanlarni igilep, u bu ilahqa choqunushni berpa qilidu». «inam süpitide...» — yaki «melum bir bahada (sétiwétip),...».

40 Axir zaman kelgende, jenubiy padishah esker chiqirip uninggha hujum qilidu. Shimaliy padishah jeng harwiliri, atliq eskerler we nurghun kémiler bilen quyundek uninggha qayturma zerbe béridu. U barliq yurtlargha tajawuz qilip, kelkündek téship keng yer-zéminlarni basidu. 41 U hetta «güzel zémin»gha bésip kiridu; nurghun eller azdurulup yiqitilidu. Lékin bular, yeni Édomlar, Moablar we Ammonlarning chongliri uning qolidin qutulup qalidu. □«güzel zémin» — Qanaanni (Pelestinni) körsitidu.  ■Weh. 12:6 42 Shimaliy padishah barliq döletlerge qolini sozidu, Misir zéminimu qéchip qutulalmaydu. 43 U Misirning altun-kümüsh bayliqliri we bashqa qimmet bahaliq buyumlirini talan-taraj qilidu. Liwiyelikler we Éfiopiyilikler uninggha boysunup egishidu.

44 Kéyin sherq we shimaldin kelgen shepiler uni alaqzade qilidu. U téximu derghezep bolup nurghun kishini qirghinchiliq qilip öltürimen dep jeng qozghaydu 45 We déngizlarning otturisida, körkem muqeddes tagh teripige orda chédirlirini tikidu. Lékin uning ejili shu yerde toshidu we héchkim uni qutquzmaydu».□«déngizlarning otturisida» — démek, Ottura Déngiz we Ölük Déngizning otturisida. «körkem muqeddes tagh» — Yérusalém sélin’ghan «Zion téghi»ini körsitidu. Bu ayetning bashqa bir xil terjimisi: «...déngizlar we muqeddes tagh arisida...».