1 Kanu kinie Yesusi altopa nona andoli sipi tenga sukundu pupelie nirimumuni, nomu ⸤Gallilli⸥ yakondo omba yunge kolea ⸤Kapeniame taono⸥ orumu.
3 Aku nirimu kinie pilkulie Pulu Yemonga ungu manemanga pulume pilku mane siringi ye marene†bokumunge alsena anjokondo “41. saveman”. enono konopuni pilkulie, ‘Iyemone Pulu Yemo marake tekemo.’ ningu pilieringi.
4 Eno konopu lieringi mele Yesusini pilipelie nimbendo: “Eno nambemune konopu leko kenjikimiliye? 5 Iyemondo “Nunge ulu pulu kerime manie pupili, siye kolkoro.” nimbo kinie eno ulu te naa kanokolie ‘We we tepa nikimu.’ konopu lengeye? Molo “Ola angilku nunge kunungumu liku mengo kimbu kongono teko andou.” nimbo kinie yu ola angilimbene naa angilimbenje mona lemba manda kanokolie ‘Aku sipe mindili sipe nikimunje?’ konopu lengeye? 6 Nalo “Manie Omba Mana Ye A Lierimu Yemo‡bokumunge alsena anjokondo “32.3. Pikinini Bilong Man”. tondolo pelemomone ya ma koleana yembomanga ulu pulu kerime “Manie pupili, siye kolkoro.” manda nimbé.’ ningu piliengi!’ nimbu aku sipu nindu.” nirimu.
10 Pe Yesusi Mateyunge ulkena langi nomba molorumu kinie kou takisi lili yema kinie, ⸤Juda ye awilimene⸥ “ulu pulu kerime teli ye” ⸤niringi⸥ wema kinie awisili ongo Yesusi kinie yu lombili andoli yema kinie*bokumunge alsena anjokondo “10. disaipel”. eno pea manie molko langi noringi. 11 ⸤Eno aku siku telune langi nongo moloringi kulu⸥ Parisi yemane kanokolie yu lombili andolimendo walsiku pilkulie ningendo: “Enonga ungu mane sili yemo kou takisi lili yema kinie ulu pulu kerime teli ye wema kinie eno-kinie yu nambemune langi pea nokomeleye?” niringi.†ungu pulu te inie anjokondo 11:19*.
12 Aku siku niringi mele pilipelie Yesusini enondo nimbendo: “Kuru naa tolemo yemboma doketana naa pulimele. Kuru tolemo yemboma mindi doketana pulimele kanumu.‡Ungu iko topalie Parisi yemando nimbendo: “ ‘Kuru naa tolemo.’ konopu lemele yemboma doketana naa pulimele’ nirimu akumu Parisi yemane “Kapola molemolo.” konopu lekolie “Doketa Yesusi” molorumune naa puringi nalo eno konopu keri pepili moloringi. Bokumunge alsena anjokondo “11. Farisi”. 13 Nane “Yembo sumbi nilime na molombona wangi.” nimbondo ma koleana naa orundu.§Yembo kake teli mare paa naa molemele kanumu (Romo 3:23). Nalo Parisi yemane ‘Olio ye sumbi nilime molemolo. We yemboma keri.’ ningu pilieringimunge Yesusini eno iri mele topa ‘Pulu Yemone eno kepe naa kanopa peanga kanolemo.’ nimbe aku nirimu. ‘Ulu pulu keri teli yemboma na molombona wangi.’ nimbondo orundu. Ulu pulu keri teli yemboma lipu tapondombondo orundu kene*Yesusini nimbe simbendo mana orumu ungumu inie yakondo 3:2. eno puku Pulu Yemonga bokune molemo ungu tenga pulumu puku pili-peyo. Pulu Yemone nimbendo:
15 ⸤Aku siku niringi kinie pilipelie⸥ Yesusini topondopa enondo ⸤ungu iko te topa yu-kinie ulu te wendo ombá mele nimbelie⸥ nimbendo: “Ambo limbe ye te yunge pulu lemo yema kinie molemo kinie eno konopu sikulie “Kola tepo langi naa namili.” manda ningeye? Manda naa ninge. Pe mindi, ambo limbe yemo eno molongena ongo wendo liku ⸤tonge⸥ kinie kanu walemanga sike ⸤konopu keri panjiku⸥ langi naa nongendo mi tonge. ⸤Isili-ou molo.⸥*Aku ungu ikomonga sukundu ambo limbe yemo Yesusi yu. Yu tonge kinie yu lombili andoli yema konopu keri panjiku langi mi tongemondo nirimu.
16 “Mulumbale ou te sungu nilimo kinie olione mulumbale paa konde tenga te kopisipu lipu, sungu nilimomonga naa topo tambululimolo kanumu. Yembo tene aku sipe topa tambulkenje kanu mulumbalemo nona panjilke kinie mulumbale konde kopiselimu kanga lepa lli nimbelie mulumbale oumu kelepa kamu awili tepa sungu nilke.†ungu ikoselonga ungu pulumu LLuku 5:36*.
17 “Kongi-meme kalumuni teli mingi-ou tenga no waene konde naa lakolemolo kanumu. Yembo tene mingi-ou tenga no waene konde te kolkanje kanu no waenemo mingine sukundu pepalie pe akolka kinie kanu mingi oumu naa akopa sungu nilke. Kanu kinie nomo kepe mingimu kepe kamu keri lelka. Akumunge no waene konde kongi-meme kalumuni teli mingi kondena mindi kolemolo kanumu. ⸤Pe nomo akolemo kinie kalumuni teli mingi kondemo anjo yando pupe sungu naa nilimomonga⸥ nomo kinie mingi kondemo pea kapola lemo.” nirimu.
19 Aku nirimu kinie Yesusi ola angilipe yu lombili purumu. Yesusi lombili andolime pea puringila.
20-21 Kanu kinie ambo te molorumu kanumunge pena perimu walema pora naa nirimu. Yu pena mindi pepili ponie engaki rurepo omba purumu. Kanu ambomone ‘Yunge wale pakolimu mindi ambolondu liemo na konde pumbo.’ nimbe pilipelie Yesusi pumbe purumu kinie bulkundu omba, yunge wale pakolimunge pundumu ambolorumu.§inie anjokondo14:36. 22 Ambolorumu kinie Yesusi topele topa yu kanopalie nimbendo: “Ambolamo, nu konopu waengo nipili moloyo. ‘Nu manda tepa konde limbe.’ konopu lienu kanu ulumuni nu konde pukunu.” nirimu. Kanu enamonga ambomo konde pupelie we molorumu.
23 Kanu kinie Yesusi ⸤Juda yemboma maku toko Pulu Yemonga ungumu pilieringi ulkemo⸥ nokoli yemonga ulkena sukundu ombalie yembo awisili molko kondo kolko, kolape-mingi langoko, kola awili-teko teko moloringi kanopalie yuni nimbendo: 24 “Eno anjo pame! Ambolamo kolou naa kolomu. We uru mindi pelemo.” nirimu.*Ungu iko torumu. Jono 11:11-15, Ou Korini 11:30, 15:20, Epesasi 5:14, Ou Tesallonaika 4:13,14,15, 5:10. Wale mare ‘Yemboma pilku sundunge.’ nimbu “koloringi” molo “yembo kolemelema” molo ungu aku sipema sumbi sipu torumulu. Aku nirimu kinie ⸤ambola kanumu sike kolopa pora sirimu pilkulie yuni “We uru pelemo.” nirimumunge⸥ yu ungu taka tondoko tawe tenderingi.
25 Kanu kinie yembo maku toko moloringime pulu sipe pena-pena tepalie ⸤ambola onomo lierimu⸥ suluminiana pupe yunge kimu ambolorumu kinie ambolamo ola molorumu. 26 Iulu tondolo terimumunge temanemo kanu koleamonga sukundu lierimu koleamanga pali anjo anjo purumu pilieringi.
28 Yu ulke tenga sukundu purumu kinie mongo keri lieli yeselo yu molorumune lombili oringili kinie yuni elo walsipelie: “Elo na mawa tekembele mele ‘Manda temba.’ konopu lekembele§bokumunge alsena anjokondo “8. bilip”. molo moloye?” nirimu kinie
29 Kanu kinie yuni elonga mongoselonga ambolopalie nimbendo: “Nane ‘manda temba.’ konopu lekembele mele aku sipe wendo opili.” nirimu 30 kinie elonga mongoselo peanga lierimu, melema altoko kanoringili. Yesusini elo tondolo mundupe mane sipelie nimbendo: “Elone iulu wendo okomomo yembo teluri kepe paa naa piliengi, naa ningu siele!” nirimu. 31 Nalo elo pena pukulu Yesusini terimu mele aku koleamonga sukundu lierimu koleamanga pali temane toko silikulu andoringili.
34 Nalo Parisi yemane*bokumunge alsena anjokondo “11. Farisi”. ningendo: “Kurumenga nomimuni yu lipe tapondolemo-na yuni kurume topa makorolemo.” niringi.†ungu pulu te inie anjokondo 12:24-37 molemo.
- a Mako 2:1-12, LLuku 5:17-26.
- b bokumunge alsena anjokondo “41. saveman”.
- c bokumunge alsena anjokondo “32.3. Pikinini Bilong Man”.
- d Mako 2:13-17, LLuku 5:27-32.
- e bokumunge alsena anjokondo “10. disaipel”.
- f ungu pulu te inie anjokondo 11:19*.
- g Ungu iko topalie Parisi yemando nimbendo: “ ‘Kuru naa tolemo.’ konopu lemele yemboma doketana naa pulimele’ nirimu akumu Parisi yemane “Kapola molemolo.” konopu lekolie “Doketa Yesusi” molorumune naa puringi nalo eno konopu keri pepili moloringi. Bokumunge alsena anjokondo “11. Farisi”.
- h Yembo kake teli mare paa naa molemele kanumu (Romo 3:23). Nalo Parisi yemane ‘Olio ye sumbi nilime molemolo. We yemboma keri.’ ningu pilieringimunge Yesusini eno iri mele topa ‘Pulu Yemone eno kepe naa kanopa peanga kanolemo.’ nimbe aku nirimu.
- i Yesusini nimbe simbendo mana orumu ungumu inie yakondo 3:2.
- j Osia 6:6.
- k Mako 2:18-22, LLuku 5:33-39.
- l Aku siku teringimunge pulumu isipe: ‘Tepo kenjikimulu mele kanopo keri kanokomolo mele Pulu Yemone kanopa piliepili.’ ningu, walse walse langi mi toko naa nongo moloringi. Molo yembo te kolemo kinie ‘Olio kondo kolkomolo mele kanangi.’ ningu walse walse langi mi toko naa nongo moloringi. Molo ‘Pulu Yemo kinie ungu nimbu ulu mare mawa temolo kinie yuni paa piliepili.’ ningu molo ungu te lupe aku siku mele ningulie walse walse langi mi toko naa nongo we moloringila. Ulumunge ungu mare Konana 35:13, 69:10.
- m Aku ungu ikomonga sukundu ambo limbe yemo Yesusi yu. Yu tonge kinie yu lombili andoli yema konopu keri panjiku langi mi tongemondo nirimu.
- n ungu ikoselonga ungu pulumu LLuku 5:36*.
- o Mako 5:21-43, LLuku 8:40-56.
§9:20-21: inie anjokondo14:36.
- q Ungu iko torumu. Jono 11:11-15, Ou Korini 11:30, 15:20, Epesasi 5:14, Ou Tesallonaika 4:13,14,15, 5:10. Wale mare ‘Yemboma pilku sundunge.’ nimbu “koloringi” molo “yembo kolemelema” molo ungu aku sipema sumbi sipu torumulu.
- r bokune ya mindi molemo. Pe walse aku sipe mele ulu te wendo orumu temanemo inie anjokondo 20:29-34.
- s bokumunge alsena anjokondo “32.1. Pikinini Bilong Devit”.
- t bokumunge alsena anjokondo “8. bilip”.
- u bokumunge alsena anjokondo “11. Farisi”.
- v ungu pulu te inie anjokondo 12:24-37 molemo.
- w Mako 6:6-13, LLuku 9:1-6.
- x bokumunge alsena anjokondo “20. kingdom”.
- y Kambu 27:17, Isikiele 34:5, bokumunge alsena anjokondo “44.1. sipsip”.
- ~26~ Yuni aku nirimumu ungu iko topa, “langi” nirimu yembomando nimbe, “Langi Pulu Yemo” nirimu Pulu Yemondo nirimu.