2 ⸤Aku sipe nirimu kinie pilipelie⸥ Yesusini enondo nimbendo: “Eno Pulu Yemo kinie ungu ningendo i siku mele niengi:
5 Aku nimbelie pe enondo ungu te pea nimbendo: “Nununge pulu lemo yembo te paa ipulueli awi-burumi molombana pukulie yundu ninindu: “Ano, ga mare siyo. 6 Ye ponenge te kolea tenga pumbendo nanga ulkena pemba okomo nalo na ga te naa lemo kene nuni na gamare si.” nilina kinie
7 yuni nundu nimbendo: “Nuni na umbune te aku siku naa si.” nilke. “Ambolangoma kinie ou nambune sipu uru pemulu kene na ola molopo wendo ombo melte nu manda naa simbo, molo.” nilke.
8 “Nane enondo nimbu sikiru: Yu angena molemomonga ola molopa ga naa silke nalo nuni yu kimbu-kimbu siku mawa telinamonga yu siye kolopa wendo omba ga silke.
9 “Aku telkamonga eno ⸤nanga lombili andolime⸥ ndo ungu te pea nikirula: ⸤Lapa, Mulu Koleana Molemo Yemo,⸥ melema mawa teko “Si.” niengi. Aku tenge kinie melema sike simbe linge. ⸤Lapa molemona⸥ melema korangi. Aku tenge kinie melema sike kanoko linge. Ulke kerepulune angilku “Sukundu wamili.” niengi. Aku ninge kinie “Sukundu waa.” nimbe nambune tondomba. 10 Mawa tenge melema sike simbe linge, koronge melema sike kanoko linge, “Sukundu wamili.” ninge kinie sike nambune tondomba. Aku temba kene aku teaa.[d]
11 “Enonga ye te yunge malo ombalie “Tata, oma te nambo si.” nimbé kinie yunge lapane wambiye te simbeye? 12 Molo kangomone “Tata, kera mulu te nambo si.” nimbé kinie yunge lapane kiriwara[e] molo makena[f] te lipe simbeye? 13 Pe eno konopu keri pepili molemele yembomane aku siku enonga ambolangoma mele peangama silimele liemo, enonga mulu koleana molemo Lapamone ⸤mele paa olandopa naa simbeye? Olandopa simbemo.⸥ Yembomane yundu “Mini Kake Telimu olionga konopune omba pepili si.” ningu mawa tenge yemboma yuni eno simbe linge.” nirimu.
14 Walse ye te yunge konopune kuru te molorumu-ne ungu manda naa nirimu kinie Yesusini kanu kurumu makoromba makororumu. Kurumu wendo omba ulsu purumu kinie kanu yemo ungu nirimu. Aku terimu kanokolie yembomane mini-wale munduku moloringi. 15 Nalo yembo mare ⸤Yesusi-kinie konopu keri panjeringi⸥ kanumene ningendo: “Kurumenga nomi Belsipuli[g] Yesusinge konopune molopalie yu tondolo silimo-na yuni kurume topa makorolemo.” niringi. 16 Yembo marene Yesusi manda manjiku “Nambolka nimbenje.” ningu[h] yundu ningendo: “Nu sike Pulu Yemone ‘Kongono tendani.’ nimbe lipe mundorumunje kanamili, mulu koleana ⸤Pulu Yemone mindi manda temba⸥ ulu tondolo te tei.” niringi.[i]
17 Enone aku siku konopuni pilieringi mele Yesusini pilipelie ‘⸤Yesusi Setene-kinie opa pulue moloringilimunge Setenene yu naa lipe tapondolka mele paa piliengi!’ nimbe⸥ enondo nimbendo: “Yembo talape te konopu telune naa pupili molko suku singine owe panjiku eno enono opa teko lupe lupe molemele kinie kanu talapemo pora nilimo. ⸤Molo⸥ ulke telune pelemele yemboma konopu telune pupili naa molko eno enono opa telemele kinie kanu yembo talapemo sungu siku lupe lupe molonge. 18 Aku sipela, Setenene yunge kuru te makorolkanje aku telkamonga yunge talapemo kinie opa mele telka. Pe yunge talapemo nambepa kapola molemelaye? ⸤Pora nilke.⸥ Enone nando “Belsipulini yu lipe tapondolemo-na yuni kurume makorolemo.” nikimili kanumu. Sike aku telkanje Belsipuli yunge talapemo pora nilke.[j]
19 “Ungu te piliengila! Nane Belsipulinge tondolomone kurume makorolio liemo enonga yemane nainge tondolomone kurume makorolemeleye? Akumunge, ⸤enonga ye kurume makorolemele yemane ‘Pulu Yemone olio tondolo silimo-na olione kurume makorolemolo.’ ningu pilimele-na⸥ enone nando inikimili ungume kanu yemane pilku apurukulie “Eno kolo tokomele.” ninge. 20 Nalo sike Pulu Yemone na tondolo silimo-na nane kurume makorondu liemo Pulu Yemo ye nomi kingimu molomba walemo[k] eno molemelena koronga wendo omu.” ⸤nirimu.⸥
21 “Ye enge nili tene opa melema ambolopa yunge ulkemo nokopa kondolemo kinie ye tene we manda sukundu omba melema wa naa limo. Yunge ulke lemo melema kapola lemo. 22 Kanu ulke nokolemo pulu yemone ‘Nanga opa melema ambolopolie nanga melema manda nokopo kondombo.’ nilimo nalo yunge opa pulue ye te tondolo olandopa pulimomo omba yu tomba tepalie opa puluemone ulke nokolemo yemo topa manie mundupe yu ambolemo opa melema anjo lipe, yunge ulkena lemo melema lipe memba pupe yunge pulu lemo yemboma moke tepa silimo.
23 “Na naa lipe tapondolemo yembomone na-kinie opa pulue molemo. Yembo tene na lipe tapondopa ⸤kongi sipisipime⸥ sukundu naa limo yembomone ⸤kongi sipisipime⸥ topa bulu-balu silimo.” ⸤nirimu.⸥
28 Yesusini nimbendo: “Sike nalo yembo Pulu Yemonga ungumu pilku liku teko molemele yemboma eno malo paaolandopa.” nirimu.
31-32 “Ou kolea awili Ninipa yemboma ⸤sike molko kenjeringi nalo Pulu Yemone ungu umbu tondorumu mele⸥ Jonane ⸤pilipe⸥ pupe Ninipa yemboma nimbe sirimu kinie pilkulie teko kenjeringi mele kanoko keri kanoko konopu alowa teko molko kondoringi.[q] Aku teringimunge kinié molemele yembomane Jonanga olandopa ye te ya molemo yemonga ungumu liku su siku naa pilimelemonga kote walemo pe wendo ombá kinie Ninipa yembomane kotena angilku, kinié molemele yembomando “Teko kenjeringi. Mindili nonge kinie papu.” ninge.
34 “Nunge mongomo nunge kangimunge tepe-llame mélemo. Aku kene nunge mongo peanga angilimo kinie nu kangi pali patepili moleno kinie nu molko kondoleno. Nalo nunge mongomo keri lemba kinie[v] nunge kangi pali sumbulu topili andoni. 35 Akumunge, nunge kangine pateli pembamo ‘alowa tepa sumbulu naa topili.’ ningu ⸤kangi patepili molemo mele molko kondoyo⸥. 36 Nunge kangine patepa tengepea tepili molko sumbulu telu kepe naa topili moloni kinie nunge kangi konopume pali patepili moloni. Tepe-llame patelemo kanolemolo mele nunge kangi konopuselo patepili moloni.” nirimu.
39 Yesusini ⸤yu konopu lipe mundorumu mele⸥ pilipelie ⸤ungu iko mele topa⸥ yundu nimbendo:
42 “Parisi yema, eno mindili nongo paa molko kenjinge! Enone poniena olemo mele kangama lkepa kulue kemu aku sipe melema mengo kambu toko tene tene ningu liku nosikulie telu telu ningu wendo liku ‘Pulu Yemonga kongono tendeli yema siemili.’ ningu silimele. Pulu Yemone aku siku ‘Teaa.’ nirimu mele eno papu telemele nalo ulu olandopa ulume naa telemele. We yemboma kondo naa kolko, Pulu Yemone yemboma konopu mondolemo mele eno manda manjiku yemboma konopu naa mondolemele. Aku siku ulu olandopa mele telemelanje papu. Kinié ulu maniendopama telemele mele munduku siye naa kolkolie aku ulume kinie ulu olandopama kinie peaselo telemelanje papu.[y] Nalo aku siku naa telemelemonga eno mindili nongo paa molko kenjinge!
43 “Parisi yema, eno Juda yemboma maku toko Pulu Yemonga ungumu pilimele ulkena sukundu pukulie manie molongendo ye awilime molemele polo peanga akune ‘molamili.’ ningu mendo puku polo akune konopu siku molemele.[z] Yemboma maku toko molemele koleamanga mongo kenge teko andonge kinie ‘We yembomane olio kanoko kapi niengi.’ ningu pilkulie konopu siku pilku molemelela. Aku telemelemonga eno mindili nongo paa molko kenjinge![aa]
44 “⸤Parisi yema,⸥ eno yembo ono kolea tenga ‘Yembo inie ono telemele.’ ningu naa pilku walu siku kimbu kambilimele mele eno aku siku molemelemonga mindili nongo paa molko kenjinge!” nirimu.[bb]
45 Yesusini aku sipe nirimu pilkulie Pulu Yemonga ungu manemanga pulume pilipe kondorumu ye tene yundu nimbendo: “Ungu Mane Silimu, ‘Nuni Parisi yema aku siku iri tokonomonga olio kepe iri tokono.’ konopu lekemolo.” nirimu kinie pilipelie
46 Yesusini kelepa eno ⸤iri topalie⸥ nimbendo: “Sike nikinu. Eno Pulu Yemonga ungu manemanga pulume pilku kondoli yema mindili nongo paa molko kenjingela! Enone ungu mane siku ‘Teaa.’ nilimele mele we yemboma eno pilkulie tengendo umbune kolemele. Aku siku umbune awisili mindili siku menge mele ‘Meangi.’ ningu sikulie enone enono laye kolte kepe ‘Lipu tapondopo meamili.’ naa ningu molemelemonga eno ⸤kepe⸥ mindili nongo paamolko kenjingela![cc]
47-48 “⸤Eno Pulu Yemonga ungu manemanga pulume pilku kondoli yema,⸥ enonga anda kolepalimene Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilku yemboma ningu siringi yema[dd] toko kondoringi. Kinié, yandopa, eno kanu yema ono teringi koleama a silimele.[ee] Anda-kolepalime enone kanu yema toko kondoringi pilku peanga pilkulie pekinié eno kanu yema ‘Papu toringi.’ ningu enone ono teringi koleama a silimelemonga eno mindili nongo paa molko kenjinge!
49 “⸤Ou enonga anda kolepalimene aku siku teringi, kinié enone aku siku telemele⸥ monga Pulu Yemo yuyu ungu pali pilipe konginjeli yemone ou nimbendo: “Nane ye mare ungu umbu tondopo ‘Enone yemboma ningu siengi.’ nimbu lipu mundupu, ye mare ‘Nanga kongonomo tende-paa.’ nimbu lipu mundumbo kinie[ff] yembomane mundumbo yemanga mare mindili siku, mare toko kondonge.” Pulu Yemone nirimu.
50-51 “Koro-ou Pulu Yemone ma kokele tepa wamorumu kinie enone Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilku yemboma ningu siringi ye kanume toko, pe yandopa yandopa kanu sili yema pali toko kondoringi. Koro-ou Adame malo Epele toko kondoko, pe yandopa yandopa kanu sili ye lupe lupema toliku puku, pe kamu Pulu Yemone ungu umbu tondorumu ungume pilipe yemboma nimbe sirimu ye Sekaraya Pulu Yemo ⸤popo toko kaloli⸥ ulke tembelena sukundu toko kondoringi. Kanune sukundu suluminia kake telimu anjokondo lepa, Pulu Yemo popo toko melema kaloringi polomo yakondo lierimu, kanu suku singine yu toko kondoringi. Ou moloringi yembomane kanu yema toko kondoringimunge Pulu Yemone eno sike mongo sirimu nalo kinié molemele yemboma eno Pulu Yemone kote pilipelie anda-kolepalimene aku siku teringimunge eno mongo simbela.[gg]
52 “Pulu Yemonga ungu manemanga pulume pilku kondoli yema, enone ungu manemanga pulume pilku kondolemele nalo “We yembomane naa piliengi!” ningu eno pilinge aulkemo pipi silimele. Eno Pulu Yemonga bokune molemo ungumu alieli kanolemele nalo apurukulie Pulu Yemone “ ‘Ye te eno lipe tapondopili.’ nimbu lipu mundumbo.” nirimu yemondo nimbe bokune molemo ungume kanokolie pilku sundulimele. Sumbi siku pilinge aulkemo eno naa pulimele; bokune kanu yemondo nilimo ungume ‘Piliemili pamili.’ ningu molemele yembo lupema pilinge aulkemo “Molo.” ningu pipi silimelela. Aku telemelemonga eno mindili nongo paa molko kenjinge!” nirimu.[hh]
53-54 Yesusini ⸤aku ungumu nimbe pora sipelie⸥ aku ulkemo mundupe siye kolopa pumbe purumu kinie yuni iri torumu ye Parisime kinie Pulu Yemonga ungu manemanga pulume pilku mane siringi yema kinie[ii] enone ‘Yu ungu nambolka ungu mare pea nimbelie, yu ungu nimbe kenjimbe kinie yu kote tendemolo.’ ningulie enone ungu lupe lupe awisili popenge teko walsiku pilkulie “Topondoko ni.” ningu tondolo munduku niringi.[jj]
<- LLUKU 10LLUKU 12 ->- a akumunge 11:2-4 Mateyu 6:9-13, 11:9-13 Mateyu 7:7-11, Jono 14:13-14, 15:16.
- b bokumunge alsena anjokondo “6. bikpela”.
- c bokumunge alsena anjokondo “20. kingdom”.
- d ungu pulu te Mateyu 7:7-8*.
- e Mateyu 12:22,24-29, Mako 3:22-27.
- f inie yakondo 10:19. Mele keriselo torumulu akumu Giriki ungune “Sikopiono” molemomonga ungu pulumu mele. “Sikopiono” akumunge ungu pulu te kinie pikisa kinie Lipe Ora Sirimu 9:3, 9:3**.
- g Mateyu 12:24, 9:34. Ungu pulu talo Mateyu 12:22-32, bokumunge alsena anjokondo “4. Belsebul”.
- h ungu pulu te Mateyu 16:1***.
- i Yuni enondo topondopa nirimu ungumu inie anjokondo 29-32.
- j Umbu yemboma konopu lemele mele isipe: ‘Kurume kinie ala yema kinie kapola kapola molemele, ala yemane kuru koyoko popo tondonge kinie kurume taka liku molko yemboma naa tonge.’ konopu lemele. Nalo kurume kinie enonga nomi Setene kinie enone ‘Yemboma molko kondangi.’ paa naa nilimele. Pulu Yemo kinie Yesusi kinie elo kinie kurume kinie kapola kapola naa molemele. Opa-puluema molemele. Nalo Yesusinge tondolomo paa olandopa. Ou Pulu Pulu 3:15, Romo 16:20, Ipuru 2:14, ya LLuku 11:14, 16:13-ekendo kepe.
- k bokumunge alsena anjokondo “20. kingdom”.
- l Mateyu 12:43-45.
- m “Ulke” nirimumu yemonga konopumundu nirimu.
- n Mateyu 12:39-42.
- o ungu pulu te Jono 2:11*.
- p Jona 1:1,17, 2:10, 3:1-2.
- q Jona 3:pali.
- r OuKingime 10, Pe Kingime Wale Talo Sipemo 9.
- s inie yakondo 10:12-15.
- t akumunge 11:34-35 Mateyu 6:22,23.
- u tepe-llame ungu tela inie yakondo 8:16.
- v inie yakondo 11:29 nirimu yembomando nirimu lemo.
- w pe eno altopa iri torumu ungume Mateyu 23:1-39. LLuku 20:45-47 ungu tela.
- x bokumunge alsena anjokondo “11. Farisi”.
- y Yembomane mele rureponga talo rureponga talo ningu nosilimelemanga telu telu ningu Pulu Yemo singe ungu mane te sike perimu (Ungu Manema 12:5-6,11, 14:22, Emosi 4:4, Mallakai 3:8,10). Nalo kanu yemane akumu mindili siku pilku teko, we ulu peangama naa teringi. Inie anjokondo 18:12 kananila.
- z inie anjokondo 14:7, 18:11, 20:46.
- aa Mateyu 23:6-7.
- bb Yuni nirimu mele ungu pulumu isipe: Yembo ono kolea naa kanoko kimbu kambilimele mele kerila. Eno Parisi yemane telemele mele we yembomane walu kanokolie ‘Ye peanga sumbi nilime.’ ningu, teko molemele mele aku siku manda manjiku telemele kinie kerila, akumundu nirimunje. (Juda yembomane ‘Yemboma yembo ono koleamo sumbi siku kanangi.’ ningu olí kamó kandoringi, Mateyu 23:27.)
- cc Mateyu 23:4.
- dd bokumunge alsena anjokondo “35. profet”.
- ee Kanu yema kondo kolkolie aku telemela. Nalo anda-kolepalimene kanu yema mindili siringi mele kinié kanu yemane “Ombá” niringi yemo Juda yembomanga tapu yemane toko kondonge teringi. Eno konopu talo peli yema. Molko telemele mele lupe, konopuni pilimele mele lupela, bokumunge alsena anjokondo “47. tupela maus”.
- ff bokumunge alsena anjokondo “1. aposel”.
- gg Yesusi toko kondongela; inie anjokondo 13:33-34.
- hh Mateyu 23:13.
- ii bokumunge alsena anjokondo “11. Farisi”, “41. saveman”.
- jj Yu kondi toringi ungu pulu te Mateyu 16:1***.