Vakatha Va I Vivako Utuniye Luk Le Rorori Utu iviva Bukuke iyake Luk va i rori. Va i viva wo i rorikaiya “Toto Thovuye Jisas Utuniye — Luk Le Rorori.” Bukuko iyako (Toto Thovuye) ghaghegotubwa iya bukuke iyake. Bukuke mbambaiwoke thiyake va i variye weya lolo regha, idae Tiyopilos. E bukuke iyake tɨne i utuŋa Jisas i njogha e buruburu, na ekelesiya me vivako lenji kaiwo utuniye. I woraŋgiya Nyao Boboma le vurɨgheghe e tɨne na Jisas ghalɨŋae gharaghambɨ thɨ utuŋa amalaghɨniye utuutuniye, i ri Jerusalem ko amba i raŋgi Judiya ele valɨvaŋgako laghɨye, Sameriya na e yambaneke laghɨye, ŋgoreiya Vak 1:8 le woraŋgiya. E bukuke iyake tɨne ne ra thuwe gharɨgharɨ lemoyo utuninji. Ko iyemaeŋge Pol ghamberegha vara utuniye i laghɨye. I ri Vaŋgothiye 13 ne ra vaona Pol le vaghɨliya thegheto na le wa Rom utuninji. Mbaŋa vavana Luk weiye Pol, iya kaiwae e utuutu vavana Luk i rori na iŋa, “Ghime” (16:10-17 na 20:5–21:18 na 27:1–28:16). Luk i govuna le utuutukewe — Pol ina Rom i roroghagha le kot kaiwae. Na e bukuke iyake tɨne ra thuwe Nyao Boboma le vurɨgheghe na le viva weŋgiya ekelesiya me vivako. Na tembe ra thuweva gharaghambu ghanjithanavu na ra vaona lenji vavaghare vavana.
1Luk le leta i viva weya Tiyopilos 1 Ago laghɨye e ghen, Tiyopilos. Bukuko iyava ya rorikaiko e tɨne, vama ya utuŋa bigibigiko wolaghɨye Jisas va i vakathakaiŋgi, le kaiwo na le vavaghare va i rikowe 2 na ghaghada mbaŋa Loi i vakatha na i voro e buruburu. Amba muyai i voro, i vavaghareŋgiya ghalɨŋae gharaghambɨ iyava i tuthiŋgiko ŋgoreiya Nyao Boboma i utugiyakowe. Loi le dagerawe Nyao Boboma kaiwae 3 Jisas le vɨrɨ na le mare e ghereiye, mbaŋa mbaŋayevarɨ e tɨne, i ghanagha i yomara weŋgiya ghalɨŋae gharaghambɨ e kamwathɨ i ghanagha, i vaemunjoruŋa weŋgi kaero i thuweiru na e yawayawaliyeva. Mbaŋako thiyako e tɨne i utuŋa Loi le mbaro weŋgiya gharɨgharɨ utuniye. 4 Mbaŋa regha i ghanɨŋga weiyaŋgi, i dage vurɨgheghe weŋgi iŋa, “Ne hu ndeiteta Jerusalem, wo hu roghagha ghaghad Bwebwe i variye Nyao Boboma weŋga, ŋgoreiya va le dagerawe. Wo hu renuwaŋakiki, vama ya utugiya weŋga. 5 Jon va i bapɨtaiso e mbwa, ko ma mbaŋa gheviye eŋge Loi i bapɨtaisoŋga e Nyao Boboma.” Jisas i njogha e buruburu (Mak 16:19-20; Luk 24:50-53)6 Mbaŋa ghalɨŋae gharaghambɨ thɨ mevathavatha weinji amba thɨ vaito, thɨŋa, “Amalana, ne mbaŋake iyake u rakayathu weŋgiya Isirel gharɨgharɨniye na u mbaroŋaŋgi ŋgoreiya va Kiŋ Deivid ghambaŋa?”
7 Jisas i gonjogha weŋgi, iŋa, “Ma bigi laghɨye na hu ghareghare. Bwebwe ghamberegha i tuthi thembaŋa bigibigike thiyake ne thɨ yomara. Ma e lemi rɨghe na valɨkaiwami hu ghareghare. 8 Ko Nyao Boboma mbaŋa ne i nja weŋga na i riyevanjaraŋga ne i vakathaŋga na hu vurɨgheghe. Amba hu utuŋa utuutuniŋgu weŋgiya gharɨgharɨ inanji Jerusalem, Judiya na Sameriya na e yambaneke laghɨye.” 9 I utuvao iyake amba Loi i vakatha na i njogha e buruburu. Thɨ njimbukiki ghaghad ŋgalɨlɨ i rogana e maranji.
10 Vama i iteteŋgi na gharaghambuko vambe thɨ njimbukiki vara buruburuko, mbaŋako vara iyako amaamala theghewo ghanjikwama kakaleva thɨ ndeghathɨ e vasiwanji. 11 Thɨ dage weŋgi, thɨŋa, “Galili amaamalaniye, buda kaiwae hu ndeghathɨ ghena na hu njimbukikiya buruburuko? Iya loloke Jisas, Loi me vakatha na i iteteŋga na i voro e buruburu, tembene i njoghama weva iya mohu thuwe me reŋakowe na i wa e buruburu.”
Thɨ tuthiya Judas ghathɨthɨ 12 Ghalɨŋae gharaghambɨ, thɨ ri Olivɨ e ghanji Ou na thɨ rakanjoghama Jerusalem, le bwagabwaga ŋgoreiya kilomita regha. 13 Mbaŋa thɨ rakavutha Jerusalem, thɨ rakamwandɨ e ŋgoloko va thɨ yakukowe e woluwolu tɨne yavoro. Thavala va inanji gheko thiyake, Pita, Jon, Jemes na Endru, Pilip na Tomas, Batolomiu na Matiu, Jemes Alipiyos nariye na Saimon iye i mena Jilot e lenji wabwi,[a] na Judas Jemes nariye. 14 Mbaŋa i ghanagha taulaghɨko thiya yaku na bubuyamo na thɨ naŋgonaŋgo weinjiyaŋgiya wanakau vavana, Meri Jisas tɨnae na Jisas oghaghae.15 Va mbaŋa regha e mbaŋako thiyako e tɨnenji, Pita i yondovirɨ raloŋweloŋweghathɨko e tɨnenji, lenji ghanaghanagha ŋgoreiya munɨthaŋarɨ na theiwo (120), 16 na iŋa, “Lo bodaboda, Buk Boboma le utu kaero i tabo na emunjoru, iyava Nyao Boboma i woraŋgiyawa Deivid na i rori Judas kaiwae. Amalaghɨniye iyava i ramba weŋgiya gharɨgharɨma na vethɨ yalaweya Jisas. 17 Iye ghamau regha. Jisas va i tuthi na ghime weime wo kaiwo na regha.”
18 (Kaero hu ghareghare, le vakathako raitharɨ kaiwae thɨ giya modae na i mban eŋge maniko iyako i vamodo thelau regha; i dobuwe na i divamare, i diviya ŋgamoiye na une thɨ rakaraŋgi. 19 Jerusalem gharɨgharɨniye thɨ loŋwe utuniye, iya kaiwae thiye e ghalɨŋanji thɨ rena thelauko iyako idae Akeldama, gharumwaru Thelau Madibe.)
20 Pita i gotubwe iŋa, “Ŋgoreiyake kaiwae Deivid ele buk Sam tɨne iŋa,
‘Le ŋgoloko ne ŋgoreiya garaitete ŋgoloniye, thava lolo regha te i yakuweva.’ ”[b] “Na tembe iŋava, ‘Valɨkaiwae lolo regha i rothɨ na i wo ghakaiwoko.’ ”21-22 “Iya kaiwae valɨkaiwae ra tuthiya lolo regha ghɨmoghɨmoruke thiyake e tɨnenji na i rothɨgha Judas. Iye ne ghamau regha wo vaemunjoruŋa Jisas le thuweiru na wo utuŋa utuutuniye. Loloko iyako ra tuthi gharɨgharɨke iyava mbaŋake wolaghɨye weimaŋgi e tɨnenji, mbaŋa Giya Jisas va i loŋga reŋawe na weime; i ri mbaŋa Jon va i bapɨtaisoŋgiya gharɨgharɨ, i mena ghaghada mbaŋaniye Jisas i iteteinda na i njogha e buruburu.”
23 Amba thɨ tuthiŋgiya ghɨmoghɨmoru theghewo: Josep iya idaya thɨŋake Basabas (na tembe thɨŋava Jastas) na Mataiyas. 24 Amba thɨ naŋgo thɨŋa, “Giya, ghen u ghareghare gharɨgharɨke wolaghɨye lenji renuwaŋa. U vatomwe weime, gharɨgharɨke theghewoke iyake e tɨnenji thela kaero mo tuthi 25 na i rothɨgha Judas i tabo ghalɨŋae gharaghambɨ na i vakatha len kaiwo, kaiwae Judas kaerova i iteta kaiwoke iyake na i garalawa e ghambae iyava i rovurɨghegheŋako.” 26 Amba thɨ roriya idaidanji e varɨvarɨ nanasiye varɨiwo na thɨ tuthiwe. Thɨ woraŋgiya varɨ Mataiyas idae inawe na i vataboŋgiya ghalɨŋae gharaghambɨ theyaworo na regha.
Vakatha 2 ->
- a Jiu lenji wabwi regha iyava amalaghɨniye inawe. Va thɨ rovurɨgheghe na nuwanjiya Judiya i meghaghathɨ weŋgiya Rom. Wabwi Jilot va i yomara Judiya ele valɨvaŋga tɨne ŋgoreiya theghathegha A.D. 6 e tɨne. Thiye va thɨ botewo thɨ vamodo takis weya Sisa. Va thɨ renuwaŋa iyako ma Loi i warari kaiwae. Rom thɨ kivwalaŋgi A.D. 66. Jilot mbowo thɨ vivatha nuwanjiya thɨ gaithɨ weŋgiya Rom na une thɨ tagarakaraka Jerusalem A.D. 70 e tɨne.
- b Sam 69:25; Sam 109:8
6 Mbaŋa ghalɨŋae gharaghambɨ thɨ mevathavatha weinji amba thɨ vaito, thɨŋa, “Amalana, ne mbaŋake iyake u rakayathu weŋgiya Isirel gharɨgharɨniye na u mbaroŋaŋgi ŋgoreiya va Kiŋ Deivid ghambaŋa?”
7 Jisas i gonjogha weŋgi, iŋa, “Ma bigi laghɨye na hu ghareghare. Bwebwe ghamberegha i tuthi thembaŋa bigibigike thiyake ne thɨ yomara. Ma e lemi rɨghe na valɨkaiwami hu ghareghare. 8 Ko Nyao Boboma mbaŋa ne i nja weŋga na i riyevanjaraŋga ne i vakathaŋga na hu vurɨgheghe. Amba hu utuŋa utuutuniŋgu weŋgiya gharɨgharɨ inanji Jerusalem, Judiya na Sameriya na e yambaneke laghɨye.” 9 I utuvao iyake amba Loi i vakatha na i njogha e buruburu. Thɨ njimbukiki ghaghad ŋgalɨlɨ i rogana e maranji.
10 Vama i iteteŋgi na gharaghambuko vambe thɨ njimbukiki vara buruburuko, mbaŋako vara iyako amaamala theghewo ghanjikwama kakaleva thɨ ndeghathɨ e vasiwanji. 11 Thɨ dage weŋgi, thɨŋa, “Galili amaamalaniye, buda kaiwae hu ndeghathɨ ghena na hu njimbukikiya buruburuko? Iya loloke Jisas, Loi me vakatha na i iteteŋga na i voro e buruburu, tembene i njoghama weva iya mohu thuwe me reŋakowe na i wa e buruburu.”
15 Va mbaŋa regha e mbaŋako thiyako e tɨnenji, Pita i yondovirɨ raloŋweloŋweghathɨko e tɨnenji, lenji ghanaghanagha ŋgoreiya munɨthaŋarɨ na theiwo (120), 16 na iŋa, “Lo bodaboda, Buk Boboma le utu kaero i tabo na emunjoru, iyava Nyao Boboma i woraŋgiyawa Deivid na i rori Judas kaiwae. Amalaghɨniye iyava i ramba weŋgiya gharɨgharɨma na vethɨ yalaweya Jisas. 17 Iye ghamau regha. Jisas va i tuthi na ghime weime wo kaiwo na regha.”
18 (Kaero hu ghareghare, le vakathako raitharɨ kaiwae thɨ giya modae na i mban eŋge maniko iyako i vamodo thelau regha; i dobuwe na i divamare, i diviya ŋgamoiye na une thɨ rakaraŋgi. 19 Jerusalem gharɨgharɨniye thɨ loŋwe utuniye, iya kaiwae thiye e ghalɨŋanji thɨ rena thelauko iyako idae Akeldama, gharumwaru Thelau Madibe.)
20 Pita i gotubwe iŋa, “Ŋgoreiyake kaiwae Deivid ele buk Sam tɨne iŋa,
21-22 “Iya kaiwae valɨkaiwae ra tuthiya lolo regha ghɨmoghɨmoruke thiyake e tɨnenji na i rothɨgha Judas. Iye ne ghamau regha wo vaemunjoruŋa Jisas le thuweiru na wo utuŋa utuutuniye. Loloko iyako ra tuthi gharɨgharɨke iyava mbaŋake wolaghɨye weimaŋgi e tɨnenji, mbaŋa Giya Jisas va i loŋga reŋawe na weime; i ri mbaŋa Jon va i bapɨtaisoŋgiya gharɨgharɨ, i mena ghaghada mbaŋaniye Jisas i iteteinda na i njogha e buruburu.”
23 Amba thɨ tuthiŋgiya ghɨmoghɨmoru theghewo: Josep iya idaya thɨŋake Basabas (na tembe thɨŋava Jastas) na Mataiyas. 24 Amba thɨ naŋgo thɨŋa, “Giya, ghen u ghareghare gharɨgharɨke wolaghɨye lenji renuwaŋa. U vatomwe weime, gharɨgharɨke theghewoke iyake e tɨnenji thela kaero mo tuthi 25 na i rothɨgha Judas i tabo ghalɨŋae gharaghambɨ na i vakatha len kaiwo, kaiwae Judas kaerova i iteta kaiwoke iyake na i garalawa e ghambae iyava i rovurɨghegheŋako.” 26 Amba thɨ roriya idaidanji e varɨvarɨ nanasiye varɨiwo na thɨ tuthiwe. Thɨ woraŋgiya varɨ Mataiyas idae inawe na i vataboŋgiya ghalɨŋae gharaghambɨ theyaworo na regha.
Vakatha 2 ->- a Jiu lenji wabwi regha iyava amalaghɨniye inawe. Va thɨ rovurɨgheghe na nuwanjiya Judiya i meghaghathɨ weŋgiya Rom. Wabwi Jilot va i yomara Judiya ele valɨvaŋga tɨne ŋgoreiya theghathegha A.D. 6 e tɨne. Thiye va thɨ botewo thɨ vamodo takis weya Sisa. Va thɨ renuwaŋa iyako ma Loi i warari kaiwae. Rom thɨ kivwalaŋgi A.D. 66. Jilot mbowo thɨ vivatha nuwanjiya thɨ gaithɨ weŋgiya Rom na une thɨ tagarakaraka Jerusalem A.D. 70 e tɨne.
- b Sam 69:25; Sam 109:8