This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons license (Attribution-Noncommercial-No Derivative Works).
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Your are free to share — to copy, distribute and transmit the text under the following conditions:
• Attribution. You must attribute the work to Wycliffe Bible Translators (but not in any way that suggests that they endorse you or your use of the work).
• Noncommercial. You may not use this work for commercial purposes.
• No Derivative Works. You may not alter, transform, or build upon this work.
• In addition, you have permission to port the text to different file formats, as long as you don’t change any of the text or punctuation of the Bible.
Notice — For any reuse or distribution, you must make clear to others the license terms of this work.
Tok Orait
Dispela Buk Baibel i kam wantaim tok orait na lo bilong Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivative Works license. Em i tok olsem yu ken givim kopi long narepela manmeri. Yu ken wokim kopi na givim long husat i laikim. Tasol, yu mas tok klia dispela samting i kam long http://tokplesbaibel.org. Yu no ken kisim mani na salim dispela. Yu mas givim nating. Na tu, yu no ken senisim Tok.
Ol piksa i kam wantim ol Baibel na narapela buk i stap long dispela sait i gat tok orait long usim wantaim dispela samting tasol. Sapos yu laik narapela tok orait, yu mas askim husat i papa bilong copyright long dispela ol piksa.
Sapos yu laik stretim samting i no orait long dispela tok orait, stretim tok, salim Buk Baibel, o tainim Tok bilong God long nupela tok ples, yu ken askim mipela.
Olgeta tok orait na lo long tok ples English i stap long http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.
Sapos yu gat askim long dispela, plis askim mipela.
Table of Contents
page
Téé-cookgꞌai sa Naro dis Baebeles di góá-ka̱bian koe
Tcgãyas ncẽe tsi ko nxárá kana ko komsana sa, qarian dis tcgãya si i, a Nqarim dim kgꞌui me e. Kgoarakuan di qaria nes úúa hãa, a sa a ga wèé kgꞌõè-kgꞌáḿa tsi ka̱bi. Ncẽè komsana si tsi kò ne tsi ga kgꞌõèa tsi ka aaguse cgaeè, igabaga tsi gha chõò tamas kgꞌõè sa hòò!
Ncẽe ba cám̀ dim xòè me e Baebeles di ba, Ka̱bas Qáé-xgꞌae sa ta ko ma tciiè ba, Naro kgꞌuis cgoa góá ka̱bièa ba. Baebele sa cꞌẽe zi tcgãya zi ka kaias tcgãya si i. Qꞌãa-qꞌãa ta as ko, ntam ko ma Nqari ba khóè ne cgoa tséé sa. A sa a ko Gam ka kgꞌui, Gam di ncàm̀kuan ka hẽéthẽé e. Cgáé si i. Ncẽè cꞌẽes gúùs cgáé sa tsi ko tcáós qꞌoo koe tcãà kgꞌoana ne méé tsi tcáóa tsi koe hànas kgꞌui sa tséékagu. Si tcáóa tsi dis kgꞌui sa saòs dim ta̱m me e. Gaa domkam cgáém dàòm Baebele sa tsi gha nxárá ba saòs dim ta̱m cgoa a.
Tcoman ta úúa hãa Baebele sa gha kóḿa qꞌãaè sa. Xꞌaigam Nqari ba méém Baebeles di góá-ka̱bian ncẽe Naros di tséékagu naka khóè ta di zi tcꞌẽe zi hẽé, naka tcáóa ta hẽé, naka kgꞌõè-kgꞌáḿa ta hẽé, naka xꞌáéa ta hẽéthẽé ka̱ba-ka̱ba. Dqo̱m̀mè méém!
Còrè Me, còrè Me,
Còrè Me ntcuukgꞌai cgoa, còrè Me koaba ka.
Còrè Me, còrè Me,
Còrè Me cáḿs ko dqòa ka.
Baebele sa tséékagua ne
Baebeles qꞌoo koe ta ko tãáka zi gúù zi Baebeles ka nxárá. Ncẽe zi gúù zia ko xꞌáí ta a, nta nooses Baebele sa cgáé ii sa, a zi a gha ntcàm ta a, ta Baebele sa tséékagu.
- Jeso ba kò Mk 13:31 koe máá: “Nqarikgꞌaian hẽé naka nqõókgꞌaian hẽéthẽéa gha chõò, igaba i Tiri kgꞌuian chõò tite,” témé.
- Jn 5:39 koem kò máá: “Nqarim di zi Tcgãya zi tu ko kaisase bóò qꞌoo, gatua tcꞌẽea máá, gazi koe tu gha chõò tamas kgꞌõè sa hòò, ta tcꞌẽea khama. Igabaga zi ko ẽe zi Tcgãya zi Tíí ka nxàea tseegukagu,” témé.
- Paulo ba ko Rom 15:4 koe góá a máá: “Wèé zi gúù zi ncẽe xgꞌao góáèa hãa zia góáèa, xgaa-xgaa ta a zi gha ka, nxãasega ta gha Nqarim di zi Tcgãya zi koe guua hãa qáò tcáóan hẽé naka ghùi-ghui-tcáókuan hẽéthẽé koe guu a nqòòan úú ka,” témé.
- Paulo ba ko 2 Tim 3:15-17 koe Timoteo ba góá máá a máá: “Cgꞌáré-qꞌooa tsi koe tsi kò guu a tshoa-tshoa a ma tcom-tcomsa zi Tcgãya zi Nqarim di zi ma qꞌana hãa, ncẽe ko kgoana a qãè tcꞌẽean qꞌãa di máà tsi zi, Jeso Krestem koe dtcòm̀ a kgoaraèan di i. Wèés Tcgãya sa Nqarim koe guua hãa, a xgaa-xgaan hẽé, naka dqàèkuan hẽé, naka tchàno-tchanokuan hẽé, naka tchànoan ka xgaa-xgaan hẽéthẽé di tsééan úúa; nxãasegam gha Nqarim dim khóè ba tcꞌãòa hãa xgaa-xgaasean úú, a gha wèés tséés qãè sa kgꞌónòsea máána hãa ka,” témé.
- Hebera ne 4:12 ba ko máá: “Nqarim dim kgꞌui ba kgꞌõèa hãa, a ko tséé, a wèé za ga ntcõe-kgꞌáḿ ntcàum ka kaisase tsꞌéè me e, a ko khóèan koe qhàea tcãàse, a tcáó sa hẽé naka tcꞌẽe ba hẽéthẽé gáòa qꞌaa, a qꞌamku-qꞌoo zi hẽé naka tcgaèan hẽéthẽé qꞌaa-qꞌaa, a ba a ko tcáós di cauan hẽé naka tcꞌẽe-kgꞌáḿan hẽéthẽé bóòa tcgꞌòó,” témé.
- Me Jeso ba Xgorekgꞌai dis tcgãyas koe (22:18,19) máá: “Wèém khóèm ẽe ko ncẽes tcgãyas di porofitan di kgꞌuian komsana ba Ra ko tseeguan bìrí a ko máá: Ncẽè cꞌẽem khóèm kò cꞌẽe gúùan gaan koe càùa mááse, nem gha Nqari ba ncẽes tcgãyas koe góáèa hãa cgꞌãèan càùa máá me, a ncẽè cꞌẽem khóèm kò ncẽes tcgãyas porofitan dis koe cꞌẽe kgꞌuian séèa tcgꞌòó, nem gha Nqari ba gam di xòèan kgꞌõèan dis hìis koe hẽé, naka tcom-tcomsam xꞌáé-dxoom koe hẽéthẽé séèa tcgꞌòó, ncẽes tcgãyas koe góáèa a,” tam Jeso ba méé.
Nqarim dim Kgꞌui ba tãáka zi kgꞌui-kgꞌáḿ zi úúa hãa. Johane 1 ba ko Nqarim dim Kgꞌui ba cgàa ba kúrúa hãas ka kgꞌui. Ncẽe sa kò Nqarim dim Cóám koe kúrúse, gatá dim Xꞌaigam Jeso Kreste ba. Kgꞌuim ncẽe ko 2,000 xu kuri xu cookgꞌai ka cgàa ba kúrúsea ba méém gataga wèé cáḿ ka cgàa ba kúrúse gatá di kgꞌõè-kgꞌáḿan koe, Baebeles di qarian koe guu a.
Dàò-kgꞌáḿ zi nta ta gha ma Baebele sa tséékagu di zi
Baebele sa ta ga ma tséékagu xu dàò xu:
- Qhàòa tsi cgoa nxárá si
- Khóè ne ẽe nxárá cꞌúùa ne cgoa nxárá si
- Cúím cáḿ ka tu cúím tcee ba nxárá
- Chóà xgꞌae tu, dùús ka tu kòo nxárá sa: qhàòa tu cgoa hẽé, naka gatu di tcáràn cgoa hẽé, naka cꞌẽe ne khóè ne cgoa hẽéthẽé e
- Tcꞌẽem ẽe kaisase qgóó tcáó tsia hãa ba tcáóa tsi qꞌoo koe tcãà
- Cꞌẽe xòèan tcáóa tsi koe xgaa-xgaase
- Bóòa tcgꞌòó, Baebeles ko nta méé sa cꞌẽe zi gúù zi ka
- Cꞌẽe ne khóè ne Baebeles ka xgaa-xgaa
Baebele sa
Baebele sa cúís tcgãya si i, igabas tãáka zi tcgãya zi dis xgꞌae-qꞌoo si i. Cám̀ xòèan cgoas qꞌaa-qꞌaaèa: Ncìís Qáé-xgꞌae sa hẽé nakas Ka̱bas Qáé-xgꞌae sa hẽéthẽé e. Ncìís Qáé-xgꞌaes di góá-ka̱bian koe ta ko gataga thẽé tséé, a ta a nqòòan úúa hãa, 10 kurian qãá qꞌoo koe ta gha xgꞌara cgoa si di i.
Ka̱bas Qáé-xgꞌaes ncẽe tu ncẽeska tshàu qꞌooa tu koe úúa sa, 27 zi tcgãya zi úúa hãa.
- 5 zi tcgãya zi hàna hãa, nxàea ko tcgꞌòó zi, dùús kúrúsea hãa sa:
• Mataio, Mareko, Luka naka Johanem di zi tcgãya zia ko Jesom di kgꞌõèan ka kgꞌui nqõóm koe, si ko
• “Tséé zi” dis tcgãya sa ko nxàe, dùú sam Nqari ba gaa xꞌaèan qãá qꞌoo koe nqarikgꞌai koe guu a Gam di xu xgaa-xgaase-kgꞌao xu koe hẽé naka kerekes koe hẽéthẽé kúrúa hãa sa.
- Káí zi tcgãya zia hàna, Paulo ba hẽé naka Petere ba hẽé naka Johane ba hẽéthẽé ka góáèa zi, naka cꞌẽe xu hẽéthẽé e.
- Chõò dis kas ko “Chóm̀sea zi gúù zi xgòrekgꞌai” dis tcgãya sa xꞌáí ta a, Nqarim ko ma nqõómkgꞌai koe kúrúsea zi gúù zi bóò sa, naka káí-kgꞌaise ko hàà kúrúse zi hẽéthẽé e.
Ncẽes tséés góá-ka̱bian dis ma tshoa-tshoasea hãa sa
Tséés ka
Tséés ncẽe sa 1990 ka tshoa-tshoasea hãa. Gaa xꞌaè ka xu kò tcꞌãà-cookgꞌai xu RCBs Dtcoaga dis di xu “Christian Reformed Churches” zi Holland di zi cgoa xgꞌae, a hùian dtcàrà, Naro kgꞌuis dis Baebeles gha góáè di i. Si kò tséé sa 1991 ka tshoa-tshoaè.
Hùia ne
Káí ne khóè nea kò ncẽes tséés koe hùi: káí-kgꞌaise xꞌáém di ne khóè ne, naka gataga xgꞌae zi ncẽe zi hẽéthẽé e: “Wycliffe Bible Translators” di ne hẽé, UBS (“United Bible Societies”) sa hẽé, naka “Bible Society of Botswana” di ne hẽéthẽé e. Cꞌẽe ne khóè nea kòo góá ka̱bi dis xgꞌaes koe tséé, ne ko cꞌẽe ne khóè ne ẽe góá ka̱bièa zi bóò qꞌooan koe hùi. Eẽ góá ka̱bièa sa bóò qꞌooa ne kòo khóè ne xꞌáé koe dàra a kúrúè, tcgãyan koe hẽé naka khóè ne xgꞌae-xgꞌae a workshopoan kúrúan ka hẽéthẽé e. Gatagam kòo tãá nqõó koe guua hãam kgꞌui zi qꞌãa-kgꞌao ba hàà, a ẽe góá ka̱bièa hãa sa bóò qꞌoo.
Tséé sa kò qóḿ si i, igaba i kò káí khóèan hùi. Wèé zi gúù zi tcꞌamkgꞌai koem kò Tcom-tcomsam Tcꞌẽe ba hùi ta a. Cꞌẽe ne khóè nea kò gatá cookgꞌai koe Baebele sa nxárá, a góá ka̱bi sia hãa, ta gane dis tséé sa tséékagua hãa thẽé.
Naro dis Baebele sa wèém khóè ba kúrúa mááèa, dtcòm̀-kgꞌao ne cúí ne tamase, kgꞌuim Nqarim di ba wèém khóèm di me e khama.
Gáó-ka̱bi sa xgꞌara tite. Wèé xꞌaè ka i tãáka dàòan hàna, me wèém dàò ba qãè xòèan hẽé naka tshúù xòèan hẽéthẽé úúa hãa. Káí xu dàò xu ta tcana, a qãèse bóò qꞌooa hãa. Cꞌẽe gúù tu ko bóò i qãè tama, kana tu ko qãè khama iim dàòm cꞌẽe ba cꞌẽe xu kgꞌui xu koe úúa hãa, ne tu cgóm̀na gatá koe ẽe kgꞌuian óá.
Gatá ncẽe kgꞌui sa ko góá ka̱bi ta kaisase ncẽes gúùs ka korè tu u kgꞌoana:
GÓÁ KA̱BIÈA KGꞌUIAN TSÉÉKAGU!
Nqari ba méém gaan koe guu na kgꞌui cgoa tu u.
Gúù zi ncẽe góá-ka̱bian koe tu ga qꞌãa zi
Góá ta ko ka̱bi ka ta kòo kgꞌaia Gerika dis kgꞌuis ka góáèa hãa kgꞌuian qãèse bóò qꞌoo. Góá-ka̱bi sa méés ncẽe ko xùri zi khama ii:
Nqarim di Kgꞌuian koe méé ta táá cꞌẽe gúù càù guu, naka ta táá cúí gúù ga tcgꞌòó guu. Nqarim di Kgꞌuian wèé ga méé i góá-ka̱bian qꞌoo koe hãa, cꞌẽe xòèan gaan di cúí tamase, naka ta táá cúí kgꞌuian khóèan di ga càù guu. Cꞌẽe gúù ta ga tãákase nxàe sa ta kgoara mááè tama. Kgꞌui zia tãáka zi i khama i gha tãáka zi kgꞌui zi koe gúùan tãákase nxàeè. Gatà i ga ma ii-qꞌooan tãáka a igaba méé ta kúrú naka i méése-qꞌooan cúíta ii.
2. Góá-ka̱bi sa méés khóèan ko ma kgꞌui khama xam̀
Góá-ka̱bis ncẽe sa ta kúrúa bóòa hãa, si khóèan ko ma kgꞌui khama xam̀.
Lk 1:12 koes ko Gerika sa máá: “qꞌáòa nea ko cgꞌáè cgae me” témé. Naro di ne khóè nea ncẽeta méé tama, khama ta ko bóò me cgáém kgꞌuim tséékaguè gha ba “qꞌáòs ka tcãàè” me e, tchànose ko Naros koe kóḿse ba.
Lk 2:26 koem “xꞌoo sa bóò” dim kgꞌui ba qãèse kóḿse tama, khama ta kò “xꞌóó” dim kgꞌui ba tséékagu.
Lk 3:14 koe ta kò bóòa tcgꞌòóa hãa, “tshuu-ntcõan cgoa chìbi-chibi” dim kgꞌui ba qãèse tséékaguè tama sa, ta nxãaska ncẽe ba téé-qꞌooa ba koe tòóa: “khóèan gaan di tama chìbian hã̱akagu” di ba.
Lk 9:44 koe ta “Tcãà ncẽe kgꞌuia ne tceea tu koe” di kgꞌuian téé-qꞌoo koe “Qãèse dxãa tcee” di kgꞌuian tséékagua.
Tsee 4:24 koe ta “Ghùi dom” dim kgꞌuim téé qꞌoo koe “tchàa-tchaa dom” dim kgꞌui ba tséékagua.
3. Góá-ka̱bi sa méés khóèan ka kóḿa qꞌãaè
Wèé xꞌaè ka méé ta qãèse bóò, kgꞌuian ko kóḿa qꞌãase sa. Ncẽè cꞌẽem khóèm kòo cꞌẽem xgꞌaekum koe nxárá a ko cꞌẽe qgáì koe tẽèse, a tẽèse dim xꞌáí ba [ ? ] kgꞌáía ba koe úúa ne ta bóòa tcgꞌòóa hãa, gaam khóèm dis tẽèse sa ta gha tcgꞌòó cgae me sa, a kgoanase i kò ne qãè-tcaokagu me, me qãè-tcaoan dim xꞌáí ba [ ! ] kgꞌáía ba koe úú.
Ncẽè cꞌẽem kgꞌuim kò wèém khóèm ka kóḿa qꞌãaè tama ne méé ta cꞌẽem kgꞌui ba tséékagu. Gúùan gha qãèse kóḿa qꞌãaè sa ta ko tcꞌẽe ne méé ta cꞌẽe xꞌaè ka kgꞌuian càù.
Mt 28:3 koe i ko máá, bóòse-qꞌooan moengelem di ko “nxõ̱a-nxõ̱an khama ma qꞌúú u,” téméè. Naros ka ta ẽeta méé tama. Kgꞌuim tséékagu ta ga ba “nqo̱ara-nqa̱u” di me e. Tcꞌúúm úú tama khama ta ko “nqo̱ara-nqa̱u” ba tséékagu a máá, “nqo̱ara-nqa̱uan khama qꞌúú,” témé, igabam nxãam igaba qãèse kóḿa qꞌãase tama. Gaa domka ta “gõya-gõya” dim kgꞌui ba tséékagua hãa, kóḿam gha qꞌãaè ka.
Tsee 6:10 “qꞌãan di tcꞌẽean hẽé naka Tcꞌẽe ba hẽéthẽéa” cuiskaga kóḿa qꞌãasea hãa tite, “tcꞌẽean” hẽé naka “Tcꞌẽem” hẽéthẽé di tsara kgꞌui tsara kò ko tséékaguè ne, khama ta ko Tcom-tcomsa dim kgꞌui ba tséékagu “Tcꞌẽem” cookgꞌai koe.
Tsee 12:4 koe xu káí xu kgꞌui xu “me” di xu hàna hãa. Kóḿa i gha qꞌãase ka ta ko “Herote” dim cgꞌõè ba cúí qꞌoro tséékagu.
Kóḿa i gha qꞌãase ka ta kò cꞌẽe xu dàò xu tséékagu:
- Ncẽè khóèm kò cám̀ cgꞌõèan tãáka úúa hãa ne ta ko qꞌãa-qꞌãasam cgꞌõè ba tséékagu.
o Xꞌáí sa: Petere ba ko cꞌẽe xꞌaè ka “Kefase” ta ma tciiè. Gatà ii xgꞌaeku koe ta “Petere” ba tséékagua hãa gaam xgꞌaekum koe, a ta a kò gaam tceem ka nqãaka góá a máá: “Gerika sa ko máá ‘Kefase’ témé”.
o Perisila (Tsee 18:36) sa ko Rom 16:3 dim xgꞌaekum koe Gerikas koe “Perisika” ta ma tciiè, igaba ta kò “Perisila” dis cgꞌõè sa tséékagu.
- Gatá dim Xꞌaiga ba Ka̱bas Qáé-xgꞌaes koe káí xu cgꞌõè xu ka tciièa hãa. Cꞌẽe koem ko “Jeso” ta ma tciiè, a cꞌẽe koe “Kreste” ta ma tciiè, a cꞌẽe koe “Jeso Kreste” ta ma tciiè, cꞌẽe koem ko “Kreste Jeso” ta ma tciiè. Naros koe, cám̀ dim cgꞌõè ba káí-kgꞌaise saòm dim cgꞌõè me e, khamam gha “Krestem Jesom” dim cgꞌõè ba tãáse kóḿa qꞌãaè “Jeso Krestem” dim cgꞌõèm ka, a ba a gha nqùu sa tcãà ta a. Cꞌúùa ta hãa, dùú sa tãáka si i sa cgꞌõèan ka, domka ta kò “Jeso Krestem” dim cgꞌõè ba tséékagu.
Kgꞌui sa góá-ka̱bian koe hàna zi xháé zi
- Naro sa káí kgꞌuian qgóóas kgꞌui si i. Naro sa ko ncẽe kgꞌuian tséékagu: “tsao, “sao”, “khao”, “xao”, naka “tu” ba hẽéthẽé e, si ko Gerika sa wèé kgꞌuian ncẽe koe cúím kgꞌui ba tséékagu, ncẽe ko góá-ka̱bi-kgꞌao ne koe kúrúa bóò zi ghùi ba. Gerika sa ko káí-kgꞌaise “Tíí qõe ga xaoè” dim kgꞌui ba tséékagu, igabam ga gataga “tíí qõe ga saoè” dim kgꞌui ba thẽé nxàe, gaa domka ta “xao” dim kgꞌui ba “tum” koe ka̱bia hãa.
- Naros koe ta káí zi xháé zi úúa hãa nxárá-qꞌooan di zi. Naro sa nxárán koe nqoana ba nqáé tama, gaa domka ta ko cꞌẽe kgꞌuian koe nxárá-qꞌooan cgóbè. Ta gataga qꞌana hãa, káí ne Naro ne ko nxárán koe tãá zi kgꞌui zi di kgꞌuian tséékagu sa.
Cꞌẽe koe ta kò kgꞌui xu ka̱bi, kóḿa ko qꞌãase kgꞌuian koe, Mk 14:5 dim tceem koe khama: “300 denarii” di marian ta kò ka̱bi a “kurim di maria ne” témé (cꞌẽe koe ta ko “qano mari” dim kgꞌui ba tséékagu).
- Botswana koe ko tséékaguè qóḿ-qꞌooan hẽé naka qáò-qꞌooan hẽéthẽé ta ko tséékagu, “kilomitara” dim kgꞌuim khama.
Baebeles di zi kgꞌui zi koe i ko cgꞌõèan tãákase kóḿse Naros koe. Ncẽe i Naros ka góásea ka, qaase i ko cgꞌáré zi gúù zi méé zi tshentshaè sa.
- Gerika sa ko “Iesous,” témé, igaba ta ko Naros koe “Jeso,” témé. Naro di ne khóè nea ncẽe góá-qꞌooan qꞌana hãa (cꞌẽe zi góá-ka̱bi zi qꞌoo koe).
- Gerika sa ko “Yakoobos,” témé, igaba ta ko Naros koe “Jakobe” ba tséékagu Ncìis Qáé-xgꞌaes koe (Xꞌaù kgꞌui sa ko “Jacob” ba tséékagu), ta ko Ka̱bas Qáé-xgꞌaes koe “Jakobo” ba tséékagu (Xꞌaù kgꞌui sa ko ncẽe koe “James” ba tséékagu).
Cꞌẽe zi xꞌáí zi tcgãyas qꞌoo koe hàna zi
Ncẽe ko xùri zi gúù zia Baebeles koe Gerika dis kgꞌuis ka góáè tama.
a. Téé-cookgꞌai zi Baebeles di zi tcgãya zi di zi ko xòm̀se bìrí ta a, wèés tcgãyas qꞌoo koes dùú hàna sa.
b. Tcúú dim tcee ba ko wèém xgꞌaekum ko méé sa nxàe. Gataga xu cꞌẽe xu xgꞌaeku xu xgꞌae-xgꞌaeèa hãa cgáé zi tcúú zi koe, nxãasegam gha wèém dàòm cgáém wèés tcgãyas di ba thamkase kóḿa qꞌãase ka. Ncẽe zi tcúú zi cgáé zia gataga xꞌáíèa hãa wèés téé-cookgꞌais koe.
c. Cꞌẽem xgꞌaekum ko cꞌẽem khama xam̀, nem ko ẽem xgꞌaekum dim kgꞌui ba cꞌẽe xu xgꞌaeku xu koe xꞌáíse.
d. Xgꞌaeku xua xꞌáíèa hãa, nxãasega i gha xꞌáí ndaka xòèan ko qõòa mááku sa ka, nxáráse-kgꞌáḿan gha kúrú i thamka a.
e. Káí-kgꞌaise ta sere-sere zi tcana hãa, nxãasega i gha sere-serean ẽe góásea hãas cgoa qõòa mááku ka, ne nxárá-kgꞌao ne kóḿa qꞌãa a.
f. Qãèse i gha kóḿse ka ta ko nqãaka kgꞌuian góá, qãèse tu gha kóḿa qꞌãa a ka.
g. Nqõó xu ko xꞌáí zi sere-sere zi Baebeles qãá koe hàna.
h. Kgꞌuian kaikagu sa
Cgꞌõèan ta kò góá ne ta ko kaiam kgꞌuim cgoa tshoa-tshoa a, Nqari ba ko nxàe kgꞌuian hẽéthẽé e (Gam, Me; “ba” ka tamase).
Kaiam kgꞌuim cgoa ta tshoa-tshoa tama satana ta kòo góá ne, kaikagua ba ta tcꞌẽe tama khama.
Ncẽè cꞌẽe kgꞌuian kòo cgáé-cgaeè ne ta ko kaia kgꞌuian cgoa góá a. Gal 3:16 koe tsara kgꞌui tsara hàna: “ba” ba hẽé naka “xu” ba hẽéthẽé tsara. Qãèse tsara gha ncẽe tsara kgꞌui tsara xꞌáíse sa ta ko tcꞌẽe domka ta ko kgꞌui tsara ncẽe tsara kaikagu.
Wèé xu kgꞌui xu kgꞌuim koe hàna xua ga kaikaguè a tcúú sa xꞌáí (Tsee 17:23m khama).
i. Cꞌẽe xu xgꞌaeku xu koe i kgꞌuian nqúù xgꞌaekuse dxàe xòè dim xgꞌaekum koe góáèa, gaa domka i cꞌẽe kgꞌuian kgꞌáòm xòèm za hãa.
Xꞌáí sa Mt 5 koe:
3 “Tsꞌee-tsꞌeekgꞌaièa nea
gane ẽe tcꞌẽem koe dxàua hãa
igaba Nqari ba dtcãasea hãa ne,
nqarikgꞌai di xꞌaia nea gane di i khama.
4 Tsꞌee-tsꞌeekgꞌaièa nea
gane ẽe ko kgꞌae ne,
qgài-qgai tcáóè ne gha khama.
j. Tcꞌúú-tcꞌuuèa hãa qgáìa ne
Tcꞌúú-tcꞌuuèa hãa qgáìa nea ko càùa máásea hãa kgꞌuian xꞌáí. Càùa máásea hãa kgꞌuian ta kò táá kaisase tcãà. Eẽ kgꞌuia nea tséékaguèa hãa ẽe qãèse kóḿse tama qgáìan koe. Baebele sa góá hãam Khóèm (Nqarim) di qám̀sea máán ka hẽé, naka nxárá-kgꞌaoan koe ga hẽéthẽé ta ko bóò i ko qaase xꞌáí ta gha sa dùútsa xòè xu cúí xu ta càùa máásea hãa sa.
k. Kgꞌui xu [xgàris qꞌoo koe hãa xu] ko xꞌáí, gaa kgꞌuia nea kò cꞌẽedaoka Baebeles ẽe kò ncìísega góáèa hãas koe hãa tama sa.
Ncẽe kgꞌuia nea góá-ka̱bi-kgꞌao ne dis xgꞌaes ka góáèa.
Languages