Matiyo 5

Ke̱be̱e̱ se̱ abware̱se̱ŋ ko̱tɔwe̱

(Lukas 6.20–23)

1 Yeesuu a ŋu ase̱sɛ bwe̱e̱tɔ ne̱ baa ba mò̱ ase̱‑ɔ, ne̱ ɔɔ de̱e̱ ke̱be̱e̱ ko̱ se̱ kafwe̱e̱ ya kye̱na na ɔ kaapo̱ atɔ, ne̱ mò̱ agyase̱po̱‑ɔ a kyaa muruwaa mò̱. 2 Ne̱ ɔɔ le̱e̱ ɔ kaapo̱ bamo̱ fe̱yɛ,

3 “Bamo̱ ne̱ bo̱ nyi fe̱yɛ Wuribware̱ ase̱

bo̱ mo̱ŋ de sɛye̱ a bo̱ sa mò̱‑ɔ de ŋyure,

a le̱e̱ fe̱yɛ bo̱ tii Wuribware̱ se̱ a kuwure‑o si.

4 Bamo̱ ne̱ bamo̱ e̱bo̱re̱‑rɔ i duŋwi bamo̱‑ɔ de ŋyure,

a le̱e̱ fe̱yɛ Wuribware̱ i yuri bamo̱ ŋkpo̱nɔ‑rɔ.

5 Bamo̱ ne̱ ba yuri bamo̱ e̱ye̱e̱‑ɔ de ŋyure,

a le̱e̱ fe̱yɛ saŋ e̱ fo̱ fe̱yɛ kaye̱ pɛɛɛ i kii bamo̱ lee.

6 Bamo̱ ne̱ wɔre̱ de bamo̱ itimaa ko̱waa‑ɔ de ŋyure,

a le̱e̱ fe̱yɛ Wuribware̱ e̱ sa a itimaa ko̱waa‑ɔ waa bamo̱ kɔne̱.

7 Bamo̱ ne̱ ba ŋu bo̱ko̱ e̱wɛɛ‑ɔ de ŋyure,

a le̱e̱ fe̱yɛ Wuribware̱ i ŋu bamo̱ e̱wɛɛ ane̱ŋ dɛɛ.

8 Bamo̱ ne̱ bamo̱ ŋkpo̱nɔ‑rɔ a fwiiri‑o de ŋyure,

a le̱e̱ fe̱yɛ ba ŋu Wuribware̱.

9 Bamo̱ ne̱ ba suŋ ba kpa kaye̱e̱yuri

ba sa bamo̱ abɛɛko̱‑ɔ de ŋyure,

a le̱e̱ fe̱yɛ Wuribware̱ e̱ te̱e̱ bamo̱ fe̱yɛ mò̱ gyi‑ana.

10 Bamo̱ ne̱ bo̱ko̱ e̱ sa ne̱ ba gyi awo̱re̱fɔɔ

bo̱ le̱e̱ ane̱ŋ ne̱ ba waa ke̱tɔ ne̱ Wuribware̱ e̱ kpa‑ɔ de ŋyure,

a le̱e̱ fe̱yɛ bo̱ tii Wuribware̱ se̱ a kuwure‑o si.

11 Mo̱ne̱ ne̱ ase̱sɛ e̱ saare̱ mo̱ne̱ bo̱ le̱e̱ fe̱yɛ mo̱ne̱ gye̱ mo̱ agyase̱po̱‑ɔ se̱‑ɔ, ne̱ ba sa ne̱ mo̱ne̱ i gyi awo̱re̱fɔɔ‑ɔ, ne̱ ba ba aye̱ba ke̱maa ba dɔŋŋɔ mo̱ne̱ se̱‑ɔ, mo̱ne̱ de ŋyure, a le̱e̱ fe̱yɛ bamo̱ ko̱waa mo̱ne̱ ane̱ŋ‑ɔ e̱ kaapo̱ ne̱e̱ fe̱yɛ mo̱ne̱ gye̱ mo̱ agyase̱po̱‑ɔ. 12 Amo̱se̱‑ɔ mo̱nꞌ sa a mo̱ne̱ akatɔ gyi bwe̱e̱tɔ, a le̱e̱ fe̱yɛ kakɔka dabe̱ timaa ko̱ gywii mo̱ne̱ Wuribware̱ se̱. Bo̱ le̱e̱ fe̱yɛ ane̱ŋ ne̱ ba waa mo̱ne̱‑ɔ dɛɛ ne̱ baa waa Wuribware̱ a akyaamɛɛ ne̱ baa gye̱ mo̱ne̱ ŋkpɛɛ ba‑ɔ.”

Mfɔre̱ na ke̱laŋŋe̱rɔ

(Maak 9.50; Lukas 14.34–35)

13 Ne̱ Yeesuu a kya se̱ tɔwe̱ fe̱yɛ, “Mo̱ne̱ du ne̱e̱ fe̱yɛ mfɔre̱‑ɔ bo̱ sa se̱sɛ dimaadi. Amaa mfɔre̱ kɔne̱ ya le̱e̱ fe̱raa, ɔko̱ maa lɛɛ taare̱ a ɔ bo̱rɔ kpa ke̱maa se̱ bo̱ sa a m be̱e̱ kii mfɔre̱ daa. M mo̱ŋ lɛɛ n de ke̱tɔ waasɛ, amo̱se̱‑ɔ ba taa a bo̱ bo̱ twe̱e̱ ne̱e̱ a ase̱sɛ kyikye mmo̱ se̱.

14 Mo̱ne̱ be̱e̱ mo̱ne̱ du ne̱e̱ fe̱yɛ ke̱laŋŋe̱rɔ bo̱ sa kaye̱ pɛɛɛ. Maŋ ne̱ ɔ ye̱re̱ ke̱be̱e̱ se̱‑ɔ maa kwe̱e̱rɔ. 15 Ane̱ŋ dɛɛ ne̱ ɔko̱ maa kyaŋŋe̱ mò̱ fetiri si na ɔ ko̱ŋ be̱ra kike bo̱ buŋ si. N gye̱ kabuno ne̱ ɔ taa a ɔ bo̱ ye̱ra aaa, na ɔ laŋŋe̱ lɔŋ‑ɔ‑rɔ pɛɛɛ? 16 Mfaanɛɛ dɛɛ ne̱ mo̱nꞌ laŋŋe̱‑rɔ ase̱sɛ akatɔ‑rɔ, na bo̱ nya ŋu atɔ timaa ne̱ mo̱ne̱ e̱ waa‑ɔ, na bo̱ kyo̱rɔ Wuribware̱, mo̱ne̱ se̱ ne̱ ɔ bo̱ so̱so̱‑ɔ.”

Mbraa‑ɔ ke̱kaapo̱

17 Ne̱ Yeesuu a kya mò̱ atɔ ke̱kaapo̱‑ɔ se̱ fe̱yɛ, “Mo̱ne̱ e̱ fa fe̱yɛ mo̱ a ba a m bo̱ gya ane̱ ɔde̱daapo̱ Mosis a mbraa‑ɔ na Wuribware̱ a akyaamɛɛ a abware̱se̱ŋ ke̱kaapo̱‑ɔ bo̱ twe̱e̱ ne̱e̱ e̱e̱e̱? Daabii. Mo̱ŋ ba a m bo̱ gya mmo̱ bo̱ twe̱e̱ ne̱e̱, amaa mo̱ a ba a m bo̱ waa ke̱tɔ ke̱maa ne̱ baa kaapo̱‑ɔ kyɛɛkyɛɛ lo̱we̱. 18 Mo̱ e̱ tɔwe̱ mo̱ i gywii mo̱ne̱ fe̱yɛ bo̱ fo̱ saŋ ne̱ so̱so̱ na swe̱e̱re̱ e̱ kyo̱ŋ‑ɔ, mbraa‑ɔ kabe̱gyɛɛ bɛɛɛ mmo̱ ase̱ŋ kagyingyii maa le̱e̱ se̱ daa, amɔ ke̱tɔ se̱ ne̱ Wuribware̱ a sa ne̱ ane̱ mbraa‑ɔ a ba‑rɔ. 19 Amo̱se̱‑ɔ ɔke̱maa ne̱ mò̱ ya fo̱ mbraa‑ɔ pɛɛɛ katɔgyingyii ke̱maa, ne̱ ɔɔ kaapo̱ bo̱ko̱ na bo̱ fo̱ mbraa‑ɔ ane̱ŋ dɛɛ‑ɔ, amo̱ fe̱raa, o kii kagyingyii Wuribware̱ se̱ a kuwure‑o‑ro. Amaa ɔke̱maa ne̱ mò̱ ya gya mbraa‑ɔ se̱, ne̱ ɔɔ kaapo̱ bo̱ko̱ a bo̱ gya mmo̱ se̱‑ɔ fe̱raa, ba te̱e̱ mò̱ ɛ se̱sɛ dabe̱ Wuribware̱ se̱ a kuwure‑o‑ro. 20 Mo̱ e̱ tɔwe̱ mo̱ i gywii mo̱ne̱ fe̱yɛ mo̱ne̱ itimaa na ke̱dame̱naŋsɛ e̱ mo̱ŋ kyɔ Wuribware̱ mbraa akaapo̱po̱ na Farisii awuye lee‑o, amo̱ fe̱raa mo̱ne̱ maa tii Wuribware̱ se̱ a kuwure‑o si pɛɛɛ.”

Atɔ ne̱ Yeesuu a kaapo̱ bo̱ le̱e̱ kaduŋfwii si‑o

(Lukas 12.57–59)

21 Ne̱ Yeesuu a kya se̱ tɔwe̱ fe̱yɛ, “Mo̱ne̱ a nu fe̱yɛ de̱daa‑ɔ baa tɔwe̱ gywii ane̱ nana‑ana fe̱yɛ ɔko̱ ma kaŋ mɔɔ se̱sɛ.[a] Ɔke̱maa ne̱ ɔɔ mɔɔ se̱sɛ‑ɔ, ba bu mò̱ ke̱pɔ na bo̱ mɔɔ mò̱. 22 Amaa mbe̱yɔmɔ, mo̱‑ɔ mo̱ e̱ tɔwe̱ mo̱ i gywii mo̱ne̱ fe̱yɛ ɔke̱maa ne̱ mò̱ duŋ ya fwii mò̱ bɛɛko̱ se̱‑ɔ, bo̱ bu mò̱ ke̱pɔ na bo̱ mɔɔ mò̱, ne̱ ɔke̱maa ne̱ ɔ te̱e̱ mò̱ bɛɛko̱ fe̱yɛ mfɛɛre̱ ke̱‑mo̱ŋ‑de wuye‑o, bo̱ bu mò̱ ke̱pɔ abre̱sɛ akatɔ‑rɔ na bo̱ mɔɔ mò̱, ne̱ ɔke̱maa ne̱ ɔ te̱e̱ mò̱ bɛɛko̱ fe̱yɛ ɔmaŋbweepo̱‑ɔ, a bware fe̱yɛ ɔ yɔ awo̱re̱fɔɔ de̱e̱kpa‑rɔ. 23-24 Amo̱se̱‑ɔ fo̱ ko̱ ya yɔ lɔŋŋɔkpa a fo̱ ya lɔŋŋɔ Wuribware̱, ne̱ fo̱ ya nyiŋŋi si fe̱yɛ ase̱ŋ ko̱ bo̱ fo̱ aa fo̱ bɛɛko̱ mbo̱ŋtɔ‑rɔ, yɔwe̱ atɔ ne̱ fo̱ e̱ yaa bo̱ lɔŋŋɔ mò̱‑ɔ bo̱ be̱ya lɔŋŋɔkpa akatɔ‑rɔ, na fo̱ kiŋŋi yɔ fo̱ bɛɛko̱‑ɔ ase̱ a mo̱nꞌ lɔŋŋɔ mo̱ne̱ mbo̱ŋtɔ‑rɔ, pwɛɛ na fo̱ dɛɛ kiŋŋi ba bo̱ lɔŋŋɔ Wuribware̱.”

25 Ne̱ Yeesuu yɛ, “Ane̱ŋ dɛɛ ne̱ fo̱ aa ɔko̱ i de ase̱ŋ, ne̱ mò̱ e̱ kpa a ɔ yaa fo̱ se̱ŋgyikpa, fo̱ ne̱ fo̱ a waa ase̱ŋ‑ɔ na ase̱ŋ wuye‑o lɔŋŋɔ amo̱ pwɛɛ na mo̱nꞌ dɛɛ fo̱ se̱ŋgyikpa‑ɔ mfe̱ŋ. N gye̱ ane̱ŋ, o gyiiri fo̱ a ɔ yaa ɔse̱ŋgyipo̱‑ɔ ase̱, na mò̱ mɔ baa fo̱ bo̱ waa apurisii ke̱sare̱e̱‑rɔ na bo̱ tii fo̱. 26 Kase̱ŋtiŋ si mo̱ e̱ tɔwe̱ mo̱ i gywii fo̱ fe̱yɛ fo̱ i di tiikpa mfe̱ŋ ane̱ŋ‑aaa bo̱ fo̱ saŋ ne̱ fo̱ e̱ ka fo̱ ko̱kɔ a fo̱ lo̱we̱ na paso̱wa gbaa mo̱ŋ saŋ‑ɔ.”

Ane̱ŋ ne̱ Yeesuu a kaapo̱ kakye̱e̱kpa na kanyare̱kpa ase̱ŋ‑ɔ

27 Ne̱ Yeesuu a kya se̱ tɔwe̱ fe̱yɛ, “Mo̱ne̱ a nu fe̱yɛ de̱daa‑ɔ baa tɔwe̱ fe̱yɛ ɔko̱ ma waa kakye̱e̱kpa na kanyare̱kpa.[b] 28 Amaa mbe̱yɔmɔ mo̱‑ɔ mɔ mo̱ e̱ tɔwe̱ mo̱ i gywii mo̱ne̱ fe̱yɛ ɔke̱maa ne̱ ɔ de̱e̱re̱ ɔkye̱e̱, ne̱ ɔ yo̱rɔwe̱ fe̱yɛ o kii mò̱ lee‑o a kyɔ kpa mò̱ mò̱ kakpo̱nɔ‑rɔ kyee. 29 Amo̱se̱ se̱‑ɔ fo̱ kigyisekatɔ e̱ sa ne̱ fo̱ e̱ waa e̱bɔye̱, lee ke̱mo̱ bo̱ twe̱e̱. Fo̱ ya te̱ŋ fo̱ kayo̱wɔre̱ to̱ŋ ko̱ bo̱ twe̱e̱, ne̱ fo̱ ya nya ŋkpa, a bɔ fe̱yɛ bamo̱ a twe̱e̱ fo̱ kayo̱wɔre̱ pɛɛɛ bo̱ waa awo̱re̱fɔɔ de̱e̱kpa‑rɔ. 30 Ane̱ŋ dɛɛ ne̱ fo̱ kigyisesare̱e̱ e̱ gye̱ ne̱ ke̱ e̱ sa ne̱ fo̱ e̱ waa e̱bɔye̱, te̱ŋ ke̱mo̱ bo̱ twe̱e̱. Fo̱ ya te̱ŋ fo̱ kayo̱wɔre̱ ke̱be̱gya, a bɔ fe̱yɛ fo̱ kayo̱wɔre̱ pɛɛɛ a lwee awo̱re̱fɔɔ de̱e̱kpa‑rɔ.”

Ane̱ŋ ne̱ Yeesuu a kaapo̱ ɔnyare̱ kikine mò̱ ka ase̱ŋ‑ɔ

(Matiyo 19.9; Maak 10.11–12; Lukas 16.18)

31 Ne̱ Yeesuu yɛ, “Mo̱ne̱ a be̱e̱ nu fe̱yɛ de̱daa‑ɔ baa tɔwe̱ fe̱yɛ ɔnyare̱ ya kine mò̱ ka, ɔ kyo̱rɛɛ kikine wo̱re̱ sa mò̱ fe̱yɛ oo kine mò̱.[c] 32 Amaa mbe̱yɔmɔ, mo̱‑ɔ mo̱ e̱ tɔwe̱ mo̱ i gywii mo̱ne̱ fe̱yɛ ɔnyare̱ ya kine mò̱ ka, ne̱ ɔkye̱e̱‑ɔ ya waare̱e̱ ɔnyare̱ baŋbaŋ, mò̱ ne̱ oo kine mò̱ ka‑ɔ a sa ne̱ ɔkye̱e̱‑ɔ a waa kanyare̱kpa, amɔ ɔkye̱e̱‑ɔ a kyɔ le̱e̱ mò̱ kuri‑o kamɛɛ fe̱raa. Ne̱ ɔnyare̱ ne̱ mò̱‑ɔ mɔ a be̱e̱ waare̱e̱ ane̱ŋ a ɔkye̱e̱‑ɔ mɔ a waa kakye̱e̱kpa.”

Ane̱ŋ ne̱ Yeesuu a kaapo̱ e̱taŋ ko̱waa ase̱ŋ‑ɔ

(Yakubu 5.12)

33 Ne̱ Yeesuu a kya mò̱ atɔ ke̱kaapo̱‑ɔ se̱ fe̱yɛ, “Mo̱ne̱ a be̱e̱ nu fe̱yɛ de̱daa‑ɔ baa tɔwe̱ fe̱yɛ ɔko̱ ma waa e̱taŋ na ɔ laŋŋe̱ mò̱ kanɔ. Ke̱tɔ ne̱ ɔko̱ e̱ waa e̱taŋ fe̱yɛ ɔ waa‑ɔ, ɔ waa. 34 Amaa mbe̱yɔmɔ, mo̱‑ɔ mo̱ e̱ tɔwe̱ mo̱ i gywii mo̱ne̱ fe̱yɛ mo̱ne̱ e̱ kpa a mo̱nꞌ tɔwe̱ bo̱ be̱ya fe̱yɛ mo̱ne̱ e̱ waa ko̱tɔko̱, mo̱ne̱ ma waa e̱taŋ bo̱ tɔwe̱. Mo̱ne̱ ma kaŋ ba Wuribware̱ se̱ bo̱ waa e̱taŋ, a le̱e̱ fe̱yɛ mfe̱ŋ ne̱ Wuribware̱ a kuwuregya‑ɔ bo̱. 35 Ane̱ŋ dɛɛ ne̱ mo̱ne̱ ma ba swe̱e̱re̱ bo̱ waa e̱taŋ, a le̱e̱ fe̱yɛ swe̱e̱re̱ se̱ ne̱ Wuribware̱ ayaapapaa ye̱re̱ a kyure. Mo̱ne̱ ma ba Yɛro̱salɛm bo̱ waa e̱taŋ, a le̱e̱ fe̱yɛ mfe̱ŋ gye̱ Owure‑bo̱‑e̱le̱ŋ-Bware̱ maŋ ne̱e̱. 36 Mo̱ne̱ ma kaŋ ba mo̱ne̱ aŋu gbaa bo̱ waa e̱taŋ, a le̱e̱ fe̱yɛ mo̱ne̱ maa taare̱ a mo̱nꞌ waa kipwiigyi ko̱ŋko̱ kufufuri bɛɛɛ kigyigyii. 37 Amaa ke̱tɔ ne̱ mo̱nꞌ bo̱ tɔwe̱ ase̱ŋ bo̱ be̱ya bɛɛɛ mo̱nꞌ bo̱ be̱ŋŋaa ase̱ŋ‑ɔ e̱ gye̱ fe̱yɛ, ‘Ɔɔŋ, ane̱ e̱ waa’, bɛɛɛ ‘Daabii, ane̱ maa waa.’ Ke̱tɔ ke̱maa ne̱ ŋkee mo̱ne̱ e̱ tɔwe̱ a mo̱nꞌ bo̱ tii ɔɔŋ bɛɛɛ daabii si‑o a le̱e̱ Ɔbɔnsam ase̱ ne̱e̱.”

Ane̱ŋ ne̱ ane̱ kpa ane̱ ado̱ŋ ase̱ŋ‑ɔ

(Lukas 6.27–36)

38 Ne̱ Yeesuu a kya se̱ fe̱yɛ, “Mo̱ne̱ a be̱e̱ nu fe̱yɛ baa tɔwe̱ fe̱yɛ, ‘Ɔko̱ ya bwee mò̱ bɛɛko̱ ke̱katɔ, ane̱ŋ dɛɛ ne̱ bo̱ bwee mò̱ lee bo̱ teere. Ne̱ ɔko̱ ya kyuwi mò̱ bɛɛko̱ ke̱bwanɔ, bo̱ kyuwi mò̱ lee.’[d] 39 Amaa mbe̱yɔmɔ mo̱‑ɔ mɔ mo̱ e̱ tɔwe̱ mo̱ i gywii mo̱ne̱ fe̱yɛ ɔko̱ ya waa mo̱ne̱ bɔye̱, mo̱ne̱ ma ba bɔye̱ bo̱ ka mò̱ ko̱kɔ. Ɔko̱ ya da fo̱ kigyisese̱bɔ‑rɔ ke̱baa, be̱e̱ buruwaa ke̱be̱nase̱bɔ‑rɔ sa mò̱ a ɔ da. 40 Ne̱ ɔko̱ ya yaa fo̱ iwurekpa a ɔ ya gyi ase̱ŋ bo̱ da fo̱ na ɔ bɔ fo̱ ko̱kɔ, ne̱ mò̱ e̱ kpa fo̱ kaare̱ a ɔ kɔɔre̱, taa fo̱ waagya bo̱ tii mò̱ se̱ na ɔ taa nare̱. 41 Ne̱ ɔko̱ ya ye̱re̱ fo̱ fe̱yɛ fo̱ so̱rɔ mò̱ atɔ maye̱re̱ ko̱ŋko̱, so̱rɔ yaa mò̱ e̱maye̱re̱ e̱nyɔ. 42 Ɔke̱maa ne̱ ɔ ko̱re̱ fo̱ ko̱tɔko̱‑ɔ, fo̱ i de, sa mò̱ ke̱tɔ‑ɔ. Ɔko̱ e̱ kpa a ɔ para ko̱tɔko̱, bo̱ para mò̱.

43 Mo̱ne̱ a be̱e̱ nu fe̱yɛ baa tɔwe̱ fe̱yɛ, ‘Ɔke̱maa kpa mò̱ bɛɛko̱ ase̱ŋ,[e] na o kisi mò̱ do̱ŋ.’ 44 Amaa mbe̱yɔmɔ, mo̱‑ɔ mo̱ e̱ tɔwe̱ mo̱ i gywii mo̱ne̱ fe̱yɛ mo̱nꞌ kpa mo̱ne̱ ado̱ŋ ase̱ŋ, na mo̱nꞌ ko̱re̱ ke̱bware̱ko̱re̱ sa bamo̱ ne̱ ba waa mo̱ne̱ bo̱rɔkraa‑ɔ, 45 na bo̱ ŋu fe̱yɛ kase̱ŋtiŋ si mo̱ne̱ gye̱ Wuribware̱, mo̱ne̱ se̱ ne̱ ɔ bo̱ so̱so̱‑ɔ, mò̱ gyi‑ana. Bo̱ le̱e̱ fe̱yɛ ɔ sa ne̱ mò̱ kyɔwe̱ e̱ we̱e̱ ase̱sɛ bɔye̱ na atimaa si kyɛɛkyɛɛ. Ane̱ŋ dɛɛ ne̱ bware̱ e̱ ba ɔ we̱e̱ bamo̱ ne̱ ba waa itimaa‑o na bamo̱ ne̱ ba waa e̱bɔye̱‑ɔ atɔ se̱. 46 Mo̱ne̱ e̱ kpa bamo̱ ne̱ ba kpa mo̱ne̱‑ɔ wo̱re̱ ase̱ŋ, Wuribware̱ maa sa mo̱ne̱ amo̱ kakɔka. Bo̱ le̱e̱ fe̱yɛ ane̱ŋ dɛɛ ne̱ leŋpoo akɔɔre̱po̱ gbaa e̱ kpa bamo̱ bɛɛko̱‑ana leŋpoo akɔɔre̱po̱ ase̱ŋ. 47 Ne̱ mo̱ne̱ e̱ ka mo̱ne̱ anyare̱ kanɔ, nte̱tɔ itimaa ne̱ mo̱ne̱ a waa kyo̱ŋ ɔko̱? Bo̱ le̱e̱ fe̱yɛ ane̱ŋ dɛɛ ne̱ bamo̱ ne̱ bo̱ maa suŋ Wuribware̱‑ɔ gbaa e̱ waa. 48 Amo̱se̱ se̱‑ɔ bɔye̱ ko̱ ma kye̱na mo̱ne̱ se̱, fe̱yɛ ane̱ŋ ne̱ bɔye̱ ko̱ mo̱ŋ te Wuribware̱, mo̱ne̱ se̱ ne̱ ɔ bo̱ so̱so̱‑ɔ, se̱‑ɔ.”

<- Matiyo 4 Matiyo 6 ->