Diksenari (glossary)
Qaa kota waŋa iikawaa kaniagia
1) toroya, qaita moŋ, soraaya, kowoga, solaŋa, tak-kootoya, Anutuwaa buŋa, tiriŋkootoya, (holy, set apart, clean)
Anutu ano iwaanoŋ iwoi ii 1) toroya ano 2) qaita moŋ: Anutunoŋ toroya laligoro siŋgisoŋgonanaa iroŋa nonombabotiwaajoŋ toroko moma ku-usuŋa romoŋgoniŋ jenenana oroŋkeja. Zioz ano ejemba ii 3) soraaya, jewoŋgia qaa. Miri, jigo, kambaŋ ano samoŋ ii 4) kowoga: Miri kowoga ii meŋ tiloowoŋatiwaa so qaago. Kambaŋ kowoganoŋ gawoŋ mewombotiwaa soŋgo eja. Samoŋ kowoga ii siŋgisoŋgonana mende jokolooŋ eeŋ tondu newoŋatiwaa so qaago. Nanamemeŋ ano gawoŋ ii 5) solaŋa: Gawoŋ solaŋa ii siŋgisoŋgo qaganoŋ mewombaajoŋ amamaawoŋa. Nanamemeŋ solaŋa iikayadeeŋ mono Anutuwaanoŋ sokonja. Anutuwaa gejatootoo ejemba ii 6) tak-kootoya ano 7) tiriŋkootoya kolooju. Holy (set apart) qaa tosaaŋa ii 8) Anutuwaa buŋa, 9) tiriŋkootoya. Buŋa Tere Buk ii tiriŋkootoya.
Holy qaawaa kania ii kokaeŋ: Iwoi moŋ ii bologa kuuya iikanoŋa gosiŋ mendeeŋgi siŋgisoŋgonoŋga soraiŋ qaita moŋ kolooŋ yaŋodeeŋ (set apart) Anutuwaajoŋ noŋ qeŋ eja. Anutunoŋ mombaa siŋgisoŋgoya mesaoji eeŋ, iinoŋ mono solaŋaniŋ diŋgoro Uŋaya Toroya uutanoŋ ano koloŋaniŋ morota ano soraaya koloowaa.
2) Uŋa Toroya (Holy Spirit)
Uŋa Toroya ii Anutuwaanoŋ Uŋaya. Iwaanoŋ jewoŋa me kokojinjiŋa moŋ mende totooŋ eja. Iinoŋ ejemba uugia meleeŋgiti, ii inaaŋ sololooŋ nonono uumeleeŋ laaligo laligojoŋ.
Uŋa Toroyanoŋ bedu meŋ inaaja (anointing of the Holy Spirit)
Kaeŋ ano uuta geregere kolooro Anutuwaa gawoŋa awaagadeeŋ meŋkeja.
3) Kaleŋmoriaŋ (grace, marimari)
Anana iwoi awaa buŋa qeŋ aowoŋatiwaa so mende koloojonto, Anutunoŋ kileŋ uusiiŋaa so eeŋ kiaŋkomuŋ niniima kobooŋ kaleŋa honoŋa qaa nonomambaajoŋ moja.
4) Kiaŋkomu (mercy)
Moŋnoŋ iwoi ano qaanananoŋ komuja. -Pasowa: Kiaŋkomu kendoŋ, Goukoŋkoŋ kendoŋ
5) akadamu, qabuŋa, asamararaŋ, ku-usuŋ, (glory)
Iwoi ii akadamuyawo. Ejemba qabuŋagiawo. Anutu asamararaŋawo ano ku-usuŋawo.
6) Anutuwaa iriŋsoŋsooŋ, kazi, uuduuduu (God’s wrath)
Jon 3.36 Siŋgisoŋgo aniŋ Anutuwaa iriŋa soono kazia qanananoŋ ano uma ewaa. Jopagoŋ nonomakejato, siŋgisoŋgonanaajoŋ iriŋa soomakeja.
7) Siŋgisoŋgo (sin)
Anutu Toroyaa uusiiŋa qeŋ uugujoŋi, ii iwoi kanjaŋawo. Iriŋa soono iroŋa meleeno qanananoŋ uja. Koposo (mistake) ii qaa afaaŋa. Anutuwaa qaa jakewaajoŋ oŋanoŋ jenenana oroŋkeja.
Siŋgisoŋgonana kokaeŋ jokoloowoŋa:
Oo Anutu toroya, nii ejemba doogoyanoŋ goo jaasewaŋganoŋ nanjeŋ. Nii koloowetinoŋa kanaiŋ bologa kania kania ama tomeŋganoŋ meŋ laligowe. Kawaajoŋ giinoŋ mono Jiisaswaa kaleŋmoriaŋaajoŋ ama siŋgisoŋgona mesaoŋ nomba. Mesaoŋ noma Buŋa qaaga dindiŋa noo uunanoŋ ama mindiŋgoŋ nomba. Ku-usuŋganoŋ laaligona mindiŋgoro saanoŋ gbiliŋ goo laaligo gbilianoŋ keuma laligomaŋa. Ii oŋanoŋ.
Iisaŋ qaa
Anutunoŋ siŋgisoŋgogia mesaoŋ oŋonja. Iinoŋ Meria motooŋgo ii ananaa siŋgisoŋgonananoŋ solaŋaniwaatiwaajoŋ ama wasiro namonoŋ kamaaro. Kamaaŋ kaleŋmoriaŋa nonoma siŋgisoŋgonana soŋgbanja. Ii mono moma laariwu. Ii moma laarigi iinoŋ uŋuano gowokouruta koloogi Uŋaya Toroya uugianoŋ ama oŋombaa. Oo Poŋ, ii nonoonoŋ mono kaeŋ koloowa.
8) kokojinjiŋawo, qaamuuŋawo, (demon possessed)
omeyawo, andoleiŋawo, omenoŋ buuta somoŋgoro qaamuuŋ kolooja
9) 1) hamo qero 2) letoma 3) oyaŋboyaŋ kolooja, 4) uuta meleema 5) Siwewaa buŋa kolooja, 6) waŋa somoŋgoŋ 7) metogoŋ 8) wama 9) aŋgoŋ kono 10) qeaŋgoja. Salvation, save, get saved, rescue, kisim bek
Moŋnoŋ kere yoŋoo borogianoŋ kemero alianoŋ ii metogoŋ waŋa somoŋgoja. Iikawaa so bologa ama Satambaa boronoŋ kemeŋ tiwilaawombaajoŋ ama uunana meleemboŋati eeŋ, Jiisasnoŋ mono siŋgisoŋgonana mesaoŋ hamo qeŋ nonoma koomunoŋga metogoŋ nunuama laaligo kotiganoŋ nonoombaa. Gere sianoŋ kemebombotiwaajoŋ aŋgoŋ koma nonono letoma qeaŋgoŋ Siwewaa buŋa kolooŋ eu uma oyaŋboyaŋ oompeleleŋ laligowoŋa.
10) Hamoqeqe Toya (Hibruu qaanoŋ) Mesia, (Griik qaanoŋ) Kraist. (Saviour, Messiah, Healer, Restorer)
Iinoŋ siŋgisoŋgo, qinji, ji, kokojinjiŋ, lombo, jiŋjauŋ, siiŋserereŋ toroko momo, koomu ano bologa tosaaŋa kuuya iikanoŋa doŋhamo qeŋ nonoma laaligo doŋgoga nonono kotiiŋ laligowoŋa. Gejatootoo ejembanoŋ Hamoqeqe Toyanoŋ asugiwaatiwaa qaa waladeeŋ jegiti, Jiisasnoŋ iikawaa so asugiro.
11) moma boliŋ aoja (regret, feel sorry, be penitent, repent, do penance, rue)
Moŋnoŋ kania bologa moma kotoŋgo siŋgisoŋgo laaligoya gema qeŋ Anutunoŋ ii mesaowaatiwaajoŋ qama kooliŋ uusiiŋa otaamambaajoŋ jeja.
12) Siwewaa kii meria (confession)
Kawaa leeya woi: I) Siŋgisoŋgonana jeŋ asuginiŋ (jokolooniŋ) II) Anutunoŋ ii mesaoro moma laarijoŋ. Moma laariŋ “Ii oŋanoŋ,” jeŋ moniŋ Anutu Siwenoŋ laligoji, iinoŋ aŋo jeŋ solaŋaniŋ nononja, mono iikaeŋ koloowaa.
Tania karooŋ: 1) Kana soŋginiŋi, ii nononanodeeŋ aasaŋgoyanoŋ Anutuwaajoŋ jeŋ asugiwoŋa (jokoloowoŋa), 2) Anutuwaa gawoŋ meme mombaajoŋ lombonana jeŋ asuginiŋ (jokolooniŋ) aasaŋgoyanoŋ ewaa, 3) uumeleeŋ kanageso yoŋoo jaagianoŋ siŋgisoŋgonana asuganoŋ jeŋ koloowoŋa. Kraistnoŋ siŋgisoŋgo somoŋgowombaajoŋ ama isambombaa ku-usuŋa me kiiya woi ii gowoko nonoo boronananoŋ anota eja.
Mat 16.19;
Jon 20.22-23 Uuwaa ala ilailaa nononoŋ Anutuwaa uusiiŋaa qaawaa so gawoŋ meniŋ balonoŋ ano Siwenoŋ hoŋawo kolooŋkeja. Poŋ Jiisasnoŋ aŋo meŋkeji, mono iikawaa so amakeja. Kawaajoŋ jojopaŋ qaa qotogoŋ siŋgisoŋgo anjoŋi, ii mono moma boliŋ aoŋ laaligo bologa gema qeŋkeboŋa. Kaeŋ aniŋ siŋgisoŋgonana jeŋ solaŋanigi mombo horoŋ uumeleeŋ kanagesowaa sopa uutanoŋ nonoomakeja. Kaento, moŋ moronoŋ uumeleeŋ mende ama laŋ laligoji, iwaa siŋgisoŋgoya mono ano qaganoŋ eŋ samoŋ toroya kowoga newombotiwaajoŋ aŋgoŋ koma nonomakeja.
13) Momalaari (faith, bilip, trust, mamanasiŋ)
Nonoo momonana kotiga kania kania ejato, Anutu moma laarijoŋi, iikanoŋ mono uunana koloŋaniro laaligonananoŋ utegoro letomboŋa. Selenana meleŋqeleeŋ ama wanana qembonoŋ laariŋkejoŋi, iikawaa so uunana meleema Anutuwaanoŋ laariwoŋa. Anutunoŋ momalaari kaleŋaga nonono iikanoŋ mono naŋgoŋ nonoma nunuama iyaŋaa bentotoŋ uutanoŋ nonoombaa. Momalaari qaganoŋ qama kooliniŋ aŋgoleto kolooŋkeja. Momakotikotii qaa ii mesaowoŋa. Ii uuwoiyawo.
Momalaari qaa (Mamanasiŋ dâŋ)
Nii Maŋ Anutu moma laariŋ mujeŋ. Iinoŋ ku-usuŋ kuuyaa Toya laligoŋ Siwe namo mokolooŋ orono.
Nii Jiisas Kraist moma laariŋ mujeŋ. Iinoŋ Anutuwaa Meria motooŋgonoŋ laligoŋ Poŋnana kolooja. Ii Uŋa Toroyanoŋ meŋ letoma muro emba saraŋ Marianoŋ koro ama mero. Mero laligoŋ gawana Pontius Pailotwaa kambanoŋ siimbobolo moro maripoonoŋ qegi komuro roŋ koŋgi. Roŋ koŋgi koomuwaa senjoŋ gomanoŋ kemeŋ laligoŋ weeŋ karooŋ kolooro koomunoŋga waaro. Waama laligoŋ Siwenoŋ uma Maŋ Anutu, ku-usuŋ kuuyaa Toyaa boro dindiŋanoŋ raja. Rama laligoŋ iikanoŋa eleema kamaaŋ laligojoŋi ano koomuya ananaa qaanana jeŋ tegomambaajoŋ kawaa.
Nii Uŋa Toroya moma laariŋ mujeŋ. Iinoŋ ejemba soraaya mindiriŋ somoŋgoŋ nonono uumeleeŋ kanageso tak-kootoya somata motooŋ kolooŋ laligojoŋ. Kaeŋ laligoniŋ siŋgisoŋgonana mesaoŋkeja. Mesaoŋ laligoro komuniŋ koomunoŋga meŋ gbiliŋ nonono selewo waama laaligo kombombaŋa tetegoya qaa laligoŋ uboŋa. Qaa ii oŋanoŋ.
14) qaa qootogo, yaŋgiseŋ, momalaaria qaa (unbelief)
Ejemba tuuŋ woi laligojoŋ: uumeleeŋ me momalaari ejemba ano leegeŋanoŋ uumeleembaa gadokopa me yaŋgiseŋ ano qaa qootogo ejemba.
15) jejeromoŋromoŋ (hope)
(iwoi koloowaatiwaajoŋ) jejeromoŋromoŋ ama mambonja
16) qamakooli (prayer)
Anutuwo amiŋmomo. Anutuwaajoŋ qaanana ijoniŋ qaaya jero momakejoŋ. Mindimindiri qa qamakooli iikawaa uutanoŋ qamakooli koi kaaŋa kaaŋa eja: Uunana meŋ kululuuŋ ananaajoŋ 1) welema 2) qisiŋ 3) daŋgiseŋ jeŋ 4) mepeseeŋ (praise) 5) Anutuwaa waeya meŋ (worship) 6) tosaaŋa yoŋoojoŋ ama qama kooliŋkejoŋ (intercession).
Pombaanoŋ qamakooli
Nonoo Maŋnana, gii Siwenoŋ laligojaŋ. Goo qaga mono toroya ewa. Mono galeŋ koma nonona bentotoŋgaa hoŋa koloowa. Goo uusiiŋga Siwenoŋ teŋ komakejuti, ii mono namonoŋ kaaŋiadeeŋ koloowa. Ketewaa neneya ii mono sonananoŋ nonomba. Tosianoŋ siŋgisoŋgo ama nonoŋgiti, nono ii mesaoŋ oŋonjoŋi eeŋ, iikawaa so mono nonoonoŋ siŋgisoŋgo soŋgbama nonomba. Aŋgobatonoŋ kamaaŋ nunuwabotiwaajoŋ mono aŋgoŋ koma nonoma Kilegaa Toyaa boronoŋa metogoŋ nonomba. Gii geeŋgo bentotoŋ Toya, ku-usuŋ Toya ano asamararaŋ Toya ii kambaŋa kambaŋa laligoŋ kouma laligona ano tetegoya qaa laligoŋ ubaga. Ii oŋanoŋ.
17) uujopa, uukaleŋ (love, pasin bilong givim bel, maŋjauŋ)
Anutu uujopa Toyanoŋ jopagoŋ nonono moma meleema Anutu jopagoŋ qaaya teŋ koma ejemba tosaaŋa kaaŋagadeeŋ jopagoŋ oŋomakeboŋa. Uujopawaa ku-usuŋa ii uuta ano tetegoya qaa. Ii kazi ano bologa kuuya haamo ama uŋuuguŋkeja. 1 Kor 13
Anutu jopagoŋ muboŋa me qaago, iinoŋ kileŋ (tawaya qaa) pondaŋ jopagoŋ nonomakeji, ii agape love. Ejanoŋ embawaajoŋ siiŋa moro horoji, ii eros love. Agimiŋ aojaoti, ii sex love. Ala-ala meŋ aoŋkejoŋi, ii fileia love. Kantrinana me gomanana uukaleŋ ama muŋkejoŋi, ii uusoomoŋgo (filantropic love). -Dear: wombo ala, komunjua ala, jojopaŋ ala.
18) Oligaa Buŋa (Gospel, Biŋe Biaŋ)
Oligaa Buŋa ii motooŋgo ano eja fooyanoŋ ii oogiti, qagia Matyuu, Maak, Luuk ano Jon. -Law: Kana qaa. -Prophets: Gejatootoo yoŋoonoŋ Buju Tere
19) takapolakaya (false)
Gejatootoo ejemba me qaa takapola-kaya ii gisomaso, doogoya, iriŋqiriŋa, umaqeŋ-kamaaŋqeŋawo; fruitless: gipeya, auta, gorosoŋa
20) Anutuwaanoŋ bentotoŋ (God’s Kingdom, Anuture uumaŋ)
Ii gomaŋ me totoŋ moŋ qaagoto, ejemba uugia meleema Satambaa ometotoŋa mesaoŋ Anutuwaanoŋ qokotaagi galeŋ koma oŋono qaaya baatanoŋ totoŋ iikanoŋ laaligo kombombaŋa laligoju. Kanageŋ iikawaa tania kuuya qaita moŋ ii Siwe uutanoŋ uma iiboŋa.
21) Satambaa ometotoŋ (Kingdom of Satan),
Satan ii beŋ qaago. Kawaajoŋ iwaa totoŋaajoŋ ometotoŋ jejoŋ. Deiwidwaa kantri totoŋ (Kingdom of David); Papua Nuginiwaa kantri totoŋ
22) doweya meja (redemption, ransom)
Kerenoŋ alanana qelanjiŋ mero tawa ama doweya meniŋ isano eleema kawaa. Jiisasnoŋ iyaŋaa sele busuya ama dowenana mero.
23) Anutunoŋ tawanana meŋ nunuano alauruta koloowoŋa;
Room 11.15,
(reconciliation, atonement) Aŋo tawa ano qaanana komuro Anutuwo ala-ala koloowoŋa, qewolonana koma konjoratija.
24) Anutunoŋ qaaya jeŋ tegoro solaŋaniwaa. (justification, be put right with God, get righteous, pasin bilong kamap stretpela)
Moŋnoŋ moma boliŋ aoro Jiisaswaa sayanoŋ turuŋ muro Anutu-noŋ sa iikawaajoŋ ama siŋgisoŋgoya mesamesaoya ii mombo mende iibaa. Siŋgisoŋgonoŋ uuwaa opo malekuya meŋ jewo-ŋawo kolooro sayanoŋ soŋgbano tualalakota kolooro iikayadeeŋ iibaa. Kaeŋ kolooro Anutuwaa iriŋsoŋsooŋanoŋ olomooro uuta-noŋ tegowaa. -Unrighteous: doogoya qewoloŋawo
25) (tak kotoŋ) meŋ soraija (sanctification, pasin bilong kamap holi)
Nononano jewoŋ aŋgonjorananawo laligojonto, Jiisaswaa sayanoŋ soŋgbama nonono Anutuwaa jaanoŋ soraaya koloowoŋa. Soraaya kolooŋ nanamemeŋ solaŋa
(holy) otaawoŋa. Laaligo jewoŋawo ii oŋanoŋ sisia meŋ togoŋkeboŋa. Ii uuwoi qaagoto, pondaŋ Jiisaswo qokotaaŋ namboŋa.
Hib 10.10 26) uugeja (conscience)
Anutunoŋ saŋe amakeji, ii uugejanananoŋ moboŋa.
1 Tim 1.5, 19 Uugejanananoŋ kanianana ninisaama qaanana naŋgoŋ jeŋkeja.
Apo 24.16 Aŋaa uu(geja) iikanoŋ Anutuwaa qaa naŋgoŋ jeŋkeja. Jon 8.9 Anutunoŋ moŋ iima “Sokonja,” jero uugejianoŋ moro qeaŋgoja.
Apo 23.1 Uuwoi mesaoŋ uunananoŋ tiloowabotiwaajoŋ galeŋ meŋ aoŋkeboŋa.
1 Tes 3.9 27) uumeleeŋ eja ano emba, Kraistwaa alia (Christian, kristen)
Uumeleeŋ kanageso (congregation), uumeleeŋ miri (toroya miri), uumeleeŋ ajoajoroo (Sande lotu), Uumeleembaa Buŋa Tere (Bible, Christian Sriptures), uumeleeŋ ejemba (Christians)
28) gowoko (disciple, disaipel)
Gowoko ii boiwaa gematanoŋ otaaŋ ainjoloŋ laligoŋ momoya kuma aoŋ gawoŋ meŋ koma gbiligi laaligogianoŋ letoma utegoŋkeja.
29) gejatootoo ejemba (prophet)
Gejatootoo ejemba ii iwoi koloowaa, kolooja me kolooroti, iikawaa bujuya ano kania ii Anutunoŋ uugianoŋ ano moma iwaa jetamemeya kolooŋ ejemba ananaajoŋ ninisaama asuganoŋ jeŋkeju. Kambaŋ tosaaŋanoŋ ejembanoŋ gejanono ii togoŋ temboma kema uŋugi komugi. Jiisas iyaŋaa gomaŋurutanoŋ gejatootoo qaaya meŋ kamaaŋ aŋgi.
30) Siwe gajoba (angel, ensel, aŋelo)
Siwe gajoba yoŋonoŋ Anutu-waa jeta teŋ koma omejiilaŋ tuarenjeŋ ama ejemba ilaaŋ weleŋ qeŋ nonomakeju. Hib 1 Tosianoŋ qele aŋgi tosianoŋ manja qegi tosianoŋ gawoŋgia kania kania meŋkeju.
31) Oomulu (baptism)
Kambaŋ so apu ariŋkejonto, oomulu ii Anutuwaanoŋ muŋgeŋ aiwese. Ii iwoi somata. Ii onjonbonjoŋ laaligoyawo
(sacrament). Buŋa qaawo mende mindiriŋ apunondeeŋ mulu meŋ nonombuyagati eeŋ, ii mono apu tooŋ omayaga koloonaga. Buŋa qaanoŋ apu tooŋ iikanoŋ jeniŋ turuŋ kotuegoro iikanoŋ hoŋa kolooŋkeja. Oomulu meniŋi, nononoŋ mono weeŋ so siŋgisoŋgonanaajoŋ moma boliŋ aoŋ uunana meleemakeboŋa. Uunana walaganoŋ mono apunoŋ kemeŋ neŋ olaaŋ powogoro tani kolooro kitianoŋ uu dologanoŋ koloŋaniŋ somariiro Anutuwo kooroŋ laligoŋkeboŋa.
Room 6.4;
Tai 3.5-7 Oomulu ii uunana meleembombaajoŋ indiŋa motooŋgo meŋ nonoŋgi Uŋa Toroyaa esuŋanoŋ uunananoŋ gawoŋ meŋkeja. Oomuluwaa kania mende teŋ koma uunana mende meleemboŋati eeŋ, mono kileŋ tiwilaawoŋa.
32) Samoŋ Kowoga (Holy Communion)
Pombaa samoŋ kowoga (toroya): Poŋnana Kraist Jiisas iyaŋaa sa busuya alauruta anana bered ano wain apuyawo newombaajoŋ aŋo ama jeŋ tegoŋ nonono.
Luuk 22.14-20 Ii onjonbonjoŋ laaligoyawo
(sacrament). Qaa koi kanoŋ hoŋaga jeŋ asarija: Oŋoo dowegia meŋ togoro ano oŋoo siŋgisoŋgogia solaŋaniwaatiwaajoŋ jeŋ tegoŋ ano. Moŋnoŋ qaa iikawaajoŋ uuwoi anji eeŋ, iinoŋ samoŋ newaatiwaa so mende kolooja. Kawaajoŋ Pombaanoŋ qaa moma laariŋ hoŋa mokoloowoŋa. Uunana oŋanoŋ mende gosiŋ meleema Pombaanoŋ samoŋ kowoga tondu newoŋati eeŋ, Anutunoŋ mono iroŋa meleeno lombo qanananoŋ ubaa. Tosianoŋ mono komugi.
1 Kor 11.30;
Apo 5.5, 10 33) kotumotue (blessing)
Kotumotue ii jeŋqeeaŋgo qaa. Iwoiwaajoŋ Anutu qama kooliniŋ iyaŋaa ku-usuŋ qaganoŋ jero me kotuegoro toomoriambo koloowaa. Wala “mosogoja” jeninto, Jiisasnoŋ moso jeje ejaga qaago. Iinoŋ ku-usuŋ kuuyaa Toya koloojiwaajoŋ moso mende anjato, kotumotueya mendeema nonomakeja.
Aarombaanoŋ kotumotue qaa, Jaŋgo 6.24-26
Poŋnoŋ mono kotuegoŋ sopa somoŋgoŋ gomba. Poŋnoŋ mono jaayaa asasaganoŋ meŋ asariŋ goma kaleŋmoriaŋa gomba.
Poŋnoŋ mono jaasewaŋ qeŋ goma luae qeŋ gomba. Ii oŋanoŋ.
Poŋ Jiisas Kraistnoŋ mono kaleŋmoriaŋa oŋono
Anutuwaa uujopayanoŋ nemuŋ koma oŋono
Uŋa Toroyanoŋ kuuya inaaŋ oŋono uumotooŋ ama ainjoloŋ laligowu.
34) Siwe gomambaa Eja hoŋa (Son of Man, Man tru)
Gejatootoo eja Daniel ano Ezekiel yoronoŋ qa ii qama “Anutunoŋ Hamoqeqe Toya wasiro namonoŋ asugiwaa,” jeŋ oori. Jiisasnoŋ iyaŋaa qata aasaŋgoya kaeŋ qaro Juuda yoŋonoŋ ii mende moma asarigi. Eja kuuya anana ejawaa meriaga laligojoŋi, iikawaajoŋ mende jeja. Jiisasnoŋ baloŋ eja ananaa so sa busuyawo kolooŋ kileŋ Anutuwaa Meria kaaŋagadeeŋ laligoro. Kawaajoŋ Anutuwaa jeta kambaŋ so teŋ koma siŋgisoŋgo moŋ mende ama laaligo kombombaŋa namonoŋ laligoro. Baloŋ eja hoŋa laligorotiwaajoŋ ama ejemba ananaa lombonana saanoŋ modaboroŋ bosimakeja.
35) maraŋ (agimiŋ aoao) ano loemba laaligo (marriage)
Jen 2.24 Loemba laaligo ii Anutunoŋ jeŋ kotoro loemba koloowotiwaa qaa ii Anutu ano ejemba jaagianoŋ asuganoŋ jewoŋatiwaa so. Uusiiŋgaranoŋ asuganoŋ asugiro jojopaŋ qaagara jeri yoroojoŋ qama kooliniŋ Anutuwaa kotumotueyanoŋ yorowo nambaa. Kaeŋ goda qeŋ oroniŋ sisau oloŋkalu mende koloowaa. Loemba laaligo ii soraaya, (kowoga) ano kana soŋgiri lombo qagaranoŋ ubaa. Tosianoŋ ji somata mokoloogi.
Jen 12.17 Mamaganoŋ tapekokoro ama laligogi.
Hib 13.4 Loemba ii kalaŋ koma qaqaaŋgoŋ aoŋ laligoŋ uma komuwao. Jiisasnoŋ meŋ soraiŋ sopa somoŋgoŋ oroma Poŋgaraga kolooja. Mesaoŋ aoao ii Anutuwaa uusiiŋa qaagoto, oloŋkaluwaajoŋ ama kileŋ kolooŋkeja.
Maak 10.2-12. Moŋnoŋ uuta meleema uumeleembaa gadokopa emba me eja moŋ mende mewa.
1 Kor 7.39b
36) naŋgonaŋgo ama aoŋ kotikotii mokoloowoŋa (edification, build up ourselves)
uunana meagoŋ meŋ kotiiŋ aowoŋa, uunana naŋgoŋ mozozoŋgoŋ meŋ kotiiwoŋa
37) Baal
Baal ii Keinan kantri yoŋoo beŋgia. Yoŋonoŋ ii usugoŋ waeya meŋ mepeseegi Israel yoŋonoŋ kagi. Anutunoŋ gadokopa kanageso ii uŋuŋ Baal alatagia ama tando lopioŋgia kondeembutiwaajoŋ jeŋ kotoŋ oŋonoto, yoŋonoŋ qaa ii qotogogi tosianoŋ kanaiŋ Baal qama kooliŋ mepeseeŋ laligogi Anutuwaa iriŋa soono.
38) Soomoŋgo areŋ (walaga ano gbilia) (Covenant)
Hib boŋ 8, 9 Siŋgisoŋgo aniŋ ejemba ano Anutu batunananoŋ jawo kolooro iriŋa soono kazi qanananoŋ uma eji, ii moronoŋ qewagoro Anutuwo uumotooŋ ama ala-ala amboŋati, iikawaa soomoŋgo qaa areŋa. Mooseswaa kambanoŋ Anutunoŋ soomoŋgo areŋ ano walaga kolooroto, Jiisasnoŋ soomoŋgo areŋ gbiliaa galeŋa kolooŋ komuro. -Ark of Covenant: soomoŋgo arembaa bokisya. Iikawaa uutanoŋ soomoŋgo arembaa iwoiya kuuya galeŋ koŋgi.
39) jiwowoŋ jigo (temple)
Kambaŋ kokaamba siimoloŋ mende ooŋkejoŋiwaajoŋ uumeleeŋ jigo jeŋkejoŋ. Siwenoŋ siimoloŋ mende ooŋ uumeleŋmeleeŋ tegoro iikawaa jigoya qata mepemepesee jigo jeŋkejoŋ.
Isa 3.12;
21.22 40) waeya meŋ mepeseeja (worship),
Awutambaŋ (bow down, kneel before God) Anutu awutambaŋa qeŋ kosianoŋ keniŋ kiaŋkomuŋ nonoma kaleŋmoriaŋa nonombaa.
41) opo sel kuuŋ (tabernacle)
Baloŋ qararaŋ koŋkoŋanoŋ kaŋ jiwowoŋ jigo tawatawaya ii opo selnoŋ megi. Ii afaaŋgoŋ kokosiiŋ meŋ aŋgoŋ kema kemp gbilianoŋ mombo kuuŋ korereŋgoŋ laligogi. Keinan balonoŋ kaŋ Jerusalem kanoŋ jiwowoŋ jigo kotiga meŋ opo sel kuuŋ ii mesaogi.
42) jeŋ asariŋ uugia kuuja (preach)
Anutuwaanoŋ qaa gawoŋ iikawaa leeya woi.
43) Jigo gawoŋ galeŋ (priest, pris)
Iinoŋ ejemba ano Anutu batunananoŋ komakonjorati gawoŋ meŋ qama kooliŋ gejanono jeŋ siimoloŋ ooro nanduŋ aŋgi meŋ kululuuŋ batuya iyaŋaajoŋ meŋ laligoro.
44) Jigo gawoŋ eja (levite)
Anutunoŋ jeŋ kotoro Liwaiwaa kera-suru yoŋonoŋ jiwowoŋ jigowaa weleŋqeqeuruta koloogi. Kawaa-joŋ baloŋ bakaya mende oŋoŋgi tuuŋ tosaaŋa yoŋonoŋ baloŋ-giawo laligoŋ naŋgoŋ oŋoma laligogi. Hamoqeqe gawombaa areŋanoŋ utegoro soomoŋgo areŋ gbiliaa kambaŋ kokaamba qagia Buŋa gawoŋ eja (deacon) ano Buŋa gawoŋ emba (deaconess) jeŋkejoŋ.
45) Uukuukuu eja (evangelist)
Uukuukuu eja iinoŋ Anutuwaa qaaya jeŋ asariŋ ejembanoŋ uugia meleembutiwaajoŋ kuuŋ oŋomakeja. Tosianoŋ uugia meleema siŋgisoŋgogia jokoloogi ilaaŋ qambaŋmambaŋ oŋomakeja.
46) Jigo kaunsol tuuŋ (Sanhedrin, kaunsil)
Kantriwaa jetame-meya yoŋoo qaa jake uuta ii Juuda yoŋoonoŋ “parliament.” Qaa galeŋgia ii jigo gawoŋ galeŋ waŋa. Kantriwaa jetamemeya 70, paatigia kania kania, yoŋonoŋ ajoajoroogia ama qaa gawoŋ meŋ jeŋ somoŋgoŋ kanageso jeŋ kotoŋ oŋoma laligogi. Ku-usuŋ hoŋa ii Room waba ejemba yoŋoo borogianoŋ ero.
47) Farisii (Kana qaawaa kaparaŋkoŋkoŋ) (Pharisee)
Farisii yoŋonoŋ paati moŋ laligogi. Yoŋoonoŋga mamaganoŋ jigo kaunsol tuuŋ (sanhedrin) uutanoŋ kantriwaa jetamemeya kolooŋ laligogi. Mooseswaa Kana qaaya awaagadeeŋ moma toroqeŋ iyaŋgiaa jeŋkootogia seiseiya mokolooŋ mindiriŋ ii kaaŋagadeeŋ otaagi. Qaa kuuya ii kaparaŋ koma “Anutuwaa jaanoŋ sokonja,” jeŋ kaeŋ moma laariŋ ejemba kuma oŋoŋgi. Kuma oŋoma ejemba tosianoŋ jeŋkooto qaagia ii mende moma haŋqaŋ laligogiti, ii meŋ kamaaŋ ama oŋoma iyaŋgiaa selegia meŋ uma (selememe) laligogi. Kaeŋ laligoŋ awaagadeeŋ Anutuwaa qama kooliŋ nene siŋgi laligoŋ nanduŋ ama borogia soŋgbama iikaaŋa kanoŋ doŋhamo meŋ aoŋ laligogi. Iikaaŋa kanoŋ Anutu hamoqeqeyaa kania hoŋa mende moma asariŋ Jiisas uuguŋ jinjauŋ aŋgi. Ejemba tosianoŋ Jiisaswaa gematanoŋ kema otaagiti, ii iŋiima temboŋgi. Jiisasnoŋ Anutuwaa aŋgoleto mero mepaegoŋ “Kana qaa uuguja,” jegi. Jiisas qaawaa timbinoŋ horoŋ aŋgobato meŋ mubombaajoŋ kaŋ osoŋkakale qaa mamaga jeŋ tuarenjeŋ ama mugi.
48) Sadusii (Jigo gawombaa kaparaŋkoŋkoŋ) (Saducee)
Yoŋonoŋ Mooseswaa Kana qaaya qokotaaŋ “Farisii yoŋonoŋ jigo gawoŋ awaagadeeŋ mende meŋkejuti,” jegi paati gbilia kanaigi. Farisii yoŋonoŋ qamakooli miri so kuma oŋoŋgi Sadusii boi yoŋonoŋ mindimindiri jiwowoŋ jigo waŋanoŋ kaparaŋ koŋgi. Yoŋoo kondokondoogia ii jigo gawoŋ galeŋ qata Saadok. “Komugi yoŋonoŋ mende waabuya,” jeŋ Uŋa Toroya ano Siwe gajoba mende laligojuti, iikaaŋ moma laarigi. Yoŋonoŋ kantriwaa jetamememeya kolooŋ jigo kaunsol uutanoŋ Farisii yoŋowo jenoŋkooli jeŋ aŋgowowo ama laligogi. Kaeŋ laligogito, Jiisas qegi komu-waatiwaa qaaya jeŋ tegoŋ kambaŋ iikanoŋ uumotooŋ aŋgi.
49) Herodwaanoŋ paati (Herodians, lain bilong Herot)
Gawana qata Herod iinoŋ kanagesoya ano alauruta yoŋowo paati moŋ ama Room gawmaŋ yoŋoonoŋ politik teŋ koma otaaŋ laligogi.
50) Zelot paati (Zealot, Selot)
Nesenel Zelot paati yoŋonoŋ Room mindimindiri gawmaŋ tuarenjeŋ ama aŋgiodeeŋ nanaŋ mewom-baajoŋ tompe politik meŋ laligogi. Jiisaswaa gowokoya moŋ qata Saimon ii Zelot politik ejaga laligoro.
51) Siisa-kiŋ (Ceasar, emperor, sisa)
Siisa-kiŋ ii Room mindimin-diri kantri (empire) galeŋ koma oŋoma eja poŋgiaga laligoro. Kiŋ Herod ano gawana Pailot ii iwaa jawiŋwoita kolooŋ Juuda ejemba galeŋ koma oŋoŋgi.
52) Teuteuhalihali (Feast of Shelters or Booths)
Jon 7.2 Juuda yoŋoonoŋ yambuyambu korisoro kendoŋ ii gbani so kokaeŋ aŋgi: Wain gawoŋgianoŋ kema gere seŋa meŋ halihali qeŋ iikanoŋ eŋ weeŋ 8 aisooŋ kendoŋ rama laligogi. Weeŋ konoganoŋ korisoro uuta aŋgi. Wala eeŋanoŋ baloŋ qararaŋkoŋkoŋanoŋ gbani 40 kawaa so opo kuuŋgianoŋ eŋ kaŋ laligogiti, ii romoŋgoŋ aisoogi. Lew 23.33-36, 39-43; Dut 16.13-15
53) pondaŋ nanja, kaparaŋ koma anja, qaaya pondaŋ otaaŋ meŋ yagoja (faithful)
Faithful qaa tosaaŋa: membiriqembiria qaa, misi metetaŋa qaa nama kaparaŋ koma meŋgadeeŋ meja, noŋ meŋkeja, tororo gawoŋ meja, momalaarianoŋ mende sologoro zeŋ nanja
54) koŋgbaraya qaa (firm)
koronsoŋ meŋkeja, nama kotiija, pek nanja
55) kelebele (flattery, pretended friendship, deceit)
Ala-ala tani qaa awaa saanoŋ jero koloojato, hoŋa qaa.
56) tapekokoro (miserable)
Siŋgisoŋgowaa tawaya ii tapekokoro.
57) dogo, bone (stingy)
seŋguruŋ kawalia, qebugoŋ nene, iimabaago. Moŋnoŋ iwoiya eji, ii tosaaŋa yoŋoojoŋ mendeema oŋomambaajoŋ togoŋ iyaŋaajoŋgadeeŋ aŋgoŋ komakeja. Ii loloogendeeŋ (generous) qaago.
58) otoko ama meŋgo memambaajoŋ koposoŋgoja, kasumambaŋ anja (greedy)
(doŋ) nepaqepalo, iimabaago. Iwoiya (baloŋ, nene, apu, gere, miri gawoŋ) edaborojato, kileŋ tosaaŋa yoŋoonoŋga ii toroqeŋ buŋa qeŋ aomambaajoŋ koposoŋgoŋkeja. Iyaŋaajoŋ amanagaju oroŋgaju amakemambaajoŋ momakeja. Iwoi kuuya iyaŋaajoŋadeeŋ buŋa qeŋ aomambaajoŋ bobo momakeja.
Ef 4.19 Iwoi eŋ mujato, kileŋ ii toroqeŋ amanagaju oroŋgaju memambaajoŋ kaparaŋ komakeja. Tosaaŋa mende romoŋgoŋ oŋomakejato, iyaŋaa buŋayanoŋ somariiwaatiwaajoŋ manja qeŋkeja. Ii kantri kuuya ananaanoŋ lombonana waŋa.
59) baagoja (covet, mangalim)
iimasiiŋ moja, iima siiŋa moja
60) goroŋkiki (envy)
mombaa iwoiya memambaajoŋ koposoŋgoja
61) momo eja tiliqiliawo (cunning)
Tosaaŋa tiligoŋ oŋombaatiwaa so momakootoya somata eŋ muja.
62) uunoŋ junjuŋ, uunoŋ motoqoto (jealousy)
Moŋnoŋ alianoŋ uuguŋ qeaŋgoŋ toomoriaŋ awaa mokolooro iwaajoŋ ama momaboboli momakeja. Qaa jejenoŋ nuuguna guuguwe, qaa kiisaŋ jeŋ gemaqeqe anja, mombaajoŋ uuta qeja.
63) uumeleembaa komagbiligbili (religion)
Ejemba kuuyanoŋ Buŋa gawoŋ ii me woi meŋkeju. Tosianoŋ omejiilaŋ meŋ looriŋ oŋombombaajoŋ gawoŋ meŋkejuti, iikawaa qata animism. Maslim, Hindu, Komyunist ano tuuŋ tosia yoŋonoŋ momogiaa so buŋa gawoŋgia meŋ uumeleembaa komagbiligbiligia (religion) amakeju. Ŋaa gawoŋ yoŋonoŋ ii momogiaa so meŋkeju. Mamaganoŋ Anutuwaanoŋ qaa ano balombaa momo tosia ii mindiriŋ oroŋgi siliqalu kolooŋkeja (syncretism).
64) uuwaa komagbiligbili (godliness)
Kraist kaaŋa laligomam-baajoŋ koma meŋ gbilija, Anutuwaa laaligo kombombaŋa koma gbilija, Anutu buŋa qaayaa so laaligo soraaya laligoja, Anutuwaa buŋayanoŋ pitiri laligoja.
2 Piito 1.3 65) Oyaŋboyaŋ gomaŋ (paradise)
Aadam ano Iiw yoronoŋ oyaŋboyaŋ gomanoŋ laligoŋ koisoro ama siŋgisoŋgo ani Anutunoŋ konjoma orono kamaarito, kanageŋ uumeleeŋ yoŋonoŋ Siwenoŋ uma oyaŋboyaŋ gomanoŋ laligowuya.
66) laaligo aŋgonjorayawo (ungodliness)
gadokopa laaligo, Anutu gema qeŋ laaligo, ananaa jaajaa laaligo
67) koomu gomaŋ (Hades, ples bilong daiman)
koomu gomaŋ (uumeleeŋ yoŋoonoŋ koomu gomaŋ), koomuwaa senjoŋ gomaŋ (uumeleembaa gadokopa yoŋoonoŋ koomu gomaŋ)
68) salfa jamo (sulfa, brimstone)
Salfa jamo goota ii oogi bolaŋa kotakota jero moroŋa bologa kolooŋkeja. Ii saanoŋ mejejaagi paora kolooro iikanoŋ gbala tiwowaa kotaa paoraya meŋkeju.
69) doomoroŋ, (desperation)
Toroqeŋ laligomambaajoŋ amamaamaŋa. Kaeŋ romoŋgoŋ majakaka moma konjiliŋ somata moja.
70) koposowaa qaaya qaa (blameless)
Tosaaŋa yoŋoo jaagianoŋ solaŋa kolooja.
71) masuqeqeta (ripened, mellow)
Nene ambembo mono masu qeja. Gawoŋ toya qama kooliniŋ gawoŋ ejemba mokolooŋ oŋono kema hoŋa meŋ kululuuwu.
Mat 9.37-38 72) jaameleŋ uŋa (vision)
Uŋanoŋ ejemba moŋ kondooro jaaya meleeno uŋa(uŋa) iija.
73) uumeleembaa selesele laaligo (hypocricy)
Uuta bakasasaŋ (qaanoŋ me sili tosianoŋ) meleenjato, hoŋa qaago. Skin kristen ii uu walaganoŋ laligoju. Jiisasnoŋ qaa kotakota totooŋ iikanoŋ jeŋ oŋono. Mat 23;
Mat 6.2, 5, 16 74) kakasililiŋ (trouble, affliction, suffering)
(uuwaa) konjiliŋ, (selewaa) koŋajiliŋ, siimbobolo, jambaliliŋ
75) jojopaŋ qaa (commandment, oath, vow)
Qaaya jojopaŋ qaanoŋ jeŋ kotiija. Qaa ii uuguwoŋatiwaa so qaago.
Mat 5.33-37 Anutuwaanoŋ jojopaŋ qaa boro woi (10) Eks 20.1-17
1. Niinoŋ Anutu, goo Poŋga koloojeŋ. Noo kooronanoŋ beŋsakoŋ iwoi tosaaŋa moŋ mono mende meŋ laligowa.
2. Anutu Poŋgaa qata mono eeŋ mende qama meŋ kileewa. Moŋnoŋ qata meŋ kileewaati, ii Poŋnoŋ manaya mende mewaa.
3. Kendoŋ kambaŋa mono kobooŋ ewaatiwaajoŋ romoŋgoŋkeba.
4. Nemuŋ maŋga mono goda qeŋ oromakeba. Kaeŋ ana Anutunoŋ toomoriaŋ gono namonoŋ kambaŋ koriga laligoŋgo komuwaga.
5. Moŋ mono mende qena komuwa.
6. Serowiliŋ mono mende amba.
7. Iwoi mono yoŋgoro mende mewa.
8. Moŋ jenoŋkuukuu mono mende ama muba.
9. Mombaanoŋ borosamo iwoiwaajoŋ mono mende koposoŋgowa.
10. Mombaanoŋ emba, weleŋqeqe me bao oro iwoiwaajoŋ mono mende koposoŋgowa.
Anutunoŋ jojopaŋ qaayaajoŋ nomaeŋ ninijorota eja:
Niinoŋ Anutu goo Poŋga koloojeŋ. Niinoŋ ku-usunawo laligo-jeŋiwaajoŋ ama gema nuŋkejuti, iyoŋoo siŋgisoŋgogiaa iroŋa ii esamera ano gbiliurugia meleema oŋomakemaŋa. Kaaŋagadeeŋ ejemba tuuŋa tuuŋa uugianoŋ jopagoŋ noma qaana teŋ komakejuti, ii kotuegoŋ oŋomakemaŋa.
76) soomoŋgo qaa (promise)
Iwoi amambaajoŋ qaa somoŋgoja. -God’s will: Anutuwaa uusiiŋa.
77) uumeleembaa gadokopa, qaa qootogo, jeulalaŋ (heathen, haiden)
Ejemba kaaŋa ii Israel ano kantri kuuyanoŋ mamaga laligoju.
78) (Juuda qaagoto,) waba kantri nononoŋ (gentiles)
Nonoonoŋga tosianoŋ uunana meleeniŋ tosianoŋ toroqeŋ uumeleembaa gadokopaya laligoju.
79) solaŋa kasia qaa (free)
Qaawaa kasa me kasa moŋnoŋga lolooro.
(Free men and) slave: (tosianoŋ iyaŋgiaa gawoŋa megi tosianoŋ) togiaa weleŋ eeŋ qeŋkeju. Weleŋqeqe toyanoŋ kasanoŋ somoŋgoro weleŋa tawaya qaa eeŋ qeŋ kamaaŋqeqeta kolooja.
Gal 5.1 80) keraqeeaŋgo qeŋ muja (refresh)
Mombaa uutanoŋ bimooro alianoŋ keraqeeaŋgo qeŋ muro sokonja.
Flm 7, 20
81) siiŋ kombombaŋa mokolooja me metogoja (satisfy)
Siiŋ kombombaŋa tosia ii awaa, tosia bologa kolooja. Ii metogogi uugianoŋ tegoja.
82) jenoŋkooli, mondoŋgosi, niinoŋgiinoŋ (debate, dispute)
mondoŋ niinoŋgiinoŋ ama jenoŋkooli amiju
Apo 6.9, mondoŋgosi qaa meleŋqeleeŋ jegi uma kamaaŋkeja
Apo 9.29 83) uuqeqe qaa tokoroŋkota (revile, insult)
84) uuta qeaŋgowaatiwaajoŋ janjariŋ riija (please)
Mombaa uutanoŋ qeaŋgowaatiwaajoŋ janjariŋ riiŋ qaaya kaparaŋ koma otaaja.
1 Kor 7.32 85) uutanoŋ boliro osiŋ qagoja (stumbling block)
iwoiwaajoŋ uutanoŋ boliro osija, momalaarianoŋ sologoŋ kamaaja.
86) Ejemba qeŋ seiŋ ama komugi gbiliurugia waama kaaŋagadeeŋ komugi kaandeeŋ kaaŋ ama laligoŋ kougi.
87) kaparaŋ koma, nemuŋ koma (especially)
kotiiŋ meja, wala qeja
88) Kilegaa Poŋa gomaŋ so galeŋ koma oŋomakeja (Prince of the World)
Ii Satambaa qata moŋ.
89) oro kawalia, jeŋnemba (beast)
Oro bologa jereŋai kaaŋa. Jeŋnemba (giant) ii jekania booroŋgia.
90) tosaaŋa iŋisosorooŋ tosaaŋa sureeŋ oŋoma keda motooŋgonoŋ mende gosiŋ oŋomakeja (discriminate)
Anutunoŋ kaeŋ mende amakeja. Uuta dindiŋa, gbiŋgbaoŋa qaa.
91) lolomoniŋ (indifference)
Qaa iikawaa alia ii telambelaŋ, nesambure, neŋhololo, kosimosi, koyaŋmoyaŋ, kotamototaŋ. Ais 15.1
92) lombo kanjaŋawo (plague)
93) siijaago siimeme (resistance, reluctance, recalcitrance, arguing)
Kaeŋ me kaeŋ jena iinoŋ mono afaaŋgoŋ qaa qotogoŋ qaa jeŋkeja.
94) tawatawa (temporary)
tatawaga, tawaya, lageta, lagita
95) aasaŋgoya (private)
aŋodeeŋ, yaŋabuju -qenjaaro (public)
96) teŋ, qaqaŋ (yoke)
Woiyanoŋ motooŋ gawoŋ meri teŋnoŋ mindiriŋ oronja. Qaqaŋ ii bulmakao woiwaa arogaranoŋ ama somoŋgogi iikanoŋ kare me kinoŋ horojao.
97) tere pipipipiiya aasoyawo (scroll with seal)
Wala eeŋanoŋ papiawaa kania mende mokolooŋ laligogi. Tere ii lama selianoŋ ooŋ lipima pipiigi. Seleeŋgeŋ yoŋonoŋ ii yoŋgoro weeŋgowubotiwaajoŋ tosianoŋ ii sapo kaaŋa aasonoŋ somoŋgoŋ aiwese aasoya iikanoŋ mokotaagi. Moŋnoŋ ii oloŋ menjurano iikawaa kania mono mokoloogi.
98) Balaam Beorwaa meria (Balaam son of Beor)
2 Piito 2.15; Juud 11 Balaam ii gejatootoo eja moŋ. Kanageŋ ŋaa gawoŋ uugere ejaga kolooro. Kambaŋ moŋnoŋ Moab baloŋ yoŋonoŋ Israel kanageso kere ama mugi. Yoŋoo kiŋ poŋgia qata Baalak Ziporwaa meria iinoŋ weleŋqeqeuruta wasiŋ oŋono Balaambaanoŋ kaŋ qaaya kokaeŋ jegi, “Giinoŋ mono Israel kanageso qasuaaŋ oŋona afaaŋgoŋ uŋuniŋ kamaawu.” Kaeŋ jeŋ kiŋnoŋ moneŋ mubaatiwaajoŋ jegi. Kaeŋ jegi wala qasuaaŋ oŋomambaajoŋ qetama togoroto, toroqeŋ kele qaanoŋ moriro monembaa siiŋa moma looriŋ sooŋ uumotooŋ ama Israel gomaŋ iimambaajoŋ baaŋa moŋnoŋ umambaajoŋ ano. Kaeŋ kolooro Anutuwaa iriŋa soono kananoŋ doŋgi qaganoŋ rama keno gajobaya wasiro kaŋ kana somoŋgoŋ nano. Doŋginoŋ ii iima komuwabotiwaajoŋ toroko moma toroqeŋ kembaatiwaajoŋ amamaaro Balaamnoŋ gajoba ii mende iima iriŋa soono doŋgia oolinoŋ qero. Qero qaa ootanoŋ aantano baloŋ ejawaa qaa jeŋ Balaam jeŋ muro. Anutunoŋ Israel kanageso kotuegoŋ oŋono laligogiti, Balaamnoŋ ii moma wala qasuaaŋ oŋomambaajoŋ togoŋ kanageŋ ii kileŋ batogoŋ amamaaro. Jaŋgo boŋ 22-24, Ais 2.14
99) Koora (Korah)
Juuda jawo 11. Koora eja ii Israel jotamemeyagiaga kolooro Mooses Aaron qotogoŋ oroma kareŋ aŋgi. Kawaajoŋ Anutuwaa iriŋa soono baloŋ kuuro rondaŋ mero aantano sia roŋ asugiro Koora ano neŋauruta qaaqeqe kuuya ii iikanoŋ gororoŋgoŋ kemegi gogoŋ oŋono tiwilaagi.
100) Naaman (Naaman)
Luuk 4.27 Naaman ii Siria kantriwaa kawali galeŋgia waŋa. Iinoŋ kambaŋ moŋnoŋ manimba jinoŋ kiro gejatootoo eja Elaisawaa bujuya moma Juuda yoŋoo balonoŋ kaŋ Elaisanoŋ selia meŋ solaŋaniwaatiwaajoŋ qisiro. Elaisanoŋ ii Jordan apu gowoyanoŋ kema apu ariro indiŋa sewen koloowaatiwaajoŋ jeŋ kotoŋ muro uuwoi yakariŋ teŋ koma kaeŋ ano selianoŋ solaŋanidabororo.
Momalaari qaawaa jeŋ-asa-asari
I Mokomokoloo Tonanaa kania kokaeŋ:
Anutunoŋ nii ano ilawoila laaligogiawo kuuya mokolooŋ nonondabororo. Nii kiaŋ uŋa kokoosu ano selenawo, jaa gejanawo, kana boronawo mokolooŋ nono. Ii iima “Moma kotomaŋa,” jeŋ selena meŋ sororogoŋ uumomonawo nono. Kaeŋ galeŋ koma noma laligoŋ sele esu iwoi me apu ano nene, jigo miri, embamera nomakeja. Komakoomo, bao oro, moneŋ hina ii kuuya selewaa naŋgonaŋgoya, somaŋa somaŋa nomakeja. Jetawonoŋ umambotiwaajoŋ kalaŋ koma noma kakasililiŋ tiwitiwilaa iikanoŋga sopa somoŋgoŋ nomakeja. Nii iwaanoŋ gawoŋ mende meŋ injarere laligowe Anutu Maŋ soraayanoŋ kaleŋmoriaŋaajoŋ ama kaeŋ ama nomakeja. Kawaajoŋ iikawaa tosaya noonoŋ ejiwaajoŋ mono mepeseeŋ uusiiŋa teŋ koma weleŋqeŋ muŋ laligomaŋa. Qaa ii hoŋ toontooŋaga moma laarijeŋ.
Jon 1.18; Ais 1.8;
Jei 2.14-17;
Room 8.28 II Dowenana meme Tonanaa kania kokaeŋ:
Jiisas Kraist Anutugadeeŋ kolooŋ Maŋawo kambaŋ qaa iikanoŋ laligoro. Kaeŋ laligoŋ kouro emba saraŋ Marianoŋ mero baloŋ eja kolooŋ noonoŋ Poŋ kolooja. Eja sooŋa koloowe nomesaonagatiwaa so ii kileŋ noo dowena meŋ sewana mero. Bologanoŋga ano Satambaa gbadonoŋga moneŋ gbili iwoinoŋ qaagoto, iyaŋaa saya soraaya iikanoŋ kotoŋ nono siimbobolo moma komuŋ isama nono. Kaeŋ ama tona koloorotiwaajoŋ nii iwaa bentotoŋ uutanoŋ keuma dindiŋa kolooŋ soraaya laligoŋ jeta teŋ koma muŋkemaŋa. Aŋo koomunoŋga waama Siwenoŋ uma Poŋnana laligoŋ uma laligoŋkeja. Niinoŋ kaaŋiadeeŋ laligoŋ koomunoŋga waama iwo kambaŋ tetegoya qaa laligoŋ uma laligomaŋa. Qaa ii hoŋ toontooŋaga. Ii moma laarijeŋ.
Gal 3.26; Ais 25.8;
1 Kor 15.54-56;
Ef 3.18-19;
Mat 25.40 III Meŋ soraiŋ nonoŋnonoŋ Tonanaa kania kokaeŋ:
Nii neenaa esuŋnoŋ Jiisas Kraist moma laariŋ muŋ iwo qokotaamambaajoŋ amamaaŋkejento, Uŋa Toroyanoŋ Buŋa qaanoŋ koma horoŋ noma uuna kuuŋ meŋ asariŋ nomakeja. Iinoŋ Jiisaswaanoŋ noono moma laariŋ muŋ soraaya kolooŋ Anutuwaa meraboraaŋa kolooŋ laligojeŋ. Baloŋ so Kraistwaa kanageso laligojuti ano nono kaaŋiadeeŋ kokaeŋ ama nonomakeja: Horoŋ nonoma mindiriŋ uu soraaya meŋ nonoma Kraist Jiisaswaanoŋ toroqeŋ nonono uumeleeŋ kanageso motoon kolooŋ laligojoŋ. Kaeŋ laligoniŋ Uŋa Toroyanoŋ nii ano ejemba soraaya kuuya ananaa siŋgisoŋgonana somaŋa somaŋa kaleŋmoriaŋanoŋ soŋgbama nonomakeja. Kaeŋ laligoŋ kambaŋ tetegoyanoŋ nii ano komugiti, meŋ gbiliŋ nonoma Kraistwaa uumeleeŋ ejemba kuuya laaligo kombombaŋa tetegoya qaa buŋa qeŋ nonondaborowaa. Qaa ii hoŋ toontooŋaga. Ii moma laarijeŋ.
Jon 16.13a;
Ef 4.4-5;
1 Kor 3.16-17; Joel 2.28-29
Jojopaŋ qaa boro woiwaa jeŋ-asa-asari
1. iikawaa kania kokaeŋ:
2. iikawaa kania kokaeŋ:
Anana Anutu goda qeŋ uunananoŋ jopagoŋ muŋ laligowoŋa. Qata qasumasuwaanoŋ me qolomoloŋ qaanoŋ me jeŋmeesanoŋ me omejiilaŋ qaanoŋ mende ama jewoŋa. Ii awawi totooŋ! Kambaŋ so mono iwaa jeŋ mepemepesee ama qama kooliŋ muŋkeboŋa.
Jei 3.10-12;
Mat 5.37;
Ef 5.4;
Room 12.14 3. iikawaa kania kokaeŋ:
Anana Anutu goda qeŋ uunananoŋ jopagoŋ muŋ kendoŋ weeŋa mende meŋ kileewoŋa. Qaaya moniŋ siiŋawo kolooro kendoŋ ii mono kowoga ewaatiwaajoŋ romoŋgowoŋa. Ond 26.6-8; Eks 20.11
4. iikawaa kania kokaeŋ:
Anana Anutu goda qeŋ uunananoŋ jopagoŋ muŋ nemuŋmaŋ me jotamemeurunana tuarenjeŋ mende ama oŋomboŋa. Uugia kaeŋ mende meŋ boliwoŋato, kambaŋ so jegia teŋ komakeboŋa.
Ef 6.1-3;
1 Tim 5.4;
Apo 5.29 5. iikawaa kania kokaeŋ:
Anana Anutu goda qeŋ uunananoŋ jopagoŋ muŋ ejemba mende uŋuŋ komuwoŋa me siimbobolo mende oŋomboŋa. Mono ala meŋ oŋoma ilaaŋ oŋomakeboŋa.
Mat 5.21-22;
1 Jon 3.15; Ond 10.8
6. iikawaa kania kokaeŋ:
Anana Anutu goda qeŋ uunananoŋ jopagoŋ muŋ sero yoŋgoro me qaa gamuyawo iwoi moŋ mende jeŋ ama mewoŋa. Uu soraaya laligoŋ loemba soomoŋgo ama laligowoŋa.
Mat 19.6;
Hib 13.4 7. iikawaa kania kokaeŋ:
Anana Anutu goda qeŋ uunananoŋ jopagoŋ muŋ tosaaŋa yoŋoonoŋ moneŋ hina me borosamo iwoiwaajoŋ mende koposoŋgowoŋa. Komakoomo me tiwo juŋmemewaajoŋ koposoŋgoŋ tuarenjeŋ mende jewoŋa. Ilawoilagia tororo eŋ oŋombaatiwaajoŋ kalaŋ koma oŋomakeboŋa.
Ef 4.28;
Mat 6.3-4;
2 Kor 9.7 8. iikawaa kania kokaeŋ:
Anana Anutu goda qeŋ uunananoŋ jopagoŋ muŋ uuooso me jenoŋkuukuu mende ama tiliqili qaa mende jewoŋa. Kaeŋ qaagoto, kaniagia moma asariŋ iwoi awaa moŋ aŋgiti eeŋ, ii jeŋ asugiŋ oŋomboŋa.
Mat 7.1-5;
12.37 9. iikawaa kania kokaeŋ:
Anana Anutu goda qeŋ uunananoŋ jopagoŋ muŋ tosaaŋa yoŋoonoŋ borosamo me gawoŋ bombaajoŋ mende koposoŋgowoŋa. Ii tororo sogianoŋ ewaatiwaajoŋ kalaŋ komakeboŋa. Ond 119.36; Joos 7.19-21
10. iikawaa kania kokaeŋ:
Anana Anutu goda qeŋ uunananoŋ jopagoŋ muŋ ala yoŋoonoŋ weleŋqeqeyaajoŋ uuqeqe mende ama horoŋ oŋomboŋa. Bao orogiaajoŋ mende koposoŋgowoŋa. Kaeŋ qaagoto, togiawo laligoŋ naŋgoŋ mubutiwaajoŋ naŋgoŋ oŋomboŋa.
Mat 5.28;
2 Piito 2.14
Languages