Malove Lambone lamwâmba Yesu Kilisto lalembwîje na Luka

Luka
Ulongoledi
Chitabu achino cha Malove Lambone lamwâmba Yesu Kilisto lalembwîje na Mako, nni chitabu chimo mmitabu ncheche vya Lilailano lya Hambi vitânga maisha langa Yesu Kilisto. Kila chitabu mmitabu anevyo ncheche chìchemwa “Injili” mana lake, “Malove Lambone lamwâmba Yesu.” Vitabu anevyo vílembwije bada ya kuhwa kwanga Yesu. Vanalembile vitabu anevyo nni Matayo na Mako na Luka na Yohana. Luka nanga palembile chihi kwamba maisha langa Yesu bahi, henga nchitabu cha Matendo la Mitume, Luka àlembile na vitukutuku vivavitendile vakuhundwa va Yesu bada ya kuhila na kufufuka kwa Yesu. Na nanga munu aumaîte uhiku walembile Luka chitabu achino, na wala nanga munu apamaite pachinu pachilembwije chitabu achino. Vatalamu vohe va Bibiliya vàtenda kuva chitabu achino chílembwije mmwaka fulani, pepi na mmwaka wa 70 kutandikila mwaka wavelekwejije Yesu Kilisto.
Luka njo alembîle chitabu achino, na ávele n'ganga. Namuna yake ya ilembi na luga yatumidile vìnamaiha kuva nang'e ávele munu avêle na elimu. Luka ákudungidile alembe saana uhiu wa maisha langa Yesu kwa kutanga saana namuna chilanavele uchinga vanu vanji vapate faida (Luka 1:1-3). Luka akanavele Nnyahudi (Vakolosayi 4:10-14), na àlembile kwa namuna ya kunnyululiha munu akávele Nnyahudi kumala. Chinu anecho chimaikana mwalehu apala patanga kwamba mihambo ya Chiyahudi (Luka 1:8).
Chitabu cha Luka chìlandana na chitabu cha Matayo na Mako, kwa kuva vitabu anevyo vìtana vitukutuku uvila kwa namuna ilandana. Mmitabu anevyo vitatu, chitabu cha Luka njo chitabu weka chitâna namene habali dya kuvelekwa kwanga Yohana Nkúbatisa. Na Luka àlonjelela namene habali ya kusamehewa masambi (Luka 3:3, 11:4, 17:3-4, 23:34, 24:47) na habali ya kunnyuwa Nnungu (Luka 3:21, 5:16, 6:12, 11:1-12, 22:32).
Uinjipihi wa chitabu cha Luka
1. Sula ya 1:1-4, Luka àtandiliha chitabu chake kwa kunnyaulila Teofili, nkulu wa Chiloma ing'anya intendîle nang'e alembe chitabu achino.
2. Sula ya 1:5-4:13, Luka àtana habali dya kuvelekwa kwanga Yesu na namuna chaandaliwije kwajili ya utumishi wake.
3. Sula ya 4:14-21:38, Luka àtana habali dya madengo lalakodile Yesu, asa-asa masaibu lalatendile na mahundo lahundile.
4. Sula ya 22-24, Luka àtana namuna Yesu chahidile na chasikwije na chafufwike.

1 Nkulu Teofili,

Vanu vohe vànitumbama kulemba saana habali dya vitukutuku avila vitimiswîje kwetuhwe. 2 Na vàlembile uchila muchi chivatusimulidile vanu avala vaviwêne vitukutuku anevyo kutandikila anepo patandi, na vanu uvovo nkujuka kuva vatumishi va Lilove lya Nnungu. 3 Hambi Nkulu, kwa kuva nangu nimwene ǹnilitahija uhiu wa vitukutuku anevyo kutandikila anepo patandi, ngùwene kuva ìnikatapala nikulembile uhiu wa vitukutuku vyene chivinavele. 4 Ngùtendile uchocho uchinga na wako uumale uhiu wammalele wa vitukutuku vyuhundwije.

Malaika àlauja kuyamba kuvelekwa kwanga Yohana Nkúbatisa

5 Mahiku anelo Helode pánavele nfalume wa chilambo cha ku Yudeya, pávele na kuhani yumo lina lyake Sakaliya, wa nnikuwa lya makuhani va litawa lya Abiya. Na Elisabeti n'jawe nanang'e ávele wa nnitawa lya kuhani uvanchema Haluni. 6 Vammalele vavili vátenda àlalá lalalembela Nnungu, na váikala kwa kudikamula amuli na malaijo la Nang'olo bila kwambika. 7 Henga nanga pavanavele na mwana ing'anya Elisabeti ávele ntonga, na vammalele vavili vánikongopala namene.

8 Liduva limo, Sakaliya ávele pa Ing'ande ya Nnungu wakola madengo lake la chikuhani muyo mwanga Nnungu, kwa kuva, ívele samu ya likuwa lyake. 9 Na kupapatana na namuna chunavele nnyambo wa chikuhani, nang'e ánitandolwa kwa indila ya kuyela indingi uchinga ainjile mu Ing'ande ya Nang'olo Nnungu akatutumye ubani. 10 Sakaliya panavele nkututumya ubani, likuwa lya vanu vanaidile unayuwa, lívele nkuyuwa pawelu. 11 Bahi malaika nkunnyumila, nkuimila m'bali wa kunkono wa chitala cha kututumija ubani. 12 Sakaliya pammwene ayula malaika nkukambakamba muntima mwake na kuyopa. 13 Henga ayula malaika nkunnyaulila kuchidoni,

“Sakaliya, unayope, kwa kuva Nnungu ànipilikana kuyuwa kwako. N'jalo Elisabeti àmbekunyakulila mwana wa chilume, na wako ncheme lina Yohana. 14 Na wako ùmbehangalala na kulihekela namene, na vanu vohe vàmbehangalala ing'anya ya kuvelekwa kwake. 15 Kwa kuva, àmbekuva nkulungwa pameho pa Nang'olo na wala nanga pambekumbila divayi wala wâla, na àmbeumbajwa Umumu Wanaswe kutandikila nnitumbo lya anyokwe. 16 Nang'e àmbevatenda Vaisilaeli vohe vammuyile Nang'olo Nnungu wavo. 17 Na àmbelongolela muyo mwa Nang'olo kwa dimongo na isungu muchi mwanavelelee Eliya uchinga avatayalise vanu kwajili ya kwida kwake. Àmbevapatanisa anga atata na vanavao, na kuvapindikulanya vanu vakápilikana uchinga vààve na lúnda lwa kumpilikana Nnungu.”

18 Sakaliya nkummuja ayula malaika kuchidoni, “Chinu ntwani chimbemaîha kuva anelo malove lunguhaulila nni la uhiu? Nangu ǹnikongopala, na n'jangu uchocho nanang'e ànikongopala.” 19 Ayula malaika nkuyang'ula kuchidoni, “Nangu njo Gabulieli, nguimîla muyo mwanga Nnungu. Ǹnitumwa unalonjela na wako na kukuhaulila malove alano lambone. 20 Lola, kwa kuva wako nanga paulakulupidile malove langu lanikuhaulidile, lambetimîla kwa uhiku wake, bahi kutandikila vino wako ùmbekuva bubu na ukambehulula kutangola mpaka liduva alila palambetimila malove anelo.”

21 Na vanu vanavele pawelu uvanninda Sakaliya, nkuva uvakangana pàvawene watima kuhuma mu Ing'ande ya Nnungu. 22 Pahumile pawelu, nanga panahulwile kutangonavo. Anepo vanu nkumala kuva àlawene maono mu Ing'ande ya Nnungu. Bahi kwa kuva ávele bubu, nkuva watangola navo kwa kuvaolotela kwa makono.

23 Sakaliya pamalidile maduva lake la kukola madengo la chikuhani, nkuuya kukaya kwake. 24 Bada ya maduva anelo, Elisabeti n'jawe nkuva na chitumbo, nkuikala pakaya pake myedi nnyano, nkutangola kuchidoni, 25 “Hambi Nang'olo àngutendeledile lambone kwa kunguusija dihoni dya kuva ntonga, dinnavenadyo pameho pavanu.”

Malaika àmwongela Maliya

26 Mmwedi wa sita wa chitumbo changa Elisabeti, Nnungu nkunnaija malaika lina lyake Gabulieli, ahwene mpaka imanga ichêmwa Nasaleti chilambo cha ku Galilaya, 27 kwanga mwali yumo, akànambimmala nnume. Aneyo mwali áchemwa Maliya, anaposwije na munu yumo lina lyake Yusufu, wa nnitawa lyanga Daudi. 28 Malaika nkummwenela, nkunnyaulila kuchidoni, “Disalamu dyako, wako ujaliwîje na Nnungu! Nang'olo àvele pamo na wako.”

29 Maliya papilikene malove anelo muntima mwake nkukambakamba, nkuva waliuja kuva, “Disalamu anedyo dìvele na mana ntwani?” 30 Ayula malaika nkunyaulila kuchidoni, “Maliya unayope, kwa kuva, Nnungu ànikatapaliwa na wako. 31 Lola, ùmbekuva na chitumbo, na ùmbemmeleka mwana wa chilume, na lina lyake ùmbenchema Yesu. 32 Nang'e àmbekuva nkulu na àmbechemwa Mwana wa Nnungu Nkulu. Na Nang'olo Nnungu àmbemwing'a chiteng'u cha chifalume changa Daudi, anakuluwe. 33 Àmbevatawala Vaisilaeli vyaka na vyaka, na ufalume wake nanga paumbekuva na ntululilo.”

34 Maliya nkummuja malaika kuchidoni, “Anelo mambo làmbehululika dachi, na nangu nikàmmaìtè nnume?” 35 Malaika nkunnyang'ula kuchidoni, “Umumu Wanaswe àmbekuidila, na dimongo dya Nnungu Nkulu dìmbekuhunika muchi mmbweha. Bahi ing'anya ya anelyo, Mwana ambevelêkwa àmbekuva Wanaswe na àmbechemwa Mwana wanga Nnungu. 36 Lola, ata nnanga wako Elisabeti àvele na chitumbo na àmbemmeleka mwana wa chilume ikànava ànikongopala. Vanu vàmmaite kuva nang'e ntonga, henga vino àvele na chitumbo cha mwedi wa sita. 37 Kwa kuva, nanga chinu chikáhululika kwanga Nnungu.” 38 Maliya nkuchidoni, “Nangu ni ntumishi wanga Nang'olo, bahi ngutendewe muchi chuhawile.” Anepo aneyo malaika nkuuka.

Maliya àmwongela Elisabeti

39 Mmaduva ulolo Maliya nkupanganika, nkupiyanya kuhwena kuimanga imo ivêle kumachinga la chilambo cha ku Yudeya. 40 Pakamwele aneko, Maliya nkuhwena kukaya kwanga Sakaliya, nkuinjila nng'ande, nkunsalimila Elisabeti. 41 Bahi Elisabeti papilikene chihi disalamu dya Maliya, nkanunu avêle nnitumbo mwanga Elisabeti, nkupikitanga namene kwa kuhangalala. Anepo Elisabeti nkuumbajwa Umumu Wanaswe, 42 nkunonoha lidi wachidoni, “Ùnijaliwa kupunda amahe vammalele, na mwana umbemmelêka ànijaliwa! 43 Henga nangu ni nani mpaka anyokwe Nang'olo wangu aide kwang'une? 44 Lola, pangupilikene chihi disalamu dyako, mwana nkanunu nkupikitanga namene kwa kuhangalala nnitumbo lyangu. 45 Henga wasa wako ukulupidîle kuva, àlalá lákuhaulidìlè Nang'olo lachilatimiswe!”

Maliya ànnombolela Nnungu

46 Maliya nkuchidoni,

“Ntima wangu ùnnombolela Nang'olo,

47 na isungu yangu ìnnyangalalila Nnungu Mpohi wangu.

48 Kwa kuva, ànguvikidile chididi nangu nintumishi wake ngulisulupûha.

Na kutandikila vino mpaka vyaka na vyaka, vívelêkwa vyammalele vìmbenguchema ngujaliwîje,

49 kwa kuva, Nnungu Avêle na Dimongo àngutendedile mambo makulu,

na lina lyake nni wanaswe.

50 Nang'e àvavikila chididi vanu vamwesîmu va vívelêkwa vyammalele.

51 Àtendile mambo makulungwa kwa dimongo dyake,

na ànivapalang'anya vanu avala valyôna mmitima yavo.

52 Àvasulupusije vafalume mmiteng'u vyavo vya chifalume,

na kuvatumbyanga vanu vaonekâna kuva vakee va mana.

53 Àvasibihije amahuvani vavêle na indala kwa vitukutuku vyambone,

henga vakúpata àvavingenge chihi makono weka.

54 Àvayangete vanu va Isilaeli vatumishi vake,

kwa kukumbukila ahadi yake ya kuvavikila chididi,

55 malinga chanavaahidite anyakala vetu,

Iblahimu na lukolo lwake, vyaka na vyaka!”

56 Bahi Maliya nkuikala na Elisabeti malinga myedi mitatu, anepo nkuuya kukaya kwake.

Kuvelekwa kwanga Yohana Nkúbatisa

57 Palahwikile mahiku la Elisabeti kunyakula, bahi nkummeleka mwana wa chilume. 58 Avandikani mwave chalumo na alangavake pavapilikene kuva Nang'olo àmmikilidile chididi chikulungwa, vammalele nkuhangalala nawe pamo.

59 Mwana pahwikihije maduva nane, vanu nkwidang'ana unannyalula, nkulembela vamwing'e lina Sakaliya, lina lya atatake. 60 Henga anyokwe nkuchidoni, “Nanga! Akee uchocho, lina lyake àmbechemwa Yohana.” 61 Anevo vanu nkuchidoni, “Mbona nnitawa lyenu nanga munu avêle na lina anelyo!” 62 Anepo vanu nkummuja atatake mwana kwa kumwolotela uchinga vamale àlembenchema lina ntwani.

63 Sakaliya nkuyuwa chibao cha kulemba, nkulemba uvila, “Lina lyake Yohana.” Vanu vammalele nkukangana! 64 Bahi upala lulimi na kanya ya Sakaliya nkuhunguliwa, nkutandilika kavila kutangola akuno wannombolela Nnungu. 65 Avandikani mwave vammalele nkuyopa, na vanu vammalele nkuva uvatangola habali anedyo kila pachinu nchilambo cha machinga-machinga cha ku Yudeya. 66 Vanu vammalele vapilikêne habali anedyo, nkudivika mmitima yavo akuno uvaliuja kuchidoni, “Ayu mwana àmbekuva munu wa namuna ntwani?” Kwa kuva, dimongo dyanga Nang'olo dínanchunga.

Sakaliya àhumya unabii

67 Sakaliya, atatake Yohana, nkuumbajwa Umumu Wanaswe, nkutandilika kuhumya unabii wachidoni,

68 “Alombolewe Nang'olo, Nnungu wa Isilaeli,

kwa kuva, àidile unavayangata vanu vake na kuvakombola.

69 Nang'e àtwing'ile Mpohi avêle na dimongo,

avelekwejîje nnitawa lynga Daudi, ntumishi wake,

70 malinga chanatangwele anepo kala,

kupitila manabii vake vanaswe.

71 Na vino tùmbepohwa mmakono la amongo vetu,

yani vanu avala vatuvênga.

72 Nnungu àvavikidile chididi anyakala vetu,

kwa kulikumbukila lilailano lyake lyanaswe,

73 lyanamwapilidile anakulwetu Iblahimu.

74 Tùnipohwa mmakono la amongo vetu,

bahi tùnahulula kuntumikila bila kuyopa,

75 kwa hali ya uwanaswe na haki pameho pake,

mmaduva lammalele la umi wetu.

76 Na wako mwanangu, ùmbechemwa nabii wa Nnungu Nkulu,

kwa kuva, ùmbennongolelela Nang'olo,

uchinga unkatapajije indila yake,

77 kwa kuvamaiha vanu vake upohi wa kusamehewa masambi lavo.

78 Bahi ing'anya ya chididi chikulu changa Nnungu wetu,

nng'anje wa upohi kuhaloka kulihunde ùvele pepi kutulangajija,

79 hwetu tuikâla nnupi na mummbweha wa kuhwa,

uchinga atulodye tupate kuipapata indila ya amani.”

80 Aneyo mwana nkuhweneha kukulumuka na kuyenjejeka dimongo muisungu yake. Nkuhwena unaikala kulilanga mpaka palihwikile liduva alila lyatandilike utumishi wake pameho pa vanu va Isilaeli.

Luka 2 ->