1 Yo, ga ŋunhi ŋayi gan Djesu ga malthunamirr mala nhanŋu wäŋgaŋalnydja bala-a-a, ga ŋunhi walal marrtjin bukuy-märraŋal Djurutjalamdja[a] wäŋa ga balan walal ŋunhi marrtjinany Batpatjlila,[b] bukuŋura galkin Wolipnha,[c] ŋunhiyiny wäŋa galkin mirithirra ŋunhan Djurutjalamnha wäŋa. Bala ŋayi Djesuynydja märrma'nhan yolŋuny maṉḏany nhanŋuwuy djuy'yurr ŋäthila, 2 ga bitjarr ŋayi marrtjin waŋanany maṉḏaŋgal gam', “Gatjuy nhumany ŋäthil marrtji ŋini, bala biyak ŋunhiyi nyumukuṉiny wäŋa ga dhärra ŋäthil. Ga ŋunhi nhuma dhu dhuwal marrtjiny, ga maḻŋ'maramany nhuma dhu warrakan'nha yäkuny duŋ'kiny ga yothuny nhanŋu. Yupmaramany nhuma dhu maṉḏaŋgal rakiny' bala gäman maṉḏany rälin ŋarrakalnha. 3 Ga ŋuli nhumalany dhu ŋula yolthu yolŋuy dhä-birrka'yundja nhumany dhu bitjan lakaram, Garray dhuwal djälthin dhiyak, bala yan ŋayi dhu ŋunhi djuy'yunna duŋ'kinhany maṉḏany.”
4 Ga yuwalknha yan ŋayi ŋunhi dhawuny' maḻŋ'thurra warraŋulthinan ŋunhi ŋayi gan God-Waŋarrwal djawarrkmirriy ŋäthil bitjarr lakaraŋal gam',
6 Bala yan maṉḏa ŋunhi malthunamirrnydja maṉḏa märrmany' marrtjinan, ga djäma maṉḏa ŋunhi bili yan ŋunhi nhaku ŋayi maṉḏany Djesuy djäma gurrupan.
7 Bala maṉḏa gäŋala ŋunhi duŋ'kinhany ga yothunhany nhanŋu balayin nhanukala Djesuwalnha. Ga ŋunhalnydja walal ŋunhi marrtjin girrin' mala walalaŋguwuy ḻarrmaraŋal, bala marrtjin rarr'yurra ŋapalila ŋurikalyin yuṯawala duŋ'kiwal, bala ŋayipiny Djesuny wapthurra ŋurikalyiny warrakan'kalnydja ḏiltjilila.
8 Bala marrtjin dharrwaynha yolŋuynydja walal girriny' mala walalaŋguwuy walal gaya'-gayanhdhaŋal balayin dhukarrlila. Ga wiripuwurruynydja marrtjin yolŋuy walal marran dharpan ḏiwirrkthurr, bala marrtjin rarr'yurra dhukarrlila. 9 Ga ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal marrtjin wäŋgaŋal gumurrkurr nhanukalaŋuwurr, ga munguyurr walal ŋanya marrtjin, yatjunminan walal marrtjin ŋunhi nhanŋu yulŋuny, bitjarra, “Napurrnydja nhuŋu dhuwal wokthurrnydja mirithinan. Nheny dhuwal ŋunhiyin beŋura ŋunhi Daybitkala[f] yarraṯaŋur, ga marrtjiny nhe ga dhuwaliyi Garraywal yan yäkuynydja. Ŋanapurr dhuwal buku-wurrparnydja God-Waŋarrnhan nhuŋu, wokthurrnydja manapar.” Ga bitjarra walal marrtjin ŋunhi yatjunminany.
10 Ga ŋunhi ŋayi Djesu bunanany Djurutjalamdja, bala walal ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋuy walal gan ganyim'thurra nhäŋal ga ŋäkul, bala walal marrtjin waŋanany bitjarra, “Yol bili ŋayi ga dhika marrtjiny räliny? … yol?”
11 Ga walalnydja ŋunhi walal gan malthurr nhanŋu buku-bakmaraŋal bitjarra, “Dhuwandja dhuwal Djesun, ŋunhiyin djawarrkmirra yolŋu ŋurukuwuynha Nätjuritjpuynha[g] wäŋapuy, makarrwuynydja Galaliwuynha.”[h]
12 Manymak wäŋgaŋalnydja walal marrtjin bala-a-a burnha bunan Djurutjalamnha. Ga dhunupan yan ŋayiny Djesuny marrtjinan balayin ŋunhi buku-ŋal'yunamirrilila Buṉbulil God-Waŋarrwalnha, ga ŋunhiliyi djinawany' yolŋuy walal wiripuŋuwuy wäŋapuy gan buku-djuḻkmaranhamin djambi rrupiya, ga djalim walal gan warrakan' mala ŋunhiliyi. Bala dhunupan ŋayi marrtjin ŋunhi Djesuynydja djalkthurra rrupiya djambimirriwnydja daybuḻnydja mala, ga ŋunhi nhinanhawuy mala warrakan' djalimmirriw mala. 13 Bala ŋayi waŋanany bitjarra, “Ŋunha ga ŋunhi God-Waŋarrwalnydja djorra'ŋur[i] lakaram bitjan, ‘Ŋarrakuny dhu ga buṉbu dhärra buku-ŋal'yunaraw yan waŋganygu.’ Ga nhumany dhuwal buṉbuny wakalkuŋal warray, bitjarra nhakun dhuwandja wäŋa manaŋa-ḏilkurruwnha djuḻuḻ'yunaraw, bitjarryin nhumany dhuwal.”
14 Bala walal gan ŋunhi rerrimirrnydja yolŋu walal, balanya nhakun bambaynydja ga gaṉuŋdja ga bulu wiripuwurr rerrimirr mala marrtjinan Djesuwala ŋunhiwiliyin buku-ŋal'yunamirrilila buṉbulilnydja, bala ŋayi walalany gan yan ḏukmaraŋala. 15 Ga walalnydja ŋunhi Rom-marŋgikunhamirrnydja mala ga ŋurruŋu djirrikaymirrnydja mala nhanŋu maḏakarritjthinan mirithinan, bili walal nhäŋal ŋanya Djesuny ŋayi gan djäma ŋayaŋu-ganyim'thunamirra romdja ŋunhiliyiny ŋunhi buku-ŋal'yunamirriŋurnydja buṉbuŋur. Ga bukmaknha gan ŋunhi djamarrkuḻiny' ŋunhiliyi yatjunminan yindiynha dhika rirrakayyuny wokthurra walal gan ŋurikiyin yolŋuw ŋunhi ŋayi Daybitkal[j] yarraṯaŋur.
16 Ga walalnydja ŋunhi ŋaḻapaḻmirrnydja waŋan, “Muka bäyŋu nhe gi dhuwal ŋunha djamarrkuḻi'nhany ŋäku, nhaltjan walal marrtji ŋunha waŋa?” Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarr, “Ŋe, bili muka ŋarra walalany ga dhuwal ŋäma,” bitjarr ŋayi. Ga bulu ŋayi waŋan, “Muka bäyŋu nhumany ŋuli gi dhuwal[k] maŋutji-ḻaw'maraŋ ŋunhi God-Waŋarrwuny djorra', ŋunhi ga ŋayi bitjan waŋa gam'. ‘Walalnydja dhu ŋunhi djamarrkuḻiny', yumurrkuny bitjandhi bili yan wokthun ŋarraku.’ ” 17 Bala ŋayi Djesuny marrtjinan ganarrthaŋala ŋunhiyiny wäŋa, balan ŋayi marrtjin Bithinilila[l] wäŋalil, ga ŋunhiliyin ŋayi ŋorranany.
18 Ga djaḏaw'yurr wiripun walu, bala ŋayi Djesuny djaṉŋarrthinan. Ga balayi ŋayi roŋiyindhi marrtjin Djurutjalamlil,[m] 19 ga ŋunhi ŋayi gan Djesu marrtjinany bala dhukarr ŋuparnydja, bala ŋayi nhäŋala dharpan muthir'nha ŋayi gan dhärran galki dhukarrŋur. Bala ŋayi marrtjin galkithinan balayin dharpalila wanha ŋayi balaŋ maḻŋ'maranha ŋatha dhakal ŋunhiliyi. Yurr bäyŋun ŋayi ŋunhi maḻŋ'maranhany dhakalnydja, marwatnha yan gan gorruŋal. Bala ŋayi Djesuny waŋanan ŋurikiyi dharpawnydja bitjarrnha, “Bäyŋun nhe dhu buluny boŋguŋ dhakalmirriyi.” Bala dhunupan yan ŋunhi dharpany räwakthinan.
20 Ga walalnydja ŋunhi malthunamirriynydja mala nhanukal nhäŋalnydja ŋunhiyi ganyim'thurra, bili bondin yan ŋayi ŋunhi dharpany räwakthin.
21 Bala ŋayi Djesuny bilyurra bala waŋanan walalaŋ bitjarra, “Märr-yuwalk yan ŋarra ga nhumalaŋ dhuwandja lakaram. Ŋuli nhe ga ŋula yolthu yolŋuy ŋayatham märr-nhirrpanminyawuynydja, ga yakany nhe ŋuli gi märr-dhumbal'yurr, nheny dhu bitjandhiyin waŋa dhäruknha yan nhakun dhuwal ŋarra waŋan dhiyak dharpaw, bala yan ŋayiny dhu nhuna ŋäman. Yaka yan dhuwaliyi bili, ŋany wiripu mala nhe balaŋ biyakiyi bili djäma. Wiripuny nhe balaŋ waŋi dhuwal bukuny wäŋany ŋayi balaŋ marrtji ga gapulila ḻupthurr, ŋayiny balaŋ nhuna ŋäku yan ga marrtji balaŋ ŋayi ga ḻupthurr yan gapuŋur. 22 Ga ŋuli nhe dhu ŋäŋ'thun God-Waŋarrnha bukumirriyanhawurr, nheny dhu ŋunhi märraman yan ŋula nhä ŋuli nhe dhu ga märr-yuwalkmirriyirrnydja.”
23 Yo marrtjinany walal gan ŋunhi bala-a-a, ga yan bili ga Djurutjalamnha, bala ŋayi Djesuny dhunupan gärrinan buku-ŋal'yunamirrilila buṉbulil bala ŋayi gan marŋgikuŋala yolŋunhan walalany. Ga walalnydja ŋunhi ŋurruŋu djirrikaymirrnydja yolŋu walal, ga rom-marŋgikunhamirrnydja mala, ga ŋunhi rom-djägamirrnydja mala marrtjinan nhanukal balayin. Bala walal gan dhä-birrka'yurra ŋanya Djesunhany bitjarrnha, “Gatjuy mak lakaraŋun napurruŋgal, yolthu nhuna dhuwal waŋanany balanyarawyiny djämaw? Ga yolthu nhuna dhuwal nhirrparnydja dhiyakiyiny djämaw?”
24 Bala ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal balany walalaŋguny bitjarra, “Ŋurruŋuny ŋathil dhu ŋarra nhumalany dhä-birrka'yun. Ga ŋuli nhuma dhu lakaram ŋarraku, ga yorrnha ŋarrany dhu nhumalaŋguny lakaram ŋunhi yolthu ŋarrany waŋan dhiyak djamaw. 25 Yolthu ŋunhi nhirrpar Djonnhany[n] yolŋuny? Ga yolthu ŋanya ŋunhi waŋan ḻiya-ḻupmaranharawnydja yolŋuwnydja walalaŋ? God-Waŋarryu? Ŋany yolŋuy walal?”
27 Bala walal waŋanan Djesuwnydja bitjarra, “Yaka dhuwal napurrnydja marŋgi bay, yolthu ŋanya ŋunhi Djonnha nhirrpar ŋurikiyi djämaw.”
28 Ga buluny ŋayi Djesu waŋan bitjarra gam', “Dhuwandja ŋarra nhumalaŋ dhu dhäwu lakaram ŋunhi ḏirramu gan nhinan ga märrma' gäthu'mirriŋu maṉḏa nhanŋu. Manymak waŋganymirrnydja ŋayiny ŋunhi bäpa'mirriŋuny marrtjinan yothuwala nhanukalaŋuwal maḻamarrwala, ga waŋan ŋayi ŋanya bitjarr, ‘Way gäthu, yalalany nhe dhu marrtji bala ŋarrakal wäŋalil djämaw, ŋuthanmaram nhe dhu borum mala ŋarraku,’ bitjarr. 29 Ga ŋayiny ŋunhi maḻamarrnydja gäthu'mirriŋu nhanŋu waŋan yaka'yurr, yurr yalalany bala ŋayi ḻiya-bilmaranhaminan, bala ŋayi marrtjinan balayin bäpa'mirriŋuwala nhanukalaŋuwal djämawnha. 30 Ga bulu ŋayi ŋuriŋiyi bäpa'mirriŋuy waŋan malpuranhany muka gäthu'mirriŋuny djämaw, ga ŋayiny ŋunhi malpurany gäthu'mirriŋu waŋan bitjarr, ‘Yo manymak ŋarra dhu nhuŋu djäma bitjandhiyi.’ Ga bäyŋun ŋayi ŋunhi yuwalktja marrtjinya balayiny djämalilnydja bäpa'mirriŋuwalnydja nhanukalaŋuwal.”
31 Bala ŋayi beŋuryiny Djesuy dhä-birrka'yurra walalany bitjarrnha, “Ga yolthun ŋunhi yothuy dhäruktja märraŋal bäpa'mirriŋunhany?” Ga walalnydja buku-bakmaraŋal bitjarr, “Ŋuriŋiyin muka dhuwal maḻamarryun gäthu'mirriŋuy ŋanya dhäruktja märraŋal bäpa'mirriŋunhany.”
33 Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi nhakun Djesuy bulu lakaraŋal dhäwu mayali'kurr ŋurikiwurruŋgalyi yolŋuwal walalaŋgal, ga dhuwal ŋayi ŋunhi dhäwuny' lakaraŋal gam', “Ŋunhiliyi yolŋu gan nhinan wäŋa-waṯaŋu, ga ŋayiny ŋunhiyiny yolŋu wäŋa-waṯaŋuny gan djälthin ŋayi dhu ŋuthanmaram ŋamakurr mala borum. Bala ŋayi lämu-nhirrpara ŋunhiwiliyiny wäŋalil borumnha mala dharpan. Ga djäma ŋayi munatha' ŋurikiyi ŋathaw buḻŋu'kuŋal bala ŋayi ḻoḻuwunuŋala ŋunhiyi wäŋany. Ga djämayi ŋayi wäŋa mil'ŋuwnydja yolŋuw nhinanharawnydja. Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi djarr'yurra yolŋunhan walalany ŋurukiyin djägawnha, djägamirriyaŋala walalany. Bala ŋayi marrtjinan ŋunhiyiny wäŋa-waṯaŋuny yolŋu wiripuŋulila wäŋalil.”
34 “Yo. Nhinanany ŋayi gan ŋunhiyi wäŋa-waṯaŋuny yolŋu, yan bili ga walu marrtjin galkithinan borumguny ŋuriki borumdhinyarawnha, bala ŋayi wäthurra ḻurrkun'ku yolŋuw walalaŋ djämamirriw mala, bala ŋayi walalany djuy'yurra, märr walal dhu märraman wapmaraman nhanŋuny borum mala. 35 Ga walalnydja ŋuriŋiwurruynydja borum-djägamirriynydja walal nhäŋal walalany ŋunhiwurrunhany, bala yan walalany ŋayathaŋala bumarnha marrtjin, waŋganynha bat-ŋurrkaŋal, ga waŋganynhany walal muḻkurr wutthurr guṉḏay rakunygu yan, ga waŋganynhany walal dhä-murrkay'wun wutthurr.”
36 “Ga bitjarryi bili ŋayi wiripuwurrunhany yolŋuny walalany djämamirriny walalany djuy'yurr, yurr märr dharrwanhan. Ga walalnydja ŋunhi ŋuruŋiwurruyyi bili yan bumar walalany bitjarryi bili yan murrka'-murrkay'kuŋal.”
37 “Bala ŋayi ŋuriŋiyi wäŋa-waṯaŋuynydja yolŋuy djuy'yurr bulu waŋganynhan yolŋuny, ŋunhiyin gäthu'mirriŋunhan nhanŋuwuy ŋayi waŋganynhan, märr walal dhu nhanŋun märr-ŋal'yundja, bili ŋayi gan bitjarr guyaŋan yanbi walal balaŋ ŋanya nhänha bay'. 38 Ga ŋunhi walal nhäŋalnydja ŋanya ŋuriŋiwurruyyiny ŋunhi borum-djägamirriynydja yolŋuy walal, bala walal waŋanhaminany bitjanminan, ‘Go, limurr ŋanya buman murrkay'kuman, märr dhu boŋguŋ dhuwandja wäŋa limurruŋguwuynha.’ 39 Bala yan walal ŋanya ŋunhi ŋayathaŋala, ga bumarnydja walal ŋanya ŋunhi dhiŋganhamaraŋala yan, ga rumbalnydja walal ŋanya ŋunhi ŋurrkaŋala dhawaṯmaraŋala warraŋullila, beŋuryiny ŋunhi borummirriŋurnydja wäŋaŋur.”
40 Bala ŋayi dhäŋur beŋuryiny Djesuy dhä-birrka'yurra walalany bitjarra, “Nhaltjanna ŋayi dhu ŋunhi ŋuriŋiyi wäŋa-waṯaŋuynydja ŋunhiwurrunhany ŋunhi djämamirrinhany walalany?” 41 Ga walalnydja ŋunhi ŋurruŋu djirrikaymirrnydja mala ga rom djägamirrnydja mala buku-bakmaraŋal bitjarr gam', “Bitjanna ŋayi dhu ŋunhi gam'. Marrtjiny ŋayi dhu ŋunhi, ga dhunupan ŋayi dhu buman murrkay'kuman ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany djägamiriwnhany mala, bala ŋayi dhu ŋunhiyiny wäŋa gurrupan wiripuwurruŋgalnha yolŋuwal walalaŋgal djägalil, ga walalnha dhu ŋunhi nhanŋuny wäŋa-waṯaŋuwnydja gurrupan borum mala, balanyamirriynydja ŋunhi dhu ŋathany mala borumdhi warrpam'tja.”
42 Bala[o] ŋayi dhawar'maraŋalnydja Djesu waŋan bitjarra, “Bili muka nhuma dhuwal marŋgi ŋunhi ga ŋunha djorrayny'tja lakaram bitjan gam',
43 Ga bulu ŋayi bitjarr waŋan Djesu gam', “Yuwalk ŋarra ga dhuwal lakaramany nhumalaŋ, ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarrwuny rom nhumalaŋgalaŋaŋurnydja yan djaw'yurra, bala ŋayi dhu gurrupulnydja ŋurikiwurruŋgun ŋunhi walal ŋuli ga yuwalkkum yan ŋanya dhäruk märram. 44 Ga ŋuli dhu ŋunhi ŋula yolnha yolŋuny gaṯmaramany ŋuriŋiyiny guṉḏay, ŋunhiny dhu ŋanya yan binydjitjkuman dhurrparaman. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhiyi guṉḏa, ŋula yolkalnydja yolŋuwal galkirri, ŋunhiny dhu ŋanya yan buḻwaŋ'maraman monyguman.”
45 Ga ŋunhi walal ŋuriŋiwurruyyi ŋurruŋu djirrikaymirriynydja yolŋuy walal ga Baratjiynydja[p] mala, ŋäkulnydja ŋunhiyi dhäwuny mala, bala walal yan dharaŋarnha ŋunhi mayaliny', ŋunhi ŋayi gan Djesuynydja lakaraŋal walalanhan. 46 Bala walal dhunupan gan dhukarrwun ḻarruŋal nhaltjan walal dhu buma ŋanya Djesuny murrkay'kum. Yurr bäyŋun, bili walal gan ŋunhi barrarinan yolŋuwnha walalaŋ, bili walalnydja gan ŋunhi yolŋu'-yulŋuynydja bitjarra guyaŋan, ŋunhi ŋayiny God-Waŋarrwun djawarrkmirra yolŋu.
<- MATHUYU (MATTHEW) 20MATHUYU (MATTHEW) 22 ->