Aposol Nup Meme Aposol yeŋön Uŋa Töröŋaŋgö ösumnöŋ nup meget. Jim-asa-asari Dokta Luknöŋ buk qetŋi “Kraistkö Ölöwak Buŋa” ohoba kösohotŋi toroqeba buk qetŋi “Aposol nup meme” ohoyök. Jisösnöŋ gwarekurupŋi mutukŋi kusum eŋgii Uŋa Töröŋan sölölöhöm eŋgiiga Kraistkö keu buzupŋi jim sehigeri, Luknöŋ miaŋgö kösohotŋi aukŋe almamgöra möta kewö (1.8) ohoyök, ‘Yeŋön mi Jerusalem sitinöŋ könahiba Judia prowins dop köla Samaria prowinsnöŋ anda toroqeba gölme göraŋe eu emu likeplikep angetka dop köl teköba anök.’ Mutuk Juda könagesö uruŋe nup megetka uruŋini meleŋda guligetka Kraistkö qeburuŋ könahiba yöhöba sehiba anda anda kantriŋi kantriŋi dop köliga urumeleŋ könagesö yeŋgö bohonŋini ahök. Kösohotŋi oyoŋjei, Luknöŋ yeŋgö uruŋini bönjöŋ almamgö kapaŋ köla keu kötŋi yahöt kewö ohom asariyök, 1) ‘Kraistkö alaurupŋan Rom mindimindiri gawman mi tuarenjoŋ qahö ak eŋgiba malje. Yeŋön mi memba et almegöra tuaköpek qahö akze. Tosatŋan mewö mötpeak, mi bönŋi öne wahötpapuk.’ 2) ‘Juda yeŋön jike nup meget korembeŋi aiga ölŋi asuhumapköra mamböta malgeri, Jisösnöŋ mönö ölŋi mi memba kaba eŋgiyök.’ Keu kötŋi mi. Jisösgö Buŋa keuŋi kuŋguba jim sehiba zioz könahiba mem köhöigetka toroqeba aniga urumeleŋ yeŋgö kambuŋinan qariyök. Miaŋgö dop “Aposol nup meme,” kösohot mi juliga keu bahöŋi bohonŋi karöbut kewö akze: 1) Jisösnöŋ Suep mire öŋgöiga gwarek yeŋön Jerusalem malgetka Kraistkö Buŋa keuŋan könahiba qeburuŋ yöhöyök. 2) Yöhöba qariba Palestain gölmegö prowins tosatŋe anök. 3) Kunbuk qariba kantriŋi kantriŋi Sutŋire Köwet liliköba tat anjei, mi dop köla teteköŋe siti bohonŋi Rom anök. “Aposol nup meme” miaŋgö keu bohonŋi mi Uŋa Töröŋaŋgö könaŋi aka nup memeŋi. Aposol aka mötnarip ambazip yeŋön yambu dölökŋaŋgö (Pentekost) nalöŋe Jerusalem köulukögetka Uŋa Töröŋan ösumŋambuk uruŋine geyök. Uruŋine geba sölölöhöba mem köhöim eŋgiiga deŋda kantri liliköba nup megetka ölŋi könaŋi könaŋi asuhuyök. Zioz ambazip aka yeŋgö jitŋememe yeŋön Kraistkö Buŋa keu mi könakönahiŋe denöwö jiba malgeri, Luknöŋ miaŋgö keuŋi ohoiga mi ölöp buk kiaŋgöreŋ oyoŋda mötpin. Ambazip uruŋini meleŋda mindiriba naŋgöm aŋguba malgeri, yeŋön Buŋa keugö kukösumŋi möt kutugetka miri dop aukŋe asuhuyök. Denöwö asuhuyöhi, Luknöŋ miaŋgö kösohotŋi ohoba Uŋa Töröŋaŋgö kukösumŋi kondel neŋgiza. Buk kiaŋgö bahöŋi bohonŋi 4 mi kewö: 1. Buŋa keu naŋgöba jibingöra jöjöröget 1.1-26 a) Jisösnöŋ jimkutukutu ala Uŋa eŋgimamgö jiyök 1.1-14 b) Judas Iskariotkö salupŋe Matias meköget 1.15-26 2. Jerusalem sitinöŋ Buŋa keu naŋgöba jiget 2.1–8.3 3. Judia aka Samaria Buŋa keu naŋgöba jiget 8.4–12.25 4. Polnöŋ misin nup memba malök 13.1–28.31 a) Misin nup liliköba megetka 1 ahök 13.1–14.28 b) Jerusalem totoko ala keu jöhöget 15.1-35 c) Misin nup liliköba megetka 2 ahök 15.36–18.22 d) Misin nup liliköba megetka 3 ahök 18.23–21.16 e) Pol Jerusalem, Sisaria aka Rom kösö mire tarök 21.17–28.31
1Jisösnöŋ zioz könahiyök. 1 *Luk 1.1-4O Tiofilus! Luk nöŋön kösohotni mutukŋi ohoyali, miaŋgöreŋ Jisösnöŋ nup könahiba memba liliköba ambazip kusum eŋgiba malöhi, miaŋgö kösohotŋi pakpak areŋgöba albi eknöŋ. 2 Jisösnöŋ nup memba melaimelai azi aposolurupŋi möwölöhöba kusum eŋgiba mala Uŋa Töröŋaŋgö ösum qakŋe nup memegöra jim kutum eŋgiyök. Mi eŋgiiga Anutunöŋ waŋgiri Suepnöŋ öŋgöyök. Nöŋön kösohotni ohoyali, mi miaŋgöreŋ ohom teköyal. Merak miaŋgöreŋök kösohot mi toroqeba ohomam.3 Jisösnöŋ sihimbölö möta kömumba kömupnöhök wahöta wehön 40 gölmenöŋ toroqeba malök. Nalö miaŋgö uruŋe aposolurupŋi sömaŋi gwötpuk asuhum eŋgiba Anutu bemtohoŋaŋgö könaŋi toroqeba jim asarim eŋgiba malök. Mewö mala aiwesök tandök könaŋi könaŋi memba kondel eŋgiyök. Yeŋön mi eka Jisösnöŋ guliba maljawi, mi ölöp möt yaköget. Aiwesök ekeri, yeŋön mi naŋgöba jiba dangunu ewö kinje aka kunŋan mi qeapkömamgö osima.
4 *Luk 24.49Nalö kunöŋ yembuk mohotŋe mala kewö jim kutum eŋgiba jiyök, “Iŋini Jerusalem siti ki mönö zilaŋ kude mosötme. Iwinan ‘Kalem uruŋine al eŋgimam,’ jiba keuŋi jöhöi jibi mötkeri, mi mönö ölŋambuk akŋa aiga eŋön mönö miaŋgöra mamböta malme. 5 *Mat 3.11; Mak 1.8; Luk 3.16; Jon 1.33Mutuk Jonöŋ ambazip o töhönöŋ melun mem eŋgiba malökmö, Anutunöŋ nalö kude köriiga Uŋa Töröŋi uruŋine ala miaŋön melun mem eŋgima.” Mewö.
Jisösnöŋ Suep mire öŋgöyök. 6 Aposol yeŋön nalö kunöŋ tokogetka Jisösnöŋ sutŋine asuhuiga kewö qesim waŋgiget, “Kembu, göŋön mönö nalö kewöŋe me wani nalönöŋ Israel kantrigö tohoŋi mi kunbuk kuŋguba mem köhöiman?”7 Qesim waŋgigetka kewö jii mötket, “Iwinöŋ nanŋi kukösum qakŋe yambu gwani aka aua nalö areŋgöba ali ahözawi, mi mönö eŋön mötmeaŋgö dop qahö. 8 *Mat 28.19; Mak 16.15; Luk 24.47-48Mi qahöpmö, Uŋa Töröŋan eta uruŋine gemawaŋön mönö kukösum eŋgiiga letota nöŋgö könani naŋgöba jiba malme. Mi Jerusalem sitinöŋ könahiba Judia prowins dop köla Samaria prowinsnöŋ anda liliköba toroqeba gölme göraŋe eu emu likeplikep angetka dop köl teköba anma.” 9 *Mak 16.19; Luk 24.50-51Jisösnöŋ keu mi jim teköiga Anutunöŋ jeŋini qakŋe waŋgita wahöriga kousunöŋ eta esuhuiga euyaŋgöreŋ öŋgöiga ekingö uget öŋgöba atatop (jiatatoŋ) köliga jaruba kinget.
10 Mewö öŋgöiga suepnöŋ eu ehiba kingetka miaŋgöreŋök azi yahöt malukuŋiri tuat lalamŋi yetkön kösutŋine asuhuba kinohot. 11 Kinda kewö jiyohot, “Galili azi iŋini mönö denöwögöra suepnöŋ eu ubayök kinje? Anutunöŋ Jisös ki eŋgö sutŋineyök waŋgita Suep mire eu öŋgöi ekzei, yaŋön mönö tandök mewöŋanök kunbuk liliŋgöba etma.” Mewö.
Judas Iskariotkö salupŋe Matias meget. 12 Mewö jiyohotka aposol yeŋön Jerusalem siti kösutŋe kunduŋi qetŋi Oil ip kunduŋi miaŋgöreŋök liliŋgöba eta 1 kilomitagö dop kaba sitinöŋ kaŋgotket*Juda yeŋön 1100 mita mi Sabat kendonöŋ qahö oŋgita anjema. Miaŋgöra Köna keu qahö oŋgita kaget.. 13 *Mat 10.2-4; Mak 3.16-19; Luk 6.14-16Jerusalem kaŋgota miri uruŋi kun qakŋe tat malgeri, miaŋgöreŋ anda öŋgöget. Öŋgögeri, yeŋgö qetŋini kewö: Pitö, Jon, Jeims aka Andru; Filip, Tomas, Bartolomyu aka Matyu; Jeims Alfiusgö nahönŋi, Saimon Zelot politik azia aka Judas Jeimsgö nahönŋi†Zelot pati yeŋön nanŋini kinkin membingöra Rom mindimindiri gawmanbuk tuaköpek aka urukönöp aka malget.. 14 Azi pakpak mieŋön urumohot aka ambi yembuk kapaŋ köla köuluköba malget. Yeŋgö sutŋine Jisös munurupŋi aka namŋi Maria yeŋön mewöyök malget.15 Köuluköba mala wehön kunöŋ mötnarip ambazip jaŋgöŋini 120 miaŋgö dop tokogetka Pitönöŋ sutŋine wahöta keu kewö jiyök, 16 “Azi alaurupni! Jisös memba jöhögeri, Judasnöŋ yeŋgöra köna kondelök. Uŋa Töröŋan Judasgö keu mi mutuhök kiŋ Deiwidkö uruŋe saŋep ali numbu jitŋan jiiga Sumbara buk (Buŋa Liŋet buk Sam) miaŋgöreŋ ohoget ahözawi, miaŋön mönö ölŋambuk ahuyök. 17 Jisösnöŋ Judas möwölöhöi nanine kambunöŋ kun mali nupŋi memapkö kuŋgui melaimelai azi bohonŋi aposol ahök.
18 *Mat 27.3-8“Judasnöŋ ahakmeme bölöŋi aiga söŋgöröŋi waŋgiget memba miaŋön gölme köröŋi kun bohonŋi meyök. Mi memba miaŋgöreŋ imbi auba nöröpŋan meleŋda gölmenöŋ kuŋguiga gölömŋi juliga irip kömoŋgokŋi datŋi munŋi mi körek usuba erök. 19 Mewö ahiga Jerusalem ambazip pakpak miaŋgö buzupŋi möt teköba gölme miaŋgö qetŋi nanŋine keunöŋ Akeldama qetket. Mi nanine keunöŋ Sep Gölme köröŋi.”
20 *Sum 69.25; 109.8Pitönöŋ toroqeba kewö jiyök, “Sumbara (Sam) buk miaŋgöreŋ keu kun kewö ohoget ahöza,
‘Miriŋi mönö baloŋi gwamön kinma. Mi kunŋan toŋi qahö aka maliga miriyök kinma,’ aka keu kun kewö ahöza, ‘Kunöŋ ölöp yaŋgö salupŋe galöm nup memba kinma.’21-22 *Mat 3.16; Mak 1.9; 16.19; Luk 3.21; 24.51“Mewögöra aka nini azi kun möwölöhöba kuŋguinga nembuk jitŋe meme aka dangunu ewö kinda Jisösnöŋ kömupnöhök wahöröhi, miaŋgö Buŋaŋi naŋgöba jiba mali dop kölma. Jonöŋ Jisös o melun mem waŋgiiga Kembunöŋ nalö miaŋgöreŋök qenjaröknöŋ anda nupŋi könahiba memba neŋgö gölmenöŋ liliköba anda kaba mali Anutunöŋ sutnineyök waŋgita öŋgöyök. Azi nalö pakpak miaŋgöreŋ kambunine mohotŋe mala korini, mönö yeŋgöreŋök kun möwölöhöinga dop kölma.”
23 Pitönöŋ mewö jiiga azigö jaruba azi yahöt qetŋiri qetket. Kun qetŋi Josef, qetŋi alaŋi Barsabas aka qetŋi kun Jastus. Azi kungö qetŋi Matias. 24 Qetŋiri qeta kewö köuluköba jiget, “O Kembu, gi ambazip urunini körek pakpak möt kutuzan. Miaŋgöra gi azi kietköreŋök niŋia möwölöhözani, mi mönö kondel neŋgiman. 25 Judasnöŋ goŋgiba geŋmoŋ aka eta aposol nup mosöta bölöŋamŋaŋgö dop ayuhuba geyöhi, yaŋgö salupŋe azi kunöŋ mönö aposol aka kinda melaimelai azigö nup memba malma.”
26 Mewö jiba yetkö kiawen (kas, lot) algetka Matias asuhuyök. Asuhuiga aposol 11 yeŋgö sutŋine dum kun waŋgigetka kambuŋine toroqeyök. Mewö.
Aposol 2 ->
*1:5:
Mat 3.11; Mak 1.8; Luk 3.16; Jon 1.33
*1:8:
Mat 28.19; Mak 16.15; Luk 24.47-48
- ~6~ Juda yeŋön 1100 mita mi Sabat kendonöŋ qahö oŋgita anjema. Miaŋgöra Köna keu qahö oŋgita kaget.
- ~8~ Zelot pati yeŋön nanŋini kinkin membingöra Rom mindimindiri gawmanbuk tuaköpek aka urukönöp aka malget.
*1:20:
Sum 69.25; 109.8
*1:21-22:
Mat 3.16; Mak 1.9; 16.19; Luk 3.21; 24.51
3 Jisösnöŋ sihimbölö möta kömumba kömupnöhök wahöta wehön 40 gölmenöŋ toroqeba malök. Nalö miaŋgö uruŋe aposolurupŋi sömaŋi gwötpuk asuhum eŋgiba Anutu bemtohoŋaŋgö könaŋi toroqeba jim asarim eŋgiba malök. Mewö mala aiwesök tandök könaŋi könaŋi memba kondel eŋgiyök. Yeŋön mi eka Jisösnöŋ guliba maljawi, mi ölöp möt yaköget. Aiwesök ekeri, yeŋön mi naŋgöba jiba dangunu ewö kinje aka kunŋan mi qeapkömamgö osima.
4 *Luk 24.49Nalö kunöŋ yembuk mohotŋe mala kewö jim kutum eŋgiba jiyök, “Iŋini Jerusalem siti ki mönö zilaŋ kude mosötme. Iwinan ‘Kalem uruŋine al eŋgimam,’ jiba keuŋi jöhöi jibi mötkeri, mi mönö ölŋambuk akŋa aiga eŋön mönö miaŋgöra mamböta malme. 5 *Mat 3.11; Mak 1.8; Luk 3.16; Jon 1.33Mutuk Jonöŋ ambazip o töhönöŋ melun mem eŋgiba malökmö, Anutunöŋ nalö kude köriiga Uŋa Töröŋi uruŋine ala miaŋön melun mem eŋgima.” Mewö.
7 Qesim waŋgigetka kewö jii mötket, “Iwinöŋ nanŋi kukösum qakŋe yambu gwani aka aua nalö areŋgöba ali ahözawi, mi mönö eŋön mötmeaŋgö dop qahö. 8 *Mat 28.19; Mak 16.15; Luk 24.47-48Mi qahöpmö, Uŋa Töröŋan eta uruŋine gemawaŋön mönö kukösum eŋgiiga letota nöŋgö könani naŋgöba jiba malme. Mi Jerusalem sitinöŋ könahiba Judia prowins dop köla Samaria prowinsnöŋ anda liliköba toroqeba gölme göraŋe eu emu likeplikep angetka dop köl teköba anma.” 9 *Mak 16.19; Luk 24.50-51Jisösnöŋ keu mi jim teköiga Anutunöŋ jeŋini qakŋe waŋgita wahöriga kousunöŋ eta esuhuiga euyaŋgöreŋ öŋgöiga ekingö uget öŋgöba atatop (jiatatoŋ) köliga jaruba kinget.
10 Mewö öŋgöiga suepnöŋ eu ehiba kingetka miaŋgöreŋök azi yahöt malukuŋiri tuat lalamŋi yetkön kösutŋine asuhuba kinohot. 11 Kinda kewö jiyohot, “Galili azi iŋini mönö denöwögöra suepnöŋ eu ubayök kinje? Anutunöŋ Jisös ki eŋgö sutŋineyök waŋgita Suep mire eu öŋgöi ekzei, yaŋön mönö tandök mewöŋanök kunbuk liliŋgöba etma.” Mewö.
15 Köuluköba mala wehön kunöŋ mötnarip ambazip jaŋgöŋini 120 miaŋgö dop tokogetka Pitönöŋ sutŋine wahöta keu kewö jiyök, 16 “Azi alaurupni! Jisös memba jöhögeri, Judasnöŋ yeŋgöra köna kondelök. Uŋa Töröŋan Judasgö keu mi mutuhök kiŋ Deiwidkö uruŋe saŋep ali numbu jitŋan jiiga Sumbara buk (Buŋa Liŋet buk Sam) miaŋgöreŋ ohoget ahözawi, miaŋön mönö ölŋambuk ahuyök. 17 Jisösnöŋ Judas möwölöhöi nanine kambunöŋ kun mali nupŋi memapkö kuŋgui melaimelai azi bohonŋi aposol ahök.
18 *Mat 27.3-8“Judasnöŋ ahakmeme bölöŋi aiga söŋgöröŋi waŋgiget memba miaŋön gölme köröŋi kun bohonŋi meyök. Mi memba miaŋgöreŋ imbi auba nöröpŋan meleŋda gölmenöŋ kuŋguiga gölömŋi juliga irip kömoŋgokŋi datŋi munŋi mi körek usuba erök. 19 Mewö ahiga Jerusalem ambazip pakpak miaŋgö buzupŋi möt teköba gölme miaŋgö qetŋi nanŋine keunöŋ Akeldama qetket. Mi nanine keunöŋ Sep Gölme köröŋi.”
20 *Sum 69.25; 109.8Pitönöŋ toroqeba kewö jiyök, “Sumbara (Sam) buk miaŋgöreŋ keu kun kewö ohoget ahöza,
21-22 *Mat 3.16; Mak 1.9; 16.19; Luk 3.21; 24.51“Mewögöra aka nini azi kun möwölöhöba kuŋguinga nembuk jitŋe meme aka dangunu ewö kinda Jisösnöŋ kömupnöhök wahöröhi, miaŋgö Buŋaŋi naŋgöba jiba mali dop kölma. Jonöŋ Jisös o melun mem waŋgiiga Kembunöŋ nalö miaŋgöreŋök qenjaröknöŋ anda nupŋi könahiba memba neŋgö gölmenöŋ liliköba anda kaba mali Anutunöŋ sutnineyök waŋgita öŋgöyök. Azi nalö pakpak miaŋgöreŋ kambunine mohotŋe mala korini, mönö yeŋgöreŋök kun möwölöhöinga dop kölma.”
23 Pitönöŋ mewö jiiga azigö jaruba azi yahöt qetŋiri qetket. Kun qetŋi Josef, qetŋi alaŋi Barsabas aka qetŋi kun Jastus. Azi kungö qetŋi Matias. 24 Qetŋiri qeta kewö köuluköba jiget, “O Kembu, gi ambazip urunini körek pakpak möt kutuzan. Miaŋgöra gi azi kietköreŋök niŋia möwölöhözani, mi mönö kondel neŋgiman. 25 Judasnöŋ goŋgiba geŋmoŋ aka eta aposol nup mosöta bölöŋamŋaŋgö dop ayuhuba geyöhi, yaŋgö salupŋe azi kunöŋ mönö aposol aka kinda melaimelai azigö nup memba malma.”
26 Mewö jiba yetkö kiawen (kas, lot) algetka Matias asuhuyök. Asuhuiga aposol 11 yeŋgö sutŋine dum kun waŋgigetka kambuŋine toroqeyök. Mewö.
Aposol 2 ->- ~6~ Juda yeŋön 1100 mita mi Sabat kendonöŋ qahö oŋgita anjema. Miaŋgöra Köna keu qahö oŋgita kaget.
- ~8~ Zelot pati yeŋön nanŋini kinkin membingöra Rom mindimindiri gawmanbuk tuaköpek aka urukönöp aka malget.
*1:20: Sum 69.25; 109.8
*1:21-22: Mat 3.16; Mak 1.9; 16.19; Luk 3.21; 24.51
*1:5: Mat 3.11; Mak 1.8; Luk 3.16; Jon 1.33
*1:8: Mat 28.19; Mak 16.15; Luk 24.47-48