Sisiya basudi

 

Apasol (apostle)

Toudi Yesu ivineyidi bi iviporadi sikanibu bi kana waghawaghae sinabagibagi. Toudi yadi bagibagi ghamana na Yesu warana sinadimeni wawaya biiyadi. Rabobo murine igeghomiiri magha bi iveramagha Tamananaki biidi, bi apasol toudi keresiyana tupana siyibadedi.

 

Babataito (baptise/baptist)

Raghanina wawaya Yesu yigeruveni na rarime sakiyakutuvi na yana berona God yanoghotataveni bi yana yawa wouna yadaguni. Tomogha wawaya yabababataitodi.

 

Berakayowiiwiiyaka (miracles)

Yesu berakayowiiwiiyaka ibera da wawaya matapotapotadi iviyawiidi da gubagubagidi, neghaneghadi bi kate mududi sirabobo bi iviyawiidi da siyawa magha.

 

Koughanu

Nokona Jius damdi yadi noghota yaveramagha da metagha God, kayekikidi ivinaghovedi sikanibu taveyana, meme Ijipt damdi siyiibagubaguredi na raghanine. Noko raghanine Jius yadi bare nunudigha na sip natuna sakasunuyi bi yadi bare matamketana koghorina ganiganinama sakwamiri. Waghawagha “Koughanu” yana basuna na: God yana kasunugha aneyina nokodi baredi ikoughanudi, mekodi ganiganima yadi matamketa koghoridi sikwamiridina. Bi bare mekodi ganigani koghore gegha na, aneya Ijipt damdi natunatudi iiyarokodi da ribiribi natunatudi dagudagune situbugha na ivikasunughana (Exodas 12 kokabiyavi). Nokona koughanu noghota magha, bodu nununagha Jerusalemne saberabera. Bare nununagha sip natuna sinapiikeni God yana bareye bi sinakasunuyi da sinasuwara. Prist, sip nanaridi sagibu bi ganiganidi suwara gibugibu debane saruwagha. Bi bare nunudigha kadi sip wiiwiikasunughanidi sakawara sanagho yadi bareye, bi ere tupadi sagibu bi Koughanu Noghota magha ravidine sakam.

 

Kabepepa bare (synagogue)

Na bare tana meme Jews sanagho kamone sakabepepa, bo sakabiwiiborudi sarupari, bo sanagho God sisiyina sagirumeni bi kate sanagho kamone sidughu.

 

Keyama karakarasina (Hell)

Keyama karakarasina (Hell) na gawara tana meme God aro Seitan inavereni, Seitan yana aneyaneya da wawaya mududi iiyawoghana gegha God rapenena (Mat 25:41, Revelation 20:10-15). Greek yadi gamoma “Hell” na Hinnom anayina yawonewoneni, nokona anagha kasigawowora Jerusalem ririne meko iviyogho wiiwiitaveyana, meme keyama raghani nonowa yakarakarata. Muriye na sisiyina ivikuwamira da ivimiiba sisiya meko yawonawona da touna aro makewaghawaghasina gawarina.

 

Kwama ribiribi ghunighunidima (sackcloth)

Jius na kadi kwama mududi waratetedi, bi raghani mududi na ribiribi ware gout da kamel ghunighunidima kwama sabera. Mmkodi kwamadi damidi sinidae na gegha siyamiisena. Jius yadi kiki tana na meboda rakaraka tana inarabobo, na kwama mmkodi naboni sikote da nuwapoya matakirina. Bi toudi yapukarema tubuyidi satouna bo yapukareye samakekira. Mayimayiyina, meboda yadi tamumu kiiravine sinuwapoya, na raghani mududi na toudi bada noko naboni sinabera.

 

Parawa Gegha Yist Teya

Na touna noghota magha bogae. Raghanina Jius yadi wiina da Ijipt siyakuyoveni bi geraghani gurina da parawa yist teya siyawamira da siyagibu, na toudi parawa kawadigha sikam. Toudi “Koughanu Noghota magha” da “Parawa Gegha Yist Teya Noghota magha” bodu nununagha Jerusalemne saberabera. Tana inakovi, bi muriye na bada tana. Noko kiiravine na toudi sibera da noghota magha tanagha. Toudi sip Koughanu gabudarina ravidine sakam. Bi “Parawa Gegha Yist Teya” noghota magha yanagho da gabudara 7 bi yakovi. Noko raghanine na Jius parawa gegha yist teya sakam, mayimayiyina kayekikidi siberana naboni, Ijipt sikuyoveni na raghanine.

 

Pentikos

Pentikos na Jius yadi poragha bi bada sakwatuveni da Taparoro Porayina (Exodus 34:22), mmko yimatakira da kiiuwa kana waghawagha bali kabipurana tughurina (Levitikas 23:15 da inagho 21). Mmko wiiyawiitaveyanina na tanawona da Yesu yana geghomiiri magha ikovi da inagho gabudara 50 sinakovi bi murine. Jius damdi na Roum yadi wiibadana tupana kamone Jerusalem kwanatune sitaghomidi da mmko wiiyawiitaveyanina kabikuwayina ghamana sakitawiikimni. Raghanina Kanuma Kabikabikuwayina iyowogha apasol biiyadi, na toudi sidagu da “gamo wiibatama” siyisisiya, na mmkodi dam wiibata wawayidi apasol sakowa yapoyaporidi. (Acts 2:5 da inagho 13)

 

Perisis (Pharisees)

Perisis na toudi Jius damdi Mosis yana gwara sakivina yapori bi kate gwara mududi peyaridi meme kayekikidi siyakivikivina bo sitore wonewonenina. Toudi sibera da siyibogae kadi boga bi mmko gwarana gegha siyakivikivina yaporina. Toudi na siragata kirakii wawaya ghamadi na Jews damdi mududi siyakabikabikuwayedi.

 

peroveta (prophet)

Peroveta na awaki God yana wiinana wawaya biiyadi na sisisiyana; naghove waghata mmkodi wawayidi God kiiravine sivisisiya. Wawayina na sawara inisisiyana bi muriye sinatubugha.

 

Prist (priest)

Toudi Jerusalem kwanatuna kamone, God yana bare kamone siyabagibagi. Yadi bagibagi ghamana na God biidi sasuwara wawaya kiiravidiye. Mmko suwarina na ribiribi sikasunughana bi God yana bare kamone sagabuna. Dam Livai gwabinama sipiika bi toudi nosidinaki na Aron.

 

Seitan

Touna takovi da berona kana bada ghamana bo sakwatuveni da devil. Wawayina na wiiyaba kana bada.

 

Sinibori (circumcision)

Mmko berana na tomogha kusi matana, bekana saboritaveni da God yana wiiwaghasina maragasina matakirina yana wawaya biiyadi. God, Abraham iwoneni da nosinosina mmko berana iniyevevedi da sinabera yadi pepeya tomotomoyidi biiyadi, raghanina sinatubugha bi kadi gabudara 8 sinakovina. Bi yadi bagubagurana kubura wiibatama sigimona na biiyadi sibera bi kate bada wawaya iiyawogha gegha Jius bi yadi wiina da Yawe yana dam kamone siyarughu da toudi Jius wawaya. (Genisis 17:10 da inagho 14 kokita.)

 

Wiigiugerogerora damdi (Sanhedrin)

Mmko na Jius babada damna meko igekirakiina. Prist kiikiiwawona touna wiigiugerogerora gayamina bo wiibadana. Wiigiugerogerora kamone na wawaya damdi aroba: 1. Prist babadidi 2. Kwanatu babadidi 3. Gwara wiiyeveveyana damdi, nokona tomotomoyidi tupadi yadi 71 mmko damna kamone. Toudi taparoro beradi bo yawa nuwapoyidi sakabiwiirotomani, ware mmko kitakitana naboni, meboda wawaya tana bera yiyeveveyana, na toudi sinanuwagiureni da memeda wiiyeveveyana miisena bo berona. Bi raghani mududi na Roum tamudu maragata yaveredi da iiyawogha bera beroberodi gisidi sabera na sinitupawamiwamiredi naboni ware yapiyapi da kerere berabera wawayidi.

 

Wiisuwona Tomogha (Son of man)

Naghove waghata, peroveta Deniyel mmko waghawaghana, na iiyabo God iyipora da yana wawaya yadi tamumuma iyiyawiidi na iviwaghawaghayeni. Yana basuna na mayimayiyina naboni Keriso (KERISO kokita). Yesu mmko waghawaghana ikabi da tounamani ivisisiyena mayeni. Raghanina Yesu tounamani yakwatuvena mayeni da Wiisuwona Tomoyina, na yawonawona da wawayina God ivipora, na wasina touna, bi iiyabo God gwabinama maragata ikabi. Touna wawaya wota, bi kate bada God.

 

Wiivinevinegha Kiiwawo/Keriso

Mmko sisiyina “Keriso” na touna Greek gamodi. Hebrew gamodima noko sisiyina kiiravine na sawona da “Mesaiya.” Bi “Keriso” (bo “Mesaiya”) yana basuna na touna gayamina debane oil siwayi. Noko wawayina iiyabo gayamina debane oil siwayi, na touna wawayina na vinevineyina. Naghove waghata memeda God wawaya tana yavineyi da Jews yadi kiiwawo, na toudi noko wawayina gayamina debane oil siwayi, da yimatakira. Buka katamanine God ivisuwona da wawaya tana muriye inipora da yana wawaya iniyawiidi bi God yana wiibadana inapiikeni. Na Jews noko wawayina kana waghawagha sikwatuveni “Keriso” basuna touna na God yana wiivinevinegha wawayina.

 

Wiiyawiitaveyana gabudarina (Sabbath)

Wiiyawiitaveyana gabudarina, na touda gegha tana bagibagina. Name sisiya Buka Katamanine na Satade (Fraide ravidiye yadaguni da Satade ravidiye yakovi); giruma gabudarina kana wii 7 na Jews kiiravidiye. Mmkona Jews yadi gabudaraduma, sinabera da God ininuwamiise.